Του Μάριου Ευρυβιάδη
Αναζητώντας τα πραγματικά αίτια του φιάσκου της παγκόσμιας σύναξης για το περιβάλλον, που οργανώθηκε με τυμπανοκρουσίες το Δεκέμβρη στην Κοπεγχάγη, βρήκα πιστεύω την απάντηση στο έργο δύο επιστημόνων, ενός Νοτιοκορεάτη οικονομολόγου με ειδικότητα στα οικονομικά της ανάπτυξης και ενός Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα με ειδίκευση στις προβλέψεις πολιτικών εξελίξεων.
Και στους δύο ωστόσο διέκρινα ένα κοινό στοιχείο. Χωρίς να κάνουν πουθενά αναφορά στον Θουκυδίδη, θεμελιώνουν τις θέσεις τους στηριζόμενοι στην πιο βασική διαπίστωση του Έλληνα ιστορικού για τα ανθρώπινα πράγματα και χρησιμοποιούν τη μεθοδολογία του για να τεκμηριώσουν την επιχειρηματολογία τους.
Γράφοντας ένα μήνα πριν την έναρξη της Συνόδου της Κοπεγχάγης στην Αμερικανική διμηνιαία επιθεώρηση Foreign Policy (November / December 2009) ο Bruce Bueno de Mesquita δήλωνε με απόλυτη βεβαιότητα ότι η Κοπεγχάγη θα εξελισσόταν σε ένα φιάσκο. Η ανάλυσή του που έφερε τον χαρακτηριστικό τίτλο "Συνταγή για Αποτυχία" ("Recipe for Failure") άρχιζε ως εξής: "Θέλετε να μάθετε τι θα συμβεί στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής; Θα συνεργαστεί ο κόσμος τον Δεκέμβρη στη συνάντηση Κορυφής της Κοπεγχάγης ή κάποια στιγμή στο μέλλον για να μειώσει τα καυσαέρια που θερμαίνουν τον πλανήτη;….Μάλλον όχι. Και το υπό την αιγίδα του ΟΗΕ συνέδριο στην Κοπεγχάγη είναι γραφτό ότι θα αποτύχει". Ο de Mesquita συνεχίζει με δύο ακόμη προβλέψεις, μια αρνητική και μια θετική. Η αρνητική είναι ότι ούτε και το 2100 δεν θα συμφωνήσουν τα κράτη να περιορίσουν την εκπομπή ρύπων και καυσαερίων. Οι λόγοι είναι λέει πολλοί, αλλά καταλήγουν σε ένα: οι αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Κίνα θα αρνούνται περιορισμούς και ελέγχους ενώ οι παραδοσιακές δυτικές δυνάμεις (ΗΠΑ και Ευρώπη) δεν θα είναι αρκετά ισχυρές για να επιβληθούν. Το θετικό στοιχείο κατά τον de Mesquita είναι ότι, όταν οι αναπτυσσόμενες χώρες ξεπεράσουν σε ανάπτυξη τις παραδοσιακές δυνάμεις, θα δημιουργηθούν νέες ισορροπίες (γεωπολιτικές, κλιματολογικές) οι οποίες, μαζί με νέες τεχνολογίες θα επιλύσουν το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Ειδικά σε ότι αφορά στην πρόβλεψη του για το φιάσκο της Κοπεγχάγης και μελλοντικές συνάξεις του είδους, ο de Mesquita υπογραμμίζει ταπεινόφρονα ότι κάθε άλλο παρά προφήτης είναι. Είναι όμως λέει μελετητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ατομικής και συλλογικής, και τονίζει ότι τα πολιτικά πράγματα είναι προβλέψιμα είτε αυτά λαμβάνουν χώρα στις κοινωνίες της Δύσεις είτε της Ανατολής. Είτε Αμερικανοί είτε Κινέζοι, λαμβάνουν αποφάσεις και υιοθετούν πολιτικές που εξυπηρετούν το συμφέρον τους, όπως αυτοί το αντιλαμβάνονται. Το βασικό είναι ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται, οι επιλογές που γίνονται, βασίζονται στις ίδιες αρχές.
Στην περίπτωση της Κοπεγχάγης, οι βασικοί παίχτες ήταν λίγοι. Και αν περιοριστούμε στους Αμερικανούς και τους Κινέζους μόνο, βλέπουμε ότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος ήταν διατεθειμένος να αποδεχθεί τις, για όλους εμάς τους υπολοίπους "λογικές" ρυθμίσεις της Κοπεγχάγης.
Ο δεύτερος επιστήμονας, ο Νοτιοκορεάτης Ha – Joon Chang σε μια ανατρεπτική μελέτη για τα αίτια της οικονομίας της ανάπτυξης που δημοσιεύθηκε επτά χρόνια πριν το 2002, έρχεται να συμπληρώσει τον de Mesquita ως προς την λογική της άρνησης χωρών όπως η Κίνα, ή Ινδία, η Βραζιλία, το Μεξικό κ.α. να αποδεχτούν περιορισμούς στην οικονομική τους ανάπτυξη και ουσιαστικά να δεχτούν την παραμονή τους ως υποτελείς των Δυτικών. Και του Chang το βιβλίο φέρει χαρακτηριστικό τίτλο: Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective. Μελετώντας εξαντλητικά το ιστορικό της βιομηχανικής ανάπτυξης και τεχνολογικής κυριαρχίας, κυρίως της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ, κονιορτοποιεί κυριολεκτικά την καπιταλιστική θεωρία ότι βασική προϋπόθεση για τον εκβιομηχανισμό και την οικονομική ανάπτυξη των ανωτέρω κρατών υπήρξαν οι θεωρίες του Adam Smith για τον καπιταλισμό και το ελεύθερο εμπόριο. Ακριβώς το αντίθετο έλαβε χώρα ιστορικά, τονίζει ο Chang. Και όχι μόνο. Υποστηρίζει ακόμη, ότι αφού κράτη όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ εκβιομηχανίστηκαν και αναπτύχθηκαν τεχνολογικά χωρίς ελεύθερο εμπόριο αλλά μέσω προστατευτισμού, όταν ανέβηκαν στην κορυφή "κλώτσησαν τη σκάλα" ώστε όλοι οι άλλοι να υπολείπονται και πάντοτε να τους ακολουθούν, εξυπηρετώντας τους. Τα ιστορικά παραδείγματα και οι πηγές στις οποίες παραπέμπει ο Chang, αρχίζοντας από τον Γερμανό οικονομολόγο Friedrich List (1789 – 1846), είναι αμέτρητες. Ο List υπήρξε ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη φράση "Kicking Away the Ladder" το 1841, για να περιγράψει ακριβώς το φαινόμενο που κυριάρχησε από τότε και το οποίο μέχρι πρόσφατα επιβάλλουν οι Δυτικοί, μέσω του "δυτικού" μοντέλου ανάπτυξης. Και είναι το μοντέλο που οι ίδιοι αρνήθηκαν και αρνούνται ακόμη να εφαρμόσουν για τους εαυτούς τους. Είναι μόνο για τους άλλους. "Να κάνετε αυτό που σας λέμε" είναι η συνταγή τους "και όχι αυτό που κάνουμε".
Είναι όμως προφανές και φάνηκε ξεκάθαρα στην Κοπεγχάγη, ότι για ένα αριθμό κρατών, με επικεφαλείς την Κίνα και την Ινδία, αυτά δεν ισχύουν πλέον. Οι χώρες αυτές δεν πρόκειται να αλλάξουν τον προγραμματισμό τους. Μπορούν οι άλλοι, οι Δυτικοί, να αλλάξουν, που συνεχίζουν ακόμη να καταναλώνουν με χρυσά κουτάλια;
Οψόμεθα. Στο μεσοδιάστημα ας θυμηθούμε τη μεγάλη αλήθεια του Θουκυδίδη, που προέκυψε από τη μελέτη των ανθρωπίνων πραγμάτων και συμπεριφορών και η οποία μας επιτρέπει να κάνουμε και εμείς προβλέψεις, όχι προφητείες, για τα μελλούμενα, είτε αυτά αφορούν το περιβάλλον είτε οτιδήποτε μας εμπλέκει ως άτομα και ως συλλογικότητες. "Θα είμαι ικανοποιημένος", έγραφε ο Αθηναίος ιστορικός "αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία από την πλευρά της ανθρώπινης φύσης, είναι όμοια ή παραπλήσια".
Παλιά ή καινούργια λοιπόν, "όμοια ή παραπλήσια" είναι τα ανθρώπινα πράγματα. Και ας μην περιμένουμε άλλους να λειτουργούν ανιδιοτελώς, ενώ εμείς αγρόν αγοράσαμεν.
