« Ο Επίσκοπος των φτωχών στην Εξουσία [ρήξη φύλλο 34]
Η πείνα και τα ανθρώπινα δικαιώματα
Κείμενο του Ζαν Ζιγκλέρ1 με την ευκαιρία του Φόρουμ «Ποια γεωργία για ποια διατροφή;»
1. Κάθε 5 δευτερόλεπτα, ένα παιδί κάτω των δέκα ετών πεθαίνει από την πείνα ή από τις άμεσες συνέπειές της. Πάνω από 6 εκατομμύρια, το 2007. Κάθε τέσσερα λεπτά, κάποιος χάνει την όρασή του εξαιτίας της έλλειψης βιταμίνηςΑ. Υπάρχουν 854 εκατομμύρια πλάσματα σε κατάσταση σοβαρού υποσιτισμού, με μόνιμες, μη αναστρέψιμες βλάβες από την πείνα2. Και αυτά συμβαίνουν σε έναν πλανήτη που ξεχειλίζει από πλούτο. Ο Διεθνής Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ διευθύνεται από έναν θαρραλέο άνθρωπο, με πολλές ικανότητες, τον Ζακ Ντιουφ. Αυτός παρατηρεί πως, στο σημερινό στάδιο ανάπτυξης των αγροτικών παραγωγικών δυνάμεών του, ο πλανήτης θα μπορούσε να θρέψει με άνεση 12 δισεκατομμύρια ανθρώπους, δηλαδή τον διπλάσιο από τον σημερινό πληθυσμό3.
Συμπέρασμα: Αυτή η καθημερινή σφαγή μέσω της πείνας, σε καμία περίπτωση δεν είναι μοιραία. Πίσω από κάθε θύμα υπάρχει ένας δολοφόνος. Η σημερινή τάξη πραγμάτων δεν είναι μόνο δολοφονική. Είναι και παράλογη. Η σφαγή διεξάγεται μέσα σε μια παγερή ομαλότητα. Η εξίσωση είναι απλή: όποιος έχει χρήματα τρώει και επιβιώνει: Όποιος δεν έχει, γίνεται ανάπηρος ή πεθαίνει. Δεν υπάρχει τίποτε το μοιραίο. Καθένας που πεθαίνει από πείνα, δολοφονείται.
2. Ο μεγαλύτερος αριθμός υποσιτισμένων ανθρώπων, 515 εκατομμύρια, ζουν στην Ασία, όπου αντιπροσωπεύουν το 24% του συνολικού πληθυσμού. Αν, όμως, υπολογίσουμε την αναλογία των θυμάτων, η υποσαχάρια Αφρική πληρώνει το μεγαλύτερο τίμημα: 186 εκατομμύρια ανθρώπινων όντων βρίσκονται σε μόνιμη κατάσταση σοβαρού υποσιτισμού, δηλαδή το 34% του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Οι περισσότεροί τους υποφέρουν από αυτό που ο FAO ονομάζει «ακραία πείνα», με μια μέση ημερήσια πρόσληψη 300 θερμίδων κάτω από τη διατροφή που επιτρέπει την επιβίωση σε ανεκτά επίπεδα. Ένα παιδί που στερείται την απαραίτητη τροφή σε ικανή ποσότητα, από τη γέννησή του έως την ηλικία των 5 ετών, θα παρουσιάσει επιπλοκές από αυτή τη στέρηση για όλη του τη ζωή. Ένας ενήλικας που πάσχει πρόσκαιρα από υποσιτισμό είναι δυνατόν, μέσω εξειδικευμένης θεραπείας, υπό ιατρική παρακολούθηση, να επανέλθει στη φυσιολογική κατάσταση. Αλλά για ένα παιδί κάτω των 5 ετών αυτό είναι αδύνατον. Η στέρηση της τροφής θα προκαλέσει στα νευρικά του κύτταρα ανεπανόρθωτες βλάβες. Ο Ρεζί Ντεμπρέ χαρακτηρίζει αυτά τα μικρά «εσταυρωμένους από τη γέννησή τους»4. Η πείνα και ο χρόνιος υποσιτισμός αποτελούν κληρονομική κατάρα: Κάθε χρόνο, εκατοντάδες χιλιάδες Αφρικανές, σε συνθήκες σοβαρού υποσιτισμού, φέρνουν στον κόσμο εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά με αθεράπευτες βλάβες. Όλες αυτές οι υποσιτισμένες μητέρες που, παρ' όλα αυτά, δίνουν ζωή, θυμίζουν εκείνες τις καταραμένες γυναίκες του Σάμουελ Μπέκετ που «γεννούν στα όρθια, πάνω σ' έναν τάφο… Το φως λάμπει για μια στιγμή, κι έπειτα ξαναπέφτει το σκοτάδι»5. Μια διάσταση του ανθρώπινου πόνου απουσιάζει από αυτή την περιγραφή: η θανάσιμη και ανυπόφορη αγωνία που βασανίζει κάθε πεινασμένο πλάσμα από τη στιγμή που ξυπνάει. Πώς θα κατορθώσει, στη διάρκεια της ημέρας που ξημερώνει, να εξασφαλίσει την επιβίωση των δικών του, να βρει κάτι να φάει και ο ίδιος; Το να ζει κανείς με αυτή την αγωνία είναι, ίσως, πιο φοβερό ακόμα και από το να υπομένει τις διάφορες ασθένειες και τους σωματικούς πόνους που προσβάλλουν το υποσιτισμένο κορμί. Η καταστροφή εκατομμυρίων Αφρικανών μέσω της πείνας πραγματοποιείται μέσα σε ένα είδος παγερής ομαλότητας, καθημερινά, και πάνω σε έναν πλανήτη που ξεχειλίζει από τον πλούτο. Μεταξύ 1998 και 2005, ο αριθμός των σοβαρά και μόνιμα υποσιτισμένων ανθρώπων αυξήθηκε κατά 5,6 εκατομμύρια.
3 Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ γράφει: «Ανάμεσα στον αδύναμο και τον ισχυρό, η ελευθερία καταπιέζει και ο νόμος απελευθερώνει». Προκειμένου να περιορίσει τις καταστροφικές συνέπειες των πολιτικών ακραίας φιλελευθεροποίησης και ιδιωτικοποίησης, που ακολουθούν οι κυρίαρχοι του κόσμου και οι μισθοφόροι τους (ΔΝΤ, ΠΟΕ), η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να δημιουργήσει ένα νέο ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο επισύρει ποινικές κυρώσεις: το δικαίωμα στην τροφή. Το δικαίωμα στην τροφή είναι το δικαίωμα να έχει κανείς πρόσβαση κανονική, μόνιμη και ελεύθερη, είτε άμεσα είτε μέσω αγοράς με χρήμα, σε μια τροφή ποσοτικά και ποιοτικά κατάλληλη και επαρκή, η οποία να ανταποκρίνεται στις πολιτισμικές παραδόσεις του λαού στον οποίο ανήκει ο καταναλωτής και η οποία να του εξασφαλίζει μια σωματική και ψυχική ζωή, ατομική και συλλογική, ελεύθερη από αγωνία, ικανοποιητική και αξιοπρεπή. Τα ανθρώπινα δικαιώματα -αλίμονο!- δεν ανήκουν στο θετικό δίκαιο. Πράγμα που σημαίνει πως δεν υπάρχει ακόμα κανένα διεθνές δικαστήριο που θα μπορούσε να αποδώσει δικαιοσύνη στον πεινασμένο, που θα υπερασπιζόταν το δικαίωμά του στην τροφή, θα επικύρωνε το δικαίωμά του να παραγάγει ο ίδιος την τροφή του ή να την προμηθεύεται αγοράζοντάς την, και που θα προστάτευε το δικαίωμά του στη ζωή.
4 Όλα βαίνουν καλώς όταν κυβερνήσεις όπως εκείνη του προέδρου Λουίς Ιγνάσιο Λούλα, στη Βραζιλία, ή του προέδρου Έβο Μοράλες, στη Λα Πας, κινητοποιούν με τη θέλησή τους τους κρατικούς πόρους, ώστε να εξασφαλίζουν σε κάθε πολίτη το δικαίωμά του στην τροφή. Η Νότιος Αφρική αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα. Το δικαίωμα στην τροφή είναι κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα. Σύμφωνα με αυτό, δημιουργείται μια Εθνική Επιτροπή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούμενη ισότιμα από μέλη που διορίζονται από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (εκκλησίες, συνδικάτα και διάφορα κοινωνικά κινήματα) και από μέλη που διορίζονται από τη Βουλή. Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι διευρυμένες. Από τότε που δημιουργήθηκε, εδώ και πέντε χρόνια, έχει κερδίσει σημαντικές νίκες. Μπορεί να παρέμβει σε όλους τους τομείς όπου παρατηρείται άρνηση στο δικαίωμα τροφής: εκδίωξη των αγροτών από τη γη τους. χορήγηση άδειας από κάποιο δήμο σε ιδιωτική εταιρεία για τη διαχείριση του πόσιμου νερού, με συνέπεια φόρους απαγορευτικούς για τους φτωχότερους κατοίκους. εκτροπή από μια ιδιωτική εταιρεία των αρδευτικών υδάτων, εις βάρος των καλλιεργητών. πλημμελής έλεγχος της ποιότητας των τροφίμων που πωλούνται στις παραγκουπόλεις κ.λπ. Πόσες, όμως, κυβερνήσεις υπάρχουν, ειδικά στον Τρίτο Κόσμο, που να έχουν ως καθημερινή προτεραιότητα τον σεβασμό του δικαιώματος στη σίτιση για τους πολίτες τους; Και, όπως είναι γνωστό, στις 122 χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου ζουν σήμερα 4,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι, από τα 6,2 του συνολικού πληθυσμού του πλανήτη.
5. Οι νέοι κυρίαρχοι του κόσμου απεχθάνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα φοβούνται όπως ο διάβολος το λιβάνι. Γιατί είναι προφανές πως μια οικονομική, κοινωνική και χρηματιστική πολιτική που σέβεται κατά γράμμα όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα θα εξουδετέρωνε απόλυτα την παράλογη και δολοφονική τάξη του σημερινού κόσμου και θα οδηγούσε αναγκαστικά σε μια πιο ισότιμη κατανομή των αγαθών, θα ικανοποιούσε τις ζωτικές ανάγκες των ανθρώπων και θα τους προστάτευε από την πείνα και από πολλές αγωνίες τους. Επομένως, εάν ολοκληρωθούν, τα ανθρώπινα δικαιώματα ενσαρκώνουν έναν ολότελα διαφορετικό κόσμο, αλληλέγγυο, απελευθερωμένο από την περιφρόνηση, πιο πρόσφορο στην ευτυχία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα -πολιτικά και πολιτειακά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά, ατομικά και συλλογικά6– είναι οικουμενικά, αλληλοεξαρτώμενα και αδιαίρετα. Αποτελούν σήμερα τον ορίζοντα των αγώνων μας.
1. Ο Ζαν Ζιγκλέρ είναι γενικός εισηγητής του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το δικαίωμα στη σίτιση. Πρόσφατα κυκλοφόρησε, σε έκδοση τσέπης, το βιβλίο του Η Αυτοκρατορία της ντροπής (2007).
2. FAO: Η κατάσταση διατροφικής ανασφάλειας στον κόσμο, Ρώμη 2006.
3. Φυσιολογική διατροφή σημαίνει να παρέχονται σε κάθε ενήλικα, καθημερινά, 2.700 θερμίδες.
4. Regis Debray – Jean Ziegler: Il ne s'agit pas de se rendre, εκδ. Minuit, 1953. 5. Σάμουελ Μπέκετ, Περιμένοντας τον Γκοντό.
6. Ένα συλλογικό ανθρώπινο δικαίωμα είναι, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση ή το δικαίωμα στην ανάπτυξη.
