«Ο Ελληνισμός στην Αίγυπτο και Μέση Ανατολή – Παρελθόν, παρόν και μέλλον
Επιτρέψτε μου καταρχάς να συγχαρώ θερμά τους διοργανωτές της Ημερίδας.
Πρόκειται για μία επίκαιρη συζήτηση σχετικά με την μετανάστευση. Την εκατέρωθεν μετανάστευση, υποδοχή και κοινωνική ένταξη 2 λαών με μακρά Ιστορία, των Ελλήνων και του Αραβικού κόσμου. Βέβαια αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Αραβικός κόσμος είναι χωρισμένος τα τελευταία 100 χρόνια σε μία σειρά μικρών και μεγαλυτέρων κρατών με τις δικές τους ιδιαιτερότητες και σημασία.
Σκοπός της δικής μου ομιλίας είναι να σκιαγραφήσω για εσάς ρεαλιστικά, κύρια σημεία ουσίας που σχετίζονται με την παρουσία του Ελληνισμού στην Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή. Αυτά εντάσσονται σε 3 διαφορετικές αλλά και ιδιαιτέρως συμπληρωματικές σφαίρες επιρροής. Πρώτον, την οικονομική-γεωπολιτική, δεύτερον την πολιτιστική και τρίτον την ανθρώπινη.
Και οι τρεις αυτές μορφές επιρροής διαπερνούν τον χρόνο και την ίδια την Ιστορία και φθάνουν ως τις μέρες μας, έχοντας μεταφέρει το στίγμα ύπαρξης του Ελληνισμού στην Αίγυπτο και την Μέση Ανατολή γενικότερα. Εάν έχουμε κάτι να κερδίσουμε από αυτές τις διαπιστώσεις είναι η προσπάθεια να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον και να μην το αφήσουμε στο τυχαίο πέταγμα μίας πεταλούδας από την μακρινή Κίνα και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει σε μας.
Θα γίνω λίγο περισσότερο περιγραφικός για την εξυπηρέτηση των νοημάτων. Οι Έλληνες στην Αίγυπτο και Μέση Ανατολή, γενικότερα η παρουσία του ελληνορθόδοξου πολιτισμού παραμένει συνεχής τουλάχιστον από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε συνέχεια της κατάκτησης της Αιγύπτου από το Αραβικό στοιχείο και την ανάπτυξη του Ισλαμικού πολιτισμού, η παρουσία του Ελληνισμού φθάνει στα τέλη του 18ου αιώνα να εκπροσωπείται από το Ελληνορθόδοξα Πατριαρχεία. Την εποχή εκείνη όμως, συντελούνται διεθνώς τεκτονικές αλλαγές που δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου. Η ελληνική επανάσταση, οι πόλεμοι του Ναπολέοντα και η τελική κυριαρχία της Μεγάλης Βρετανίας στην Μεσόγειο θα διαμορφώσουν εκείνες τις οικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες που θα σπείρουν για άλλη μια φορά τον σπόρο του Ιωανά, του Έλληνα, της Γιουνάν, στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια, την Βυρηττό, την Δαμασκό.
Η παρουσία μας καταγράφεται ακόμα και από ξένους. Ο άγγλος κυβερνήτης της Αιγύπτου τόνιζε σε αναφορά του προς το Φόριν Όφφις την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα ότι «…αν υπάρχει ένας λαός που θα μείνει σε αυτή την χώρα είναι ο Έλληνας. Πάντα ακούραστος και πολυμήχανος, έχει μπολιαστεί με το ντόπιο στοιχείο. Δεν θα τον δεις μόνο στις λέσχες και τον ναυτικό όμιλο, αλλά θα τους δεις να κυριαρχούν από το τραπεζικό κλάδο, μέχρι ως μικροπωλητές στην Άνω Αίγυπτο και τα βάθη του Σουδάν..»
Από τότε πολλά άλλαξαν. Οι Μπενάκηδες, ο Αβέροφ, ο Χωρέμης, ο Τοσίτσας, πλούτισαν απ'το μπαμπάκι, έφτιαξαν τις Κοινότητες, Ανώτατες Εμπορικές Σχολές, πρότυπα Νοσοκομεία, ο Τσανακλής με τους Αμπελώνες του έφτιαξε το πρώτο σύγχρονο αιγυπτιακό κρασί, ακολουθώντας τις περιγραφές του Ηροδότου για να βρει την κατάλληλη γη. Ακόμα και μετά την Επανάσταση του 1952, οι Έλληνες διατήρησαν την παρουσία τους στην Αίγυπτο, σε σύγκριση βέβαια με άλλες κοινότητες ευρωπαίων.
Ο Ελληνισμός όμως δεν ήταν μοναχά για λίρες και για φεντάνια ( στρέμματα) γης.
Ήταν και παραμένει μία βαθιά σχέση πολιτιστικής και πολιτισμικής όχι ανταλλαγής αλλά θα έλεγα έρωτα. Από τα χρόνια λοιπόν του Αλέξανδρου και της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, την εποχή που ο ίδιος ο Ισκάντερ, ο «κατακτητής» της Ανατολής πήγε στα φαραωνικά Ιερατεία, από την εποχή που η θεά Ίσις λατρεύτηκε στην Κεντρική Μακεδονία, μέχρι την εποχή του Τσίρκα, του Καβάφη, ο διάλογος και η επαφή των δύο αρχέγονων πολιτισμών παραμένει μία σχέση δυνατή, ερωτική όπως έλεγε ο αείμνηστος Σαλονικιός, Κωστής Μοσκόφ.
Σ'αυτό συνέβαλε και η παρουσία του Ελληνισμού σε όλα τα επίπεδα της αστικής ζωής της Αιγύπτου πριν αλλά και μετά το 1952. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ελληνισμός της Αιγύπτου ήταν «αβάν γκάρντ» τόσο στην πολιτική, όπου αριστερές ιδέες και κινήματα διαμορφώθηκαν πριν από 100 περίπου χρόνια όσο και στις τέχνες, όπου έως και την δεκαετία του 60 οι παραστάσεις των αθηναϊκών θιάσων έκαναν πρεμιέρα στην Αλεξάνδρεια.
Ολόκληρος ο παραπάνω κόσμος υπήρξε αποτέλεσμα των συνθηκών από το 1805 έως το 1962-63. Ενάμισης αιώνας που διαβάζουμε στα βιβλία, 150 χρόνια που έφεραν τον μοντέρνο κόσμο, που δημιούργησαν το Ελληνικό Κράτος, που πέρασαν από πάνω του 2 Παγκόσμιοι Πόλεμοι, ένας Ψυχρός. Που έφεραν την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, και την κρίση στην Μέση Ανατολή.
Αλίμονο, όμως. Δεν είναι μοναχά άσκηση και αποτέλεσμα γεωπολιτικής ο Ελληνισμός στην Μέση Ανατολή. Είναι και μία ανθρώπινη ιστορία. Όταν αρχές του 20ου αιώνα ο παππούς μου, μικρό παιδί τότε, ξεκίνησε από την Λήμνο, σκοπός του ήταν ένα καλύτερο αύριο. Αγωνίστηκε, κουράστηκε, αγόρασε ένα μικρό μαγαζάκι, σε συνέχεια το διπλανό, και το άλλο παραπέρα… 2 γενιές αργότερα, ο ξάδερφός μου και εγώ διευθύνουμε ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια τροφών σε όλη την Αίγυπτο.
Γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε εκεί όπως και οι γονείς μας. Η σχέση μας με τον τόπο και τα αδέρφια μας τους Αιγυπτίους είναι συναισθηματική, αδερφική. Εκεί παντρευτήκαμε και εμείς, εκεί γεννήθηκαν τα παιδιά μας, εκεί κλάψαμε τους γονείς μας. Η σχέση είναι βιωματική. Ίδια πράματα και σε νεότερες χώρες του αραβικού κόσμου, και σε νεότερες γενιές απόδημων Ελλήνων στην Μέση Ανατολή. Αξιοπρόσεκτη η παρουσία Ελληνίδων στην Ιορδανία, την Παλαιστίνη κ.α. Αποτέλεσμα αυτήν την φορά της μετανάστευσης νέων Αράβων στην Ελλάδα για σπουδές και ένα καλύτερο μέλλον την δεκαετία του 70 και 80. Το αποτέλεσμα πάλι ανθρώπινο. Ο έρωτας, η αγάπη έσμιξαν αυτούς τούς νέους με Ελληνίδες, που τους ακολούθησαν πίσω στην Μέση Ανατολή.
Την προηγούμενη εβδομάδα επέστρεψα από την Βυρηττό, όπου είχα συναντήσεις με την Ομογένεια. Ο Ελληνισμός του Λιβάνου, είναι ιστορικός και αξιοπρόσεκτος. Σήμερα αποτελείται από περίπου 3000 άτομα, απόγονους προσφύγων του 22' από την Μικρασία. Όλη η Ιστορία του Απόδημου Ελληνισμού ένα κουβάρι ξετυλίγει, της Ελληνικής Ιστορίας. Εκεί λοιπόν, ανθεί ακόμα και σήμερα ο Ελληνισμός, με μικτούς γάμους Ελλήνων με Λιβανέζες και το αντίστροφο. Οι Έλληνες του Λιβάνου όταν έφτασαν εκεί βρήκαν ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον αστικής κουλτούρας και πολυθρυσκευτικό με περίπου 17 θρησκείες ή αιρέσεις των κύριων θρησκειών. Μάλιστα, σήμερα υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την Ελληνική Κοινότητα για την δημιουργία ενός σύγχρονου Πολιτιστικού Κέντρου, ώστε να ικανοποιήσει την ζήτηση που υπάρχει για τον Ελληνικό πολιτισμό, και προέρχεται από την αγάπη των Λιβανέζων.
Σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή ο Ελληνισμός δεν θεωρήθηκε ποτέ κατακτητής. Ο αραβικός λαός στις χώρες υποδοχής μας αγκάλιασε σαν φίλους. Ο Έλληνας, ούτε αφομοιώθηκε αλλά ούτε και ξεχώρισε. Μπόρεσε και μπορεί ακόμα και σήμερα να ζει στην αραβική κοινωνία σεβόμενος τα ήθη και έθιμα, συμμετέχοντας στις εξελίξεις τους κράτους υποδοχής, και μεταφέροντας τον Ελληνικό Πολιτισμό, την μουσική τα γράμματα και τις τέχνες.
Το παράδειγμα του Λιβάνου, της Ιορδανίας, της Αιγύπτου, το συναντάμε με τον έναν ή άλλο τρόπο σε όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Το ενδιαφέρον της Ελληνικής Πολιτείας είναι γνωστό και προς την σωστή κατεύθυνση. Τα μέσα που διαθέτει στηρίζει τις Ελληνικές Κοινότητες και συλλόγους, ώστε να συνεισφέρει και το ίδιο το Ελληνικό Κράτος στην υποστήριξη του Απόδημου Ελληνισμού σε μία παραδοσιακά φίλια γεωγραφική ζώνη, με ιστορικούς δεσμούς και στρατηγική σημασία.
Περισσότερο βάρος πιθανώς θα μπορούσε να δοθεί στην πολιτιστική εξωτερική πολιτική ώστε να υπάρξουν περαιτέρω πολλαπλασιαστικά οφέλη σε κοινωνίες που διαθέτουν έτσι κι αλλιώς την αθώα πατροπαράδοτη αγάπη για οτιδήποτε Ελληνικό. Την στιγμή που η Ισπανία, Γερμανία, Αγγλία, Ιταλία επενδύουν πολιτιστικά σε όλες αυτές τις χώρες με πρόγραμμα, συνέχεια και συστηματική παρακολούθηση, μπορεί και η Ελλάδα. Να είμαστε όλοι μας υποστηρικτές σε τέτοιες προσπάθειες, που έχουν αποφασιστεί και ξεκινήσει. Επένδυση στον Φιλελληνισμό είναι επένδυση στην Ελλάδα. Όταν αυτή η φράση γίνει πεποίθηση, το μέλλον θα είναι καλύτερο. Στην Μέση Ανατολή, τις βάσεις τις έχουμε θέσει εμείς και οι πρόγονοί μας.
Όπως υπάρχει η δυνατότητα της χάραξης πολιτικής διαβίωσης και εξασφάλισης του μέλλοντος σε χώρες που ο απόδημος ελληνισμός, ο απανταχού ελληνισμός, υπάρχει, ζει, κινείται και οργανώνεται, έτσι και εδώ λοιπόν στην Μέση Ανατολή, μπορεί να εφαρμοστεί. Εκείνο που χρειάζεται είναι η χάραξη μιας μακροπρόθεσμης πολιτικής για την διαιώνιση μας στην ευλογημένη αυτή γη. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με ξεκάθαρες συνεργασίες, συνεργασίες που δεν αποσκοπούν σε προσωπικά οφέλη, δηλαδή σε δόξες και τιμές, συνεργασίες, που θα είναι λειτουργικές, πρακτικές και ωφέλιμες.
Χρειάζεται συσπείρωση, δυναμική, συγχρονισμός, φαντασία, σοβαρή δουλειά, σωστή προώθηση των αιτημάτων από νέους σκεπτόμενους ανθρώπους, που έχουν την διάθεση της ανιδιοτελούς προσφοράς, από ανθρώπους που οι θέσεις δεν τους αγγίζουν και που αισθάνονται την ανάγκη της υλοποίησης του οράματος που θα δώσει στην ελληνική Μέση Ανατολή το δικαίωμα να ελπίζει για ένα μέλλον που της αξίζει και να ανταποκρίνεται στην ουσία και όχι μόνο στον τίτλο του Ιστορικού Ελληνισμού της Εγγύς – Μέσης Ανατολής. Χρειάζεται μία σοβαρή πολιτική υλοποίησης στόχων. Στόχων όπως η χρησιμότητα των κτιρίων μας, χρησιμότητα που θα επιτρέψει στο σύνολο της Παροικίας μας, ανεξάρτητα ηλικίας να συμμετέχει, που θα δώσει την δυνατότητα στο Μητροπολιτικό μας κέντρο, την Ελλάδα μας, να θεωρήσει τους χώρους μας εν δυνάμει Κέντρα Πολιτισμού, Εργαστήρια προσφοράς και γνώσης, ταυτόχρονα δε, θα ωφελήσει τον αδελφό αραβικό λαό, που τόσο έχουμε αγαπήσει και τόσο μας έχει αγαπήσει.
Με το βλέμμα πλέον στο μέλλον, θα ήθελα να ολοκληρώσω τονίζοντας τα εξής. Έχουμε μάθει, εμείς που ζούμε στα αραβικά κράτη, να συμβιώνουμε με άλλες θρησκείες και πολιτισμούς. Το μέλλον για την Μέση Ανατολή είναι καλό. Ήδη ακόμα και σήμερα υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες για πραγματικές επενδύσεις. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η φετινή διεθνής οικονομική κρίση δεν έχει επηρεάσει ιδιαίτερα την καθημερινότητα στην Μέση Ανατολή. Όλοι ευχόμεθα, η συνέχεια στις όμορφες χώρες όπου ζούμε να συνεχιστεί ομαλά και να αποφευχθούν ακραίες τάσεις.
Όσοι διατηρήσαμε και αναπτύξαμε την επιχειρηματική και κοινωνική μας θέση στην Μέση Ανατολή, το πετύχαμε νιώθοντας την χώρα αυτήν επιχειρηματική μας πατρίδα, «όπου γης , και πατρίς», και όχι μόνο. Δεν δειλιάσαμε να επενδύσουμε, να συμμετέχουμε, να προσφέρουμε στο κοινωνικό σύνολο και την ανάπτυξη της χώρας όπου ζούμε. Η Ελλάδα σαφώς είναι η Πατρίδα μας…. εκεί όπου δραστηριοποιούμαστε όμως είναι η ζωή μας όλη.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
