Του Μάριου Ευρυβιάδη,

καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Οι απανταχού της γης Αρμένιοι θα τιμήσουν την μνήμη των γενοκτονικά σφαγέντων ομοεθνών και ομόθρησκών τους στις 24 Απριλίου. Η ημερομηνία είναι συμβολική. Αλλά τη μέρα εκείνη το 1915 δεκάδες Αρμένιοι προύχοντες εκτελέσθηκαν εν ψυχρώ από τους Νεότουρκους που τότε κατείχαν την εξουσία στη φθίνουσα οθωμανική αυτοκρατορία. Ακολούθησαν και άλλοι που σφαγιάσθηκαν ομαδικά. Αν σε αυτούς προστεθούν και οι χιλιάδες που άρχισαν να σφάζονται από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, ο αριθμός των σφαγιασθέντων αγγίζει το ενάμισι εκατομμύριο. Σε αυτόν τον αριθμό δεν συμπεριλαμβάνονται οι Έλληνες σφαγιασθέντες που είναι κατά τον ιστορικό Σπύρο Βρυώνη άλλοι τόσοι. Αλλά και πάλι σε αυτούς δεν συμπεριλαμβάνονται οι μη Αρμένιοι και Έλληνες Χριστιανοί, δηλαδή οι Άραβες χριστιανοί.

 

Να το θέσω διαφορετικά. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο πληθυσμός της Μικράς Ασίας ήταν περίπου 12-13 εκατομμύρια. Από αυτά, τα 8 περίπου εκατομμύρια ήταν μουσουλμάνοι και οι υπόλοιποι χριστιανοί. Σήμερα υπάρχουν πέραν των 75 εκατομμυρίων μουσουλμάνων στην Τουρκία και λιγότεροι από 50 χιλιάδες χριστιανοί. Αν διασώθηκαν 1-1,5 εκατομμύρια, οι υπόλοιποι που πήγαν; Σφαγιάσθηκαν.

Φέτος στον ελληνικό χώρο το καλύτερο μνημόσυνο για τους σφαγιασθέντες από τους Νεότουρκους δεν μπορεί παρά να είναι η κυκλοφορία, από τις εκδόσεις Παπαζήση του εμβληματικού έργου του Τούρκου ιστορικού Taner Akcam Μια Επαίσχυντη Πράξη: Η Γενοκτονία των Αρμενίων και το Ζήτημα της Τουρκικής Ευθύνης.  Η παρουσίαση του βιβλίου, που έχω την τιμή να προλογίζω, έγινε από τον ίδιο τον συγγραφέα στην Θεσσαλονίκη στις 14 Απριλίου και στην Αθήνα στις 16 Απριλίου. Η παρουσίαση στην Αθήνα έγινε στον κατάμεστο χώρο της Παλαιάς Βουλής.

Αρκετοί Τούρκοι διανοούμενοι, ανάμεσά τους και οι Αhmet Insel, Baskin Oral, Halil Berktay, Ragip Zarakolu, Fikrer Adanir, Gunes Tezcur, Fatma Gocek, Orhan Pamuk αναγνωρίζουν και συζητούν ανοικτά τις σφαγές των Αρμενίων από το Οθωμανικό καθεστώς. Ωστόσο κανείς απ΄αυτούς δεν τις χαρακτηρίζει και για ευνόητους λόγους, γενοκτονικές.

 Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Taner Akcam ο οποίος στο εμβληματικό του έργο χρησιμοποιεί τη λέξη «γενοκτονία» (¨soykirim¨ )για να περιγράψει την πολιτική των Νεοτούρκων και τον κεντρικό ρόλο που οι ίδιοι διαδραμάτισαν στην εξολόθρευση των Αρμενίων και των υπόλοιπων Χριστιανικών πλυθησμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ου αιώνα.

Τη θέση του αυτή ο Akcam τεκμηριώνει χρησιμοποιώντας πληθώρα πρωτογενών πηγών με προεξάρχουσες τις οθωμανικές. Πρωτοποριακά επίσης προσεγγίζει το έγκλημα της γενοκτονίας απο τη σκοπιά των θυτών, αναπτύσσοντας σε βάθος τα κίνητρα και τη συλλογική τους ψυχολογία και ψύχωση. Εδώ ας υπογραμμιστεί ότι η χρήση οθωμανικών πηγών στο βιβλίο του Akcam είναι η πλέον εκτεταμένη μέχρι σήμερα.

Από πλευράς τεκμηρίωσης ο Akcam προσφέρει και κάτι άλλο. Τεκμηριώνει την ετυμηγορία του ίδιου του εθνοπατέρα των Τούρκων, Mustafa Kemal, ο οποίος επανειλημμένα (τουλάχιστον δώδεκα φορές), καταδίκασε τη σφαγή των Αρμενίων. Η θέση αυτή του Κεμάλ τεκμηριώνεται τόσο σε ομιλίες του μέσα στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση όσο και σε δηλώσεις αλλού, σε κατ' ιδίαν συνομιλίες και σε συνεντεύξεις στον διεθνή Τύπο. Μάλιστα ο τίτλος του βιβλίου, Μια Επαίσχυντη Πράξη, είναι καταδικαστική φράση του Τούρκου ηγέτη από ομιλία του στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση για τις σφαγές που οργάνωσε η ΕΕΠ.

Παρ' όλα αυτά το ζήτημα της γενοκτονίας αποτελεί σήμερα ένα από τα ακρογωνιαία ταμπού της κρατικής ιδεολογίας και ιστοριογραφίας αφού και ο ίδιος ο Κεμάλ συνεταιρίσθηκε σχεδόν όλους τους πρωτεργάτες των σφαγών στο μετέπειτα αγώνα του και μαζί τους οικοδόμησε το εκκαθαρισμένο πλέον από τους χριστιανούς κεμαλικό κράτος. Κατά των Akcam μια συζήτηση γύρω από τη γενοκτονία θα αποκαλύψει ότι το κεμαλικό κράτος δεν προέκυψε από ένα βασικά αντιιμπερεαλιστικό αγώνα, αλλά από ένα πόλεμο εθνοκάθαρσης των γηγενών Ελλήνων και Αρμενίων.

Ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι στο ζήτημα της γενοκτονίας υφίσταται ένα μεγάλο χάσμα και αδιέξοδο ανάμεσα σε Τουρκούς και Αρμένιους. Απαραίτητη προϋπόθεση για τον τερματισμό του είναι κατα τον Akcam η αποδοχή της ιστορικής αλήθειας η οποία θα πρέπει να συμπορευθεί με τη συμπόνια και τη κατανόηση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με κατευθείαν διάλογο ανάμεσα στις κοινωνίες.

Το πόνημα του Akcam ενδιαφέρει τους μελετητές και σπουδαστές της Οθωμανικής και κεμαλικής Τουρκίας καθώς επίσης και όσους ενδιαφέρονται να κατανοήσουν το φαινομενο  της κεντρικής οργάνωσης κρατικής βίας, κληρονομιά της οποίας υπήρξαν οι ολοκληρωτικοί πόλεμοι και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.