Του Πασχάλη Βαλσαμίδη
Ελληνισμός της Αδριανούπολης. Από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Θεσσαλονίκη Εκδόσεις Αντ. Σταμούλη 2008 Κάθε βιβλίο για τη Θράκη και ιδιαίτερα για την ιστορική της πόλη τη Αδριανούπολη, όπου έζησε μέχρι το τραγικό 1992, ακμαίος Ελληνισμός, συνιστά σημαντική συμβολή στη Θρακική ιστορία. Ειδικότερα, οι Θρακικές κοινότητες είχαν μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση. Προϊόν αυτού του περιβάλλοντος υπήρξε ο Θρακιώτης μοναχός από την Αδριανούπολη, Θεόκλητος Πολυείδης που περιόδευσε στην Πετρούπολη, στη Λειψία και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις καλλιεργώντας το επαναστατικό και φιλελληνικό πνεύμα. Το γραπτό του, «Οι χρησμοί του Αγαθάγγελου» ενδυνάμωσε τον υπόδουλο Ελληνισμό, γεγονός που αντιλήφθηκε ο Ρήγας, ο οποίος έχοντας παραμείνει για ένα διάστημα στην Ανδριανούπολη, πραγματοποίησε την 1η έκδοση του έργου. H παιδεία είναι το κέντρο των δραστηριοτήτων, της εκκλησίας, της δημογεροντίας και των συντεχνιών. Εμφανίζεται ως αρρεναγωγείο, παρθεναγωγείο ή αλληλοδιδακτικό. Από τον 15ο αιώνα η ελληνική κοινότητα της Αδριανούπολης αρχίζει να έχει γραμματοδιδασκαλεία, αλληλοδιδαχτικά και ελληνικά σχολεία. Η «Κεντρική επί της εκπαιδεύσεως Εφορία» κρατά κεντρικό ρόλο. Το βιβλίο του Πασχάλη Βαλσαμίδη αποτελεί αναμφισβήτητα μία σπουδαία προσφορά στο Θρακικό Ελληνισμό και ιδιαίτερα για τον Ελληνισμό της Αδριανούπολης και την εκπαίδευσή του. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται οι κανονισμοί των σπουδαίων εκπαιδευτικών σωματείων της Αδριανούπολης και τις λογοδοσίες του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανούπολης. Επίσης υπάρχουν τα καταστατικά της Εκπαιδευτικής και φιλανθρωπικής αδελφότητας της Κωνσταντινούπολης «Αγαπάτε Αλλήλους», τα οποία όπως επισημαίνει ο συγγραφέας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την εκπαίδευση στην Αδριανούπολη αλλά και των γύρω Θρακικών κοινοτήτων.Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο υπάρχουν οι εισαγωγικές για την ιστορία και την κοινωνική ζωή της Αδριανούπολης μελέτες για την ελληνική ορθόδοξο ιερατική αδελφότητα, για τους κανονισμούς της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Αδριανούπολης, για την πυρκαγιά του 1905, που ήταν σημαντικό χρονικό σημείο για τα μετέπειτα πορεία της πόλης και του Ελληνισμού και για τα ελληνικά σχολεία στο βιλαέτι (νομός) Αδριανούπολης.Στο δεύτερο μέρος υπάρχουν τα κείμενα για τους κανονισμούς και της λογοδοσίες του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανούπολης και της Κεντρικής Εφορείας των Εκπαιδευτηρίων της Αδριανούπολης.Στο τέλος παρατίθεται η βιβλιογραφία της Αδριανούπολης και αφορά τη θρακική πόλη και την περιοχή της, καθώς και το παράρτημα με ανέκδοτα έγγραφα, σφραγίδες, φωτογραφικό υλικό και ένας πολύ χρήσιμος πίνακας τοπωνυμίων στην ελληνική και τουρκική γλώσσα. Συμπερασματικά, η μελέτη του Πασχάλη Βαλσαμίδη η οποία αποτελεί προϊόν πολυετούς έρευνας, αποδίδει με ιδιαίτερης σημασίας στοιχεία, ένα πολύ κεντρικό κομμάτι της κοινωνικής ζωής της Αδριανούπολης και γενικότερα της Θράκης. Μιας πόλης και μίας περιοχής με σημαντική προσφορά στις κοινοτικές δομές, στην αλληλεγγύη, στην εκπαίδευση. Στην προσπάθεια αυτή των Θρακών για αυτοσυνειδησία και ανάκτησης της ταυτότητας, σημαντικό μέρος κρατά η μελέτη του Π. Βαλσαμίδη, ο οποίος με το βιβλίο του δίνει το μήνυμα ότι ο κάθε Θρακιώτης οφείλει να εργαστεί για την καταγραφή του ιστορικού του παρελθόντος, το οποίο έμεινε για πολλά χρόνια στο περιθώριο.
