Του Μάριου Ευρυβιάδη,καθηγητή Διεθνών Σχέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Όταν το 1989 ο μέχρι τότε άγνωστος Αμερικανο-γιαπωνέζος πολιτικός φιλόσοφος Francis Fukuyama έγραφε το δοκίμιό του «Tο Tέλος της Iστορίας» και ακολούθησαν τα δραματικά ιστορικά γεγονότα της ενοποίησης της Γερμανίας, της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και μαζί της η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η φήμη του εκτοξεύτηκε στα ύψη.
Πρόσφατα ο Fukuyama παραπονέθηκε ότι το πιο παρεξηγημένο ζήτημα της ιδέας του ήταν η λέξη «ιστορία». «Ο κόσμος νόμιζε» λέει, «ότι αυτό που έλεγα ήταν ότι τίποτα δεν θα συνέβαινε πλέον μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου». Η θέση του Fukuyama είναι ότι κυριάρχησε η Δυτική «ιδέα» και αντίληψη δηλαδή ότι κυριάρχησε ο Δυτικός φιλελευθερισμός. Μετά το 1989 ο φιλελευθερισμός θα αποτελούσε πλέον τον ακρογωνιαίο λίθο ενός παγκόσμιου φιλελεύθερο-οικονομικού συστήματος, αφού κατέρρευσαν οι εναλλακτικές ιδέες οι οποίες κατά διάφορα χρονικά διαστήματα τον ανταγωνίσθηκαν και προσπάθησαν με επαναστάσεις, πολέμους και αιματοχυσίες να τον υποκαταστήσουν και να καταστούν αυτές κυρίαρχες. Οι εναλλακτικές αυτές ιδέες αφορούσαν στον Απολυταρχισμό (δεσποτισμό), τον Μπολσεβικισμό, τον Φασισμό και σε έναν «εκσυγχρονισμένο» Μαρξισμό-Σοσιαλισμό. (Παρεμπιπτόντως για «το τέλος της ιστορίας» έγραψε και ο Μαρξ στην πρόγνωση που έκανε για τον επερχόμενο θρίαμβο της σοσιαλιστικής ουτοπίας).
Τα γεγονότα της δεκαετίας του 1990 στην οικονομική σφαίρα, δηλαδή το άνοιγμα των αγορών, οι ιδιωτικοποιήσεις παραδοσιακών κρατικών υπηρεσιών, κλπ, που έχουν κωδικοποιηθεί με τον όρο «παγκοσμιοποίηση» (globalization), ενίσχυσαν περαιτέρω τη θέση του Fukuyama ως προς τον θρίαμβο του «φιλελευθερισμού» ως οργανωτικής αρχής των οικονομικών εξελίξεων. Αλλά η ιστορία δεν σταμάτησε. Και στην από εδώ πλευρά του Ατλαντικού η Ευρώπη έζησε το γεγονός αυτό μέσα στην αυλή της – στην Γιουγκοσλαβική κρίση στα Βαλκάνια. Παρόμοια γεγονότα καταγράφησαν και σε πολλές άλλες περιοχές του κόσμου αρχίζοντας από την Μέση Ανατολή . Η ιστορία όχι μόνο δεν σταμάτησε αλλά συνέχισε και συνεχίζει αδυσώπητα. Ο τυφλοπόντικας της ιστορίας ποτέ δεν θα πάψει να σκάβει τα λαγούμια του βαθιά μέσα στη γη και αθόρυβα, χωρίς εμείς να χαμπαρίζουμε.
Εγώ θα υποστήριζα ότι όχι μόνο παρεξηγήθηκε η λέξη «ιστορία» στην ιδέα του Fukuyama, αλλά και το άλλο ήμισυ της ιδέας του αυτό δηλαδή που εννοούσε για τον θρίαμβό του φιλελευθερισμού. Άλλο ο «φιλελευθερισμός» των φιλοσόφων, μία ιδεατή κατάσταση που μας παραπέμπει στο σεβασμό του ατόμου, την ελευθερία του, τις επιλογές του, συμπεριλαμβανομένων και των οικονομικών του επιλογών, και άλλο ο ανεξέλεγκτος φιλελευθερισμός ή πιο ορθά ο «νέο-φιλελευθερισμός» τού μετά-ψυχροπολεμικού κόσμου, όπου το «αόρατο» δήθεν χέρι της αγοράς θα λειτουργεί και θα επαναφέρει το καπιταλιστικό σύστημα στα «καλά» του, όποτε και εάν αυτό ξεφύγει από τα όριά του.
Αν υπάρχει κάποιος πραγματικός μύθος στο καπιταλιστικό οικοδόμημα αυτός είναι ο μύθος του «αόρατου χεριού» της αγοράς. Κάτι τέτοιο ποτέ δεν υπήρξε και ούτε καν ο πατέρας του σύγχρονου καπιταλισμού στον οποίο πιστώνεται η επίμαχη αυτή φράση, δεν το πίστευε. Αυτός ήταν ο Άγγλος Adam Smith συγγραφέας του εμβληματικού έργου ( ευαγγελίου του καπιταλισμού) «Ο Πλούτος των Εθνών, 1776». Το «αόρατο χέρι» της αγοράς υφίσταται, αλλά μόνο στον κόσμο των ιδεών. Και γι' αυτό ο Smith καταδίκασε την απληστία και τον ανεξέλεγκτο πλουτισμό. Έγραψε: «Όλα για τον εαυτό μας και τίποτα για τους υπόλοιπους φαίνεται ότι είναι σε κάθε εποχή το πρόστυχο πιστεύω αυτών που θέλουν να εξουσιάσουν την ανθρωπότητα».
Η φράση του Smith «όλα για τον εαυτό μας και τίποτα για τους υπόλοιπους»
περιγράφει ορθά και απόλυτα την σημερινή κρίση του καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας του. Η απληστία «αυτών που θέλουν να εξουσιάζουν την ανθρωπότητα» αποτελεί το γενεσιουργό αίτιο της σημερινής κρίσης. Και επικαλούμενοι τον «μπαμπούλα» μιας κατάρρευσης του παγκόσμιου οικονομικού οικοδομήματος, αυτοί «που θέλουν να εξουσιάζουν την ανθρωπότητα» θέλουν τώρα το «ορατό χέρι» της αγοράς και όχι το «αόρατο» να τους ξελασπώσει.
Δεν γνωρίζω πώς θα ξεπεραστεί η σημερινή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Σίγουρα δεν θα επέλθει η συντέλεια του κόσμου. Ούτε όμως και το τέλος του καπιταλισμού. Αλλά ας χρησιμοποιηθεί η παρούσα κρίση για να τεθεί τουλάχιστον ένα φράγμα στις λαμογιές της διεθνούς τραπεζοπιστωτικής κλεπτοκρατίας.
