Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για το βιβλίο της χρονιάς. Οι δημοσιογράφοι Μιχάλης Ιγνατίου και Αθανάσιος Έλλις έκαναν για πέντε χρόνια μια πολύ καλή δουλειά, ερευνώντας τα αχανή αρχεία της κυβέρνησης των ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον. Ήταν τόσο δύσκολη και κοπιαστική η έρευνα που είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι μερικές φορές σκέφτηκαν να τα παρατήσουν. Ευτυχώς που δεν το έκαναν διότι τώρα έχουμε μια καλύτερη εικόνα εκείνων των δύσκολων και τραγικά επικίνδυνων ωρών για τη χώρα μας «στην κρίση των Ιμίων».
Από τα στοιχεία που προσκομίζει το βιβλίο προκύπτει ξεκάθαρα ότι η τότε ελληνική πολιτική ηγεσία κατάλαβε πολύ γρήγορα ότι οι Τούρκοι είχαν προμελετημένα ρίξει μια πεπονόφλουδα που αν την πατούσαμε θα μας κόστιζε περισσότερο από όσο θα κόστιζε σε αυτούς. Οι επικριτές του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη μέχρι σήμερα επαναλαμβάνουν μονότονα τη στρατιωτική μας υπεροχή εκείνη την νύχτα γύρω από τα Ίμια και θέλουν να λησμονούν την υπεροχή που είχαν οι Τούρκοι στα υπόλοιπα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Ανακαλώ στη μνήμη μου μια συζήτηση, λίγες μέρες μετά τη κρίση, ανάμεσα στον αείμνηστο δημοσιογράφο και παλαίμαχο ανταποκριτή στην Ουάσιγκτον Λάμπρο Παπαντωνίου με αξιωματούχο του Αμερικανικού Πενταγώνου, στην οποία έτυχε να ήμουν παρών. Ο Αμερικανός εξήγησε στον Λάμπρο ότι η ελληνική κυβέρνηση έδειξε σωφροσύνη και απέτρεψε μια μεγάλη αιματοχυσία που στο τέλος θα είχε χαμένη την Ελλάδα μια που, κατά την γνώμη των Αμερικανών, θα χάναμε τουλάχιστον δυο μεγάλα νησιά στο Αιγαίο και ένα μικρό μέρος της Θράκης σε περίπτωση, έστω και βραχύβιας, πολεμικής σύρραξης. Μη ξεχνάμε επίσης με δεδομένο ότι το «ενιαίο αμυντικό δόγμα Ελλάδας-Κύπρου» ήταν στα χαρτιά μόνο, οι Τούρκοι, αν αντιμετώπιζαν απώλειες στο Αιγαίο, θα εκμεταλλευόταν την ευάλωτη Κύπρο.
Διαβάζοντας με προσοχή το βιβλίο των δυο δημοσιογράφων διαπιστώνει κανείς την προσεκτική προσέγγισή τους σε σχέση με τα αμερικανικά απόρρητα έγγραφα που ανακάλυψαν και φέρνουν στο φως της δημοσιότητας προσφέροντας μια πλήρη εικόνα εκείνων των δραματικών ωρών. Είναι βέβαιο ότι η αμερικανική πλευρά δεν αποχαρακτήρισε όλα τα σχετικά έγγραφα. Ωστόσο, φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι τότε Αμερικανοί ιθύνοντες κάθε άλλο παρά επιθυμούσαν ελληνοτουρκική στρατιωτική σύγκρουση.
Επίσης, φαίνεται ότι η πιο τραγική φιγούρα της πιο κρίσιμης βραδιάς ήταν ο Ναύαρχος Λυμπέρης που οι Αμερικανοί, για έναν ανεξήγητο λόγο, αντιπαθούσαν ιδιαίτερα. Ίσως όμως ο λόγος να μην ήταν και τόσο ανεξήγητος. Ο Χρήστος Λυμπέρης τοποθετήθηκε, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, Ναυτικός Ακόλουθος στην Πρεσβεία μας στην Ουάσιγκτον και από την αρχή φάνηκε ότι κρατούσε αξιοπρεπή και υπερήφανη στάση και δεν ήταν απλώς ένας ακόμη «yes man" στις διάφορες συσκέψεις στις οποίες λάμβανε μέρος. Αυτό οι Αμερικανοί δεν του το συγχώρεσαν ποτέ και προσπάθησαν να τον εξοντώσουν την νύχτα των Ιμίων, κάτι που τελικά πέτυχαν. Ας υπενθυμίσω ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν επανήλθε στην εξουσία, επανέφερε τον Λυμπέρη στο στράτευμα και τον έκανε Αρχηγό ΓΕΕΘΑ.
Ένα μέρος της τραγωδίας του Λυμπέρη ήταν η ταλαιπωρία από την ίδια την κυβέρνησή του η οποία, στην πιο κρίσιμη νύχτα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις των τελευταίων δυο δεκαετιών, τον έκανε να κυκλοφορεί μεταξύ Πενταγώνου και Βουλής ενώ σε κρίσιμα σημεία δεν είχε καμιά επαφή με τις στρατιωτικές μας δυνάμεις, που κατ' εντολή του είχαν περικυκλώσει τα Ίμια. Αυτό ήταν, κατά την γνώμη μου, ένα από τα πιο σοβαρά λάθη του Σημίτη εκείνο το βράδυ. Φοβήθηκε ότι αν κλεινότανε στην αίθουσα επιχειρήσεων του Πενταγώνου θα τον παγίδευαν ο Λυμπέρης και οι άλλοι αξιωματικοί που, όπως ο ίδιος νόμιζε, επιθυμούσαν πόλεμο με την Τουρκία. Βέβαια, είχε ήδη υποσχεθεί στον Πρόεδρο Κλίντον ότι δεν επιθυμούσε στρατιωτική εμπλοκή με την Τουρκία.
Αμέσως μετά την έκδοσή του βιβλίου, δεν ήταν λίγοι στην Ελλάδα εκείνοι που άρχισαν να πανηγυρίζουν, χωρίς μάλιστα να το έχουν διαβάσει, διότι λανθασμένα και προκατειλημμένα έσπευσαν να αντλήσουν το συμπέρασμα, εθισμένοι στη λογική του μαύρου-άσπρου, ότι οι κακοί στα Ίμια ήταν οι Αμερικάνοι και ο Σημίτης. Εάν όμως είχαν διαβάσει απλώς και μόνο τον πρόλογο του βιβλίου θα διαπίστωναν ότι οι Έλληνες συγγραφείς, που δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να θεωρηθούν φίλοι των Αμερικανών και του Σημίτη, είχανε βγάλει τα εξής συμπεράσματα:
- Ο στόχος της ελληνικής κυβέρνησης ήταν η απεμπλοκή και η αποτροπή της σύρραξης.
- Η Τουρκία δημιούργησε ένα σκηνικό πολεμικής σύρραξης εκμεταλλευόμενη την πολιτική αβεβαιότητα και το κυβερνητικό κενό στη Ελλάδα. Η δε Τσιλέρ, που αντιμετώπιζε το φάσμα δίκης για διαφθορά, χρειαζόταν την κρίση για να μετατοπίσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.
- Δεν υπήρξε αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της κυβέρνησης της Ελλάδας διότι επικράτησαν προσωπικές έριδες και καχυποψίες.
- Από τα αμερικανικά έγγραφα προκύπτει σαφέστατα ότι η Ουάσιγκτον όχι μόνο δεν προκάλεσε την κρίση, αλλά, αντίθετα, στη αρχή προσπαθούσε να αφυπνίσει την "κοιμώμενη Αθήνα" προειδοποιώντας την ότι αυτή πλησιάζει, ενώ στην συνέχεια λειτούργησε "πυροσβεστικά" αποτρέποντας στην ουσία τον πόλεμο.
Ένα σοβαρό σημείο, που συνήθως μας διαφεύγει, όταν ξεκινάμε τα παράπονα για τις αμερικανικές θέσεις είναι και η παντελής απουσία της ΕΕ κατά την διάρκεια αυτής της κρίσης. Η απαράδεκτη αυτή στάση της ΕΕ συνεχίζεται και μέχρι σήμερα. Πρέπει οι Βρυξέλλες να επέμβουν σε αυτή την διαφορά ανάμεσα στα δύο κράτη και να εξηγήσουν στους Τούρκους ότι το Φαρμακονήσι, το Αγαθονήσι, τα Ίμια και το Καστελόριζο δεν είναι μόνο ελληνικά νησιά αλλά και νησιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Φανταστείτε την υποθετική περίπτωση κατά την οποία οι ΗΠΑ, εάν και όταν υπάρξει κάποια διαφορά ανάμεσα στη Φλόριδα και στη Κούβα, να ισχυριστούν ότι δεν εμπλέκονται σε αυτή τη διένεξη γιατί δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν τη Κούβα!
Η θέση των ΗΠΑ εδώ και 35 χρόνια δεν έχει αλλάξει καθόλου αναφορικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ως προς το γεγονός ότι ζει έναν μόνιμο εφιάλτη, που δεν είναι άλλος από το φόβο πολεμικής σύρραξης ανάμεσα σε δύο συμμάχους που γειτνιάζουν σε μια από τις πιο επικίνδυνες και εύφλεκτες περιοχές της υφηλίου. Βέβαια οι ΗΠΑ θέλουν μεν να αποφευχθεί οπωσδήποτε ένας ελληνοτουρκικός πόλεμος αλλά «η ελεγχόμενη ένταση» αυξάνει την επιρροή της και της επιτρέπει να πουλάει «σιδερικά» και στους δύο λαούς.
Βέβαια, η Ελλάδα για πολλά χρόνια τώρα αντιδρά απλώς στα γεγονότα και δεν ακολουθεί μια ενεργητική πολιτική στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Έχω την εντύπωση ότι η πολιτική και η στρατιωτική ηγεσία της χώρας, ακόμα και σήμερα, δεν γνωρίζει τι θέλει. Απόδειξη αυτού είναι το γεγονός ότι η νέα κυβέρνηση Παπανδρέου δεν σκέφτηκε ότι υπήρχε πιθανότητα οι Τούρκοι να θέλανε να δοκιμάσουν την νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ όπως έκαναν και με την τότε νέα κυβέρνηση Σημίτη. Έτσι, την Τετάρτη της 7ης Οκτωβρίου, δεν σκέφτηκαν ότι έπρεπε, μετά το πρώτο Υπουργικό Συμβούλιο, να γίνει μια σύσκεψη των Παπανδρέου, Πάγκαλου και Βενιζέλου με την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και να συζητήσουν τα διάφορα σενάρια εκτροπής και τεχνητής κρίσης που ενδεχομένως αποτολμούσαν οι Τούρκοι δοκιμάζοντας τη νέα κυβέρνηση. Αντί αυτού, αποφάσισαν να δώσουν εντολή ότι τα αυτοκίνητα του Πρωθυπουργού και των Υπουργών θα πρέπει να μη ξεπερνούν τα 1.600 κυβικά καθιστώντας τα έτσι ευάλωτα σε τρομοκρατικά χτυπήματα εφόσον είναι γνωστό ότι αυτοκίνητα με τέτοιο κυβισμό δεν μπορούν να θωρακιστούν.
* Ο Θεόδωρος Καρυώτης είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
* Αθανάσιος Έλλις και Μιχάλης Ιγνατίου, ΙΜΙΑ:ΤΑ ΑΠΟΡΡΗΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2009, σελ. 308, τιμή, €17
