ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΞΙΕΣ, ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΑΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΖΩΗ
Σας ευχαριστώ πολύ γιά την ευκαιρία να εκθέσω τις απόψεις μου πάνω σε καυτά των Ελλήνων θέματα. Όπως οι ερωτήσεις εδώ, έτσι και οι απαντήσεις μου, είναι διατυπωμένες σε ανθρώπινη λαλιά, που πίσω της υπάρχει πάντα «κάτι» πού την υποβαστάζει, κάτι όμως που ποτέ κανείς δεν μπορεί να εκφράσει μέσα της. Κατά τον θεολόγο Δρ. Denys Turner, αυτό το κάτι δεν γίνεται ποτέ περιεχόμενο του γλωσσικού μας υλικού.
Εκφράζω μεν τις απόψεις μου όσο πιό απλά μπορώ, με λέξεις και σχήματα, που βοηθούν να γίνομαι καταληπτός, αλλά δεν έχω βρεί την λύση. Απλά, ψηλαφίζοντας αυτό το υποβαστάζον κάτι, χωρίς ποτέ να το εκφράζω, προσπαθώ να σκιαγραφώ μιά σημασιολογική δομή της των Ελλήνων προβληματικής. Έτσι αρχίζει δειλά-δειλά να φαίνεται το ζητούμενο, η μόχλευση δηλαδή που απαιτείται γιά την λύση. Είθε η επομένη σημασιολογική δόμιση από ειδικούς να δείξει το ποθητό αποτέλεσμα γιά Έλληνες και μη σε όλη την γη.
Ε1 Εκτιμάτε πώς η έλλειψη προτύπων και κοινώς αποδεκτών αρχών και αξιών, όπου είναι μία πραγματικότητα της εποχής μας, αποτελεί και ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της νέας γενιάς; Δεν μπορούν να μας καθοδηγήσουν τα συστήματα αξιών που αποτελούσαν τον συνεκτικό ιστό της κοινωνίας σε παλιότερα χρόνια όσο φυσιολογικό και αν αυτό είναι;
Α1 Ακριβώς εδώ, στην «…ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της νέας γενιάς» διατύπωση της ερώτησης βλέπω όχι ένα, αλλά δύο τεράστια προβλήματα της εποχής μας. Πρώτον, η δυστυχώς πλέον διαδεδομένη απερισκεψία μας να τεμαχίζουμε ένα πρόβλημα από όλα τα υπόλοιπα κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικά προβλήματα που το συναπαρτίζουν δεν είναι τυχαία. Είναι αποτέλασμα μιάς μακροπρόθεσμης διαδικασίας εκπαίδευσης και παιδείας, που σκοπός της είναι να δημιουργεί φτηνό εργατικό δυναμικό. Δεύτερον, γιατί μόνον της νέας γενιάς; Το σκεπτικό πίσω από την της νέας γενιάς διατύπωση έχει πάλι να κάνει με το ίδιο σχέδιο εκπαίδευσης και παιδείας που, γιά να είναι φτηνά, θέλει τα μέλη του εργατικού δυναμικού της να είναι επίσης άτομα ξεκάρφωτα, χωρίς κοινωνική συνεκτικότητα ανθρώπων. Στο όνομα λοιπόν του χρηματικοπιστωτικού, μη-ανθρωπομετρικού συστήματος της εποχής μας, διασπάται ο συνεκτικός ιστός της κοινωνίας, που σε παλιότερα χρόνια μας έδενε οργανικά μεταξύ μας αλλά και με την φύση. Βλέπουμε λοιπόν πως ούτε ένα μόνον είναι το πρόβλημα, αλλά ούτε και μόνον της νέας γενιάς είναι. Είναι;
Στο ψητό! Η έλλειψη προτύπων και κοινώς αποδεκτών αρχών και αξιών είναι μέρος ενός μύθου της εποχής μας, ενός ιαματικού ψεύδους που δεν στέκει ούτε βιολογικά, ούτε φιλοσοφικά.
Βιολογικά, η «φυσική επιλογή», η διαδικασία δηλαδή εξέλιξης των ανθρώπων, μέσω της οποίας οι καλύτερα προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον αφήνουν περισσότερους απογόνους από εκείνους που είναι λιγότερο προσαρμοσμένοι, σημαίνει ότι οι άνθρωποι με πρότυπα αρχών και αξιών αφήνουν περισσότερους απογόνους από εκείνους που ζούν χωρίς τέτοια πρότυπα. Πέρα από τους ανθρώπους, σε επίπεδο ενστίκτου, το ίδιο συμβαίνει και με τους λύκους και με τους πιθήκους. Η διαδικασία αυτή της φυσικής επιλογής είναι απολύτως συμβατή με επιστημονικά δεδομένα. Εκτός βέβαια αν η φυσική επιλογή δεν ισχύει γιά μας τους Έλληνες, λόγω των πολλαπλών παρεμβολών στην ιστορία μας, όπου οι με τόσο αίμα διωγμοί, μάχες και πόλεμοι μας οδηγούν σε μία «αφύσικη επιλογή», ώστε εκείνοι που ζούν χωρίς θετά πρότυπα αρχών και αξιών να αφήνουν περισσότερους απογόνους από ανθρώπους που ζούν με αυτά. Σε τούτη την αφύσικη επιλογή των Ελλήνων συμβάλλει θεσμικά και το παραπάνω σχέδιο εκπαίδευσης και παιδείας που παράγει φτηνά, ξεκάρφωτα άτομα αντί γιά ανθρώπους με συνεκτικό ιστό. Το ερώτημα είναι: μπορούν φτηνά, ξεκάρφωτα άτομα να αναπαράγουν ανθρώπους; Αν ναι, όλα καλά. Αν όχι, τότε που πάμε;
Φιλοσοφικά, ας πάρουμε τον σοφότερο μεταξύ των σοφών. Ο Σωκράτης, ο οποίος όχι απλώς προτρέπει αλλά διδάσκει αρετή, βασίζει την ασύλληπτη γενική της έννοια πάνω σε τρία αδιάσειστα στηρίγματα: αναστολή, αποστολή και συμμετοχή (Σχ. 1). Αυτά απαιτούν μιά ανθρωποκεντρική ή ανθρωπομετρική βέβαια αυτοθέσμιση αξιοκρατών σε συμμετοχική δημοκρατία, γιά να κατορθώσει ο άνθρωπος να ελευθερωθεί, να δικαιωθεί, να γίνει επιτέλους αυτό που μπορεί να είναι. Φιλόσοφοι προ και μετά του Σωκράτους διαχωρίζουν τον μύθο από την λογική, αλλά ο Σωκράτης είναι αυτός που πραγματικά προσγειώνει το ανθρώπινο πνεύμα ψηλαφίζοντας το θείο μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Και μέσω των μαθητών του μας δωρίζει ένα υπέροχο πρότυπο αρχών και αξιών, όπου η αρετή είναι διδακταία. Το ερώτημα παραμένει: διδάσκει τέτοια πρότυπα αρχών και αξιών στους νέους Έλληνες η παρούσα διαδικασία εκπαίδευσης και παιδείας; Επιτρέπει κάτι τέτοιο το Σύνταγμα της Ελλάδος;
Σχήμα 1: Τρείς διαστάσεις του γενικού προτύπου αρετής του Σωκράτους.
Ε2 Πιστεύετε πώς επειδή η ζωή προχωρά, πρέπει να βρούμε καινούργιους τρόπους, καινούργιες αξίες που να μπορούν να αναδυθούν μέσα από τις αβεβαιότητες και τον πλουραλισμό της σύγχρονης εποχής; Αν ναι, ποιά είναι αυτά τα καινούργια στοιχεία;
Α2 H αβεβαιότητα κάνει την ζωή μας ενδιαφέρουσα. Σε πολλές περιπτώσεις, γίνεται μητέρα της καινοτομίας, π.χ., η Σαλαμίνα του Θεμιστοκλή. Επίσης θεωρώ τον πλουραλισμό όχι μόνον σαν κάτι θετικό, αλλά και αναγκαίο στην δυναμική πολυπλοκότητα της σύγχρονης εποχής. Αναγκαίο και ομονοίας σωστικόν επειδή οδηγεί σε διάλογο, ώστε να μη δίνουμε καν την ευκαιρία στην ύπαρξη δογματισμού. Πλουραλισμός όμως συνεπάγεται και εκλεκτισμό, ο οποίος απαιτεί γνώση όχι μόνο σε βάθος αλλά και σε πλάτος.
Εδώ τα χαλάμε λίγο με τον Ηράκλειτο, που χλεβάζει τον Πυθαγόρα γιά το πλάτος της γνώσης του. Αλλά και οι δύο σέβονται τον λόγο σαν μιά διαχρονική αξία που μπορεί να οδηγεί σε καινοτομίες και νέες αξίες όπως, π.χ., αυτήν της μεγαλοψυχίας, που αποδίδεται στον Ρωμαίο αυτοκράτωρα Μάρκο Αυρήλιο.
Κατά την άποψη του Δρ. Bruno Snell (1997, Η Ανακάλυψη του Πνεύματος: Ελληνικές Ρίζες της Ευρωπαϊκής Σκέψης, Δ΄ έκδοση. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης: Αθήνα), επειδή οι Έλληνες δεν αναπτύξαμε ποτέ την ψυχολογία των συναισθημάτων, ερμηνεύουμε την ευτυχία σαν φυγόκεντρη και τον πόνο σαν κεντρομόλο δυναμική. Αποδίδουμε δε φωτεινότητα σε αξίες που δεν είναι εύκολο να συλλάβουμε αφηρημένα, όπως την ομορφιά, ευγένεια και μεγαλοπρέπεια. Στο ίδιο φως ζουν η αρετή, η χαρά, η ευτυχία και η ζωή, ενώ κατανοούμε την θλίψη, την δυστυχία και τον θάνατο με το σκότος.
Αν όμως αυτά αξακολουθούν να είναι αφηρημένα, τότε ας καλέσουμε σε βοήθεια τους «τόπους» του στωικού Επικτήτου, που έζησε σαν δούλος στη Ρώμη, έλαβε μαθήματα φιλοσοφίας από τον Μουσώνιο και, αφού απελευθερώθηκε, ίδρυσε εκεί δική του σχολή. Με τους φιλοσοφικούς του τόπους (Σχ. 2), ο Επίκτητος διδάσκει με ζήλο ακατάβλητο και πρόθεση φιλάλληλη, πως ο ανθρωπος μπορεί να ζει πρακτικά, με αληθή ευδαιμονία, αταραξία ψυχής ή ψυχική γαλήνη και μακαριότητα.
Σχήμα 2: Οι φιλοσοφικοί τόποι του στωικού Επικτήτου, που οδηγούν πρακτικά στην ψυχική γαλήνη.
Άρα τα υλικά γιά τα νέα στοιχεία που θέλετε βρίσκονται ήδη μέσα μας. Χρειάζεται όμως τεράστια ελληνογνωσία, αντιπαλογνωσία και τόλμη γιά να αντικρίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του· μεγαλύτερη δε τόλμη γιά να το κάνει… τώρα. Χωρίς μυστικισμό, απλά και αγνά, να κοιτάζει κατάματα το τώρα.
Ε3 Η τεχνολογία προχωράει με όλο και πιό γρήγορους ρυθμούς. Το ίντερνετ είναι κι αυτό μια πραγματικότητα. Είναι μιά επανάσταση, ένα σημαντικό εργαλείο, ένας κόσμος όλος που μας ανοίγεται, προσφέροντας απίστευτες δυνατότητες γιά επικοινωνία, γιά ίσες ευκαιρίες στη γνώση, γιά χίλια δυό χρήσιμα και σημαντικά πράγματα. Πιστεύετε πώς το internet αποτελεί βασικό παράγοντα που οι νέοι δεν διαβάζουν σήμερα; Ο έφηβος είναι σήμερα αντικειμενικά ανελεύθερος και εξαρτημένος από χίλια δυό πράγματα;
Α3 Γιατί μόνον η/ο έφηβος; Είμαι πάνω από 50 ετών και τρέμω το internet, που κλείνει φέτος (2009) τα 40 του χρόνια. Μέχρι και πέντε μέρες μου παίρνει να ξεκαθαρίσω τα ηλεκτονικά μου μηνύματα όταν γυρνώ από διακοπές. Χωρίς αμφιβολία, πολλοί από μας, αλλά κυρίως τα νέα παιδιά ζουν μέσα στο internet. Εκεί διαβάζουν, μελετούν, γράφουν και επικοινωνούν. Έτσι, όπως και μεις, μέσα σ'αυτόν τον πραγματικά επαναστατικό συνεκτικό ιστό, γίνονται όλο και περισσότερο ανελεύθερα και εξαρτημένα από τα χίλια δυό πράγματα που η τεχνολογία προσφέρει, πάντα σε συνδιασμό με την κατανάλωση που τους επιβάλλει το χρηματικοπιστωτικό μας σύστημα. Δεν θέλω να γίνομαι τεχνοκράτης, αλλά η τεχνολογία μπορεί να βοηθά τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Το οικονομικο-πολιτικο-κοινωνικό όμως σύστημα μέσα και γύρω από το οποίο ζούμε δεν είναι πλέον οργανικά ανθρωποκεντρικό. Είναι ένα χρηματικοπιστωτικό σύστημα, που δεν επιτρέπει το κοινό καλό. Και κάνει την τεχνολογία να ουδετεροποιεί την νεολαία μας. Άλλη μιά περίπτωση της απερισκεψία μας να τεμαχίζουμε την προβληματική της τεχνολογίας από όλα τα υπόλοιπα κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικά προβλήματα που την συναπαρτίζουν.
Ε4 Οι νέοι έχουν πολλά «δικαιολογητικά» και «ελαφρυντικά», είτε διαλέγουν το δρόμο της άρνησης και επιθετικότητας, είτε της ταύτισης και προσαρμογής σ' ένα άνευρο και ηδονιστικό λάιφ στάιλ. Έχουν να παλέψουν σκληρότερα από μας αν είναι να βρουν το δρόμο τους, έχουν πολύ περισσότερο βάρος να σηκώσουν; Ποια η άποψή σας;
Α4 Έχω την εντύπωση πως εδώ περιγράφεται η θεωρία της καταστροφής τελείως… καταστροφικά: και η άρνηση και η προσαρμογή οδηγούν σε εδιέξοδο. Η πάλη γιά να βρούν το δρόμο τους είναι η πάλη τους με το σύστημα εκπαίδευσης και παιδείας που θέλει να παράγει φτηνά, σχιζοφρενικά, ξεκάρφωτα άτομα, αντί γιά ανθρώπους. Αυτό είναι ίσως το μέγιστο δικαιολογητικό και ελαφρυντικό τους.
Αλλά ποιός είναι ο δρόμος τους; Η απάντηση εδώ σχετίζεται πάλι με αυτό το υποβαστάζον κάτι πίσω από τις λέξεις μας, που ποτέ δεν εκφράζουμε. Βλέπω, π.χ, μία υποβαστάζουσα σκοπιμότητα σχετικά με το «να βρουν το δρόμο τους» στην ερώτηση, οσονούπω μου προξενεί πάρα πολλή μεγάλη εντύπωση η χάρη της πεποίθησης της διατύπωσης. Ρωτώ λοιπόν: ποιός ξέρει την σκοπιμότητα του δρόμου των νέων; Οι επιλογές μας στο περελθόν δεν ήταν τόσο πολλές σχετικά με όσες έχουν οι νέοι σήμερα. Μαζί με την εξέλιξη της τεχνολογίας αυξάνεται και ο αριθμός των επαγγελμάτων, που μας φέρνει στον πλουραλισμό, που συνεπάγεται εκλεκτισμό, ο οποίος απαιτεί γνώση ακόμη και γιά την αναγνώριση των επιλογών.
Γιά να γίνω όμως καταληπτός επί του ελαφρυντικού μας, ας πάμε πίσω στην διαδικασία της αφύσικης επιλογής στην εξέλιξη των Ελλήνων. Οι πολλαπλές ιστορικές παρεμβολές γεμάτες αίμα και βία κατά τους 4ο-10ο μ.Χ. αιώνες, οι οποίες οδηγούν επίσης στην φυγή Ελλήνων υψηλού μορφωτικού επιπέδου στην Δύση, ρίχνουν κατά πολύ το μέσον της στατιστικής κατανομής του μορφωτικού επιπέδου των Ελλήνων. Και με την Τουρκοκρατία που ακολούθησε, με παρόμοιες αρνητικές επιπτώσεις γιά το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων, καταλαβαίνουμε ποιό ακριβώς είναι το νόημα του να έχουμε οι νέοι Έληνες δικαιολογητικά και ελαφρυντικά γιά το χαμηλό μας μορφωτικό επίπεδο.
Τίθεται το ερώτημα αν μπορούμε και θέλουμε να ανατρέψουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της ιστορικά επιβεβλημένης αφύσικης επιλογής στο μορφωτικό μας επίπεδο. Μπορούμε; Θέλουμε; Μπορούμε να θέλουμε; Θέλουμε να μπορούμε; Μας το επιτρέπει το μη-ανθρωποκεντρικό, χρηματικοπιστωτικό σύστημα της εποχής μας; Ή το Σύνταγμα της Ελλάδος; Τι πρώτα να φτιάξουμε τώρα;
Ε5 Πιστεύετε πώς οι σημερινοί έφηβοι θα βρουν τη δύναμη να τα καταφέρουν και να δώσουν κάτι καλύτερο στους εαυτούς τους πρώτα από όλα και στον κόσμο;
Α5 Εξαρτάται από τις απαντήσεις των Ελλήνων στις παραπάνω ερωτήσεις. Υπάρχουν ήδη διάφορες προτάσεις γιά μιά δημοκρατικά διευρυμένη και ανθρωποκεντρικά αυτοθεσμική οικονομικο-κοινωνικο-πολιτική αναδιοργάνωση των Ελλήνων της διασποράς, της Ελλάδος και της Κύπρου, που από κοινού συναποτελούν προτροπή γιά αρετή και αξιοκρατεία. Μέσα ίσως από την εφαρμογή μιάς πρότασης να αναζωογονηθούν τα κοίτταρα της ωφελιμότητάς μας και να αναδημιουργηθεί η απαραίτητη συνισταμένη δύναμη. Έτσι θα πολιτικοποιηθεί ο κόσμος μας οργανικά και, με τις ιδιαιτερότητές του, θα αναγνωρίζεται πάλι σαν μία δύναμη πράξης γιά την κτήση του αγαθού· μία άγρυπνη φρουρός της ελευθερίας του ανθρώπου.
Ε6 Και μιά τελευταία ερώτηση. Πώς βλέπετε το μέλλον του κόσμου μέσα από την παρατεταμένη οικονομική κρίση;
Α6 Είναι παρατεταμένη επειδή όλες οι συνταγές γιά την θεραπεία του χρηματικοπιστωτικού συστήματος της εποχής μας προέρχονται από το ίδιο περιεχόμενο του δομικού του υλικού. Και το δομικό υλικό των δυναμικά, διαχρονικά δηλαδή συνυφασμένων αιτίων και αιτιατών της οικονομικής κρίσης αφήνουν έξω μερικές λεπτομέρειες, θέματα λεπτεπίλεπτα ως ο ιστός αράχνης, όπως την αξιοκρατία, την ομορφιά, την ευγένεια, την μεγαλοπρέπεια, την αρετή, την χαρά και την ευτυχία. Το χρηματικοπιστωτικό μας σύστημα ενδιαφέρεται γιά άλλες αξίες όπως, π.χ., την συγκέντρωση πλούτου, ο οποίος όμως δεν συνεπάγεται το ευ ζειν. Η οικονομικές κρίσεις θα εξακολουθούν παρατεταμένες οσονούπω παραμένουμε εγκιβωτισμένοι στην αποξένωση και στη συντήρηση του χρηματικοπιστωτικού μας συστήματος. Και στη συντήρησή του συμβάλλει η εσκεμμένα προσφερομένη ημιμάθεια, αποτέλεσμα της μακροπρόθεσμης διαδικασίας εκπαίδευσης και παιδείας, που δημιουργεί φτηνό εργατικό δυναμικό, με άτομα ξεκάρφωτα, ημιμαθή και σχιζοφρενικά, άνευ κοινωνικής συνεκτικότητας ανθρώπων.
Όπως λέει ο Δρ. Γ. Κοντογιώργης, ως έθνος κοσμοσύστημα, δηλαδή ως παράδειγμα, ο ελληνισμός διδάσκει το μέλλον και αυτό τρομάζει πολλούς, διότι το μέλλον της εποχής μας θα είναι προοδευτικό. Οι των Ελλήνων αξίες και αρχές προς μιά αξιοκρατικά και δημοκρατικά διευρυμένη, και ανθρωποκεντρικά αυτοθεσμική οικονομικο-κοινωνικο-πολιτική αναδιοργάνωση των Ελλήνων της διασποράς, της Ελλάδος και της Κύπρου, μπορεί όχι μόνο να αντιστρέψει τα αρνητικά αποτελεσματα της ιστορικά επιβεβλημένης αφύσικης επιλογής μας, αλλά και να έχει μεγάλα θετικά συνεπακόλουθα γιά όλο τον κόσμο του πλανήτη μας. Τώρα! Είναι το πρώτο βήμα. Τα επόμενα έπονται…
