… Αλλά οι πάγιοι στόχοι της Βρετανίας να υπάρχει μια μόνιμη ανωμαλία για να συντηρήσει την πολιτικοστρατιωτική της παρουσία, και της Τουρκίας να αποδείξει το αδύνατο της συμβίωσης μεταξύ Ε/κ-Τ/κ για να προωθήσει τα σχέδιά της, αυτή είναι η κύρια αιτία……
ΒΑΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ:Βρετανία και Τουρκία εξυπηρετούνταν από την πρόκληση κρίσεων
Του Κώστα Βενιζέλου
Η Τουρκία, όταν αντιλήφθηκε πως η τ/κ κοινότητα άρχισε να αναπτύσσεται αλματω- δώς, και θα άρχιζαν κοινές επιχει- ρήσεις, κοινές συντε- χνίες, αποφάσισε να θέσει τέρμα σε όλα αυτά
Ο Βάσος Λυσσαρίδης καταθέτει την μαρτυρία του για την 50χρονη πορεία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με τη σοφία και διαλεκτική που διακρίνει τη σκέψη του, παρουσιάζει σταθμούς, λάθη, παραλείψεις και στέκεται στους σχεδιασμούς των τρίτων. Παράλληλα δίνει και ένα μήνυμα αισιοδοξίας για το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας, για το μέλλον της χώρας. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στον «Φ» με αφορμή τα 50χρονα της Κυπριακής Δημοκρατίας, αναφέρει πως μόλις η Τουρκία αντιλήφθηκε ότι οι Τ/κ άρχισαν να αναπτύσσονται αλματωδώς, προκάλεσε την κρίση του 1963-1964. Σημειώνει ότι οι πάγιοι στόχοι της Βρετανίας ήταν να υπάρχει μια μόνιμη ανωμαλία για να συντηρήσει την πολιτικοστρατιωτική της παρουσία, και της Τουρκίας να αποδείξει το αδύνατο τής συμβίωσης μεταξύ Ε/κ-Τ/κ για να προωθήσει τα σχέδιά της. Ο Βάσος Λυσσαρίδης αναφέρεται στα λάθη της δικής μας πλευράς αλλά ξεσπαθώνει σε όσους επιχειρούν να φορτώσουν στον Μακάριο την κρίση του 1963 με αφορμή την υποβολή των 13 σημείων.
Από πότε, διερωτάται, μια πρόταση προκαλεί κρίση;
– Τι πήγε λάθος με την Κυπριακή Δημοκρατία και μπήκε πολύ νωρίς σε περιπέτειες;
– Δεν υπήρξε, δυστυχώς, ποτέ ολοκληρωμένη στρατηγική. Άρχισε ο ηρωικός εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ, ως αναπόφευκτη κατάληξη. Ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στην Κύπρο, με τη Βρετανία να επιδιώκει να συντηρήσει την παρουσία της στο νησί για να διαδραματίζει ένα διεθνή ρόλο. Η έκρηξη ήταν αναπόφευκτη. Δεν υπήρξε, όμως, μια ολοκληρωμένη στρατηγική από την πλευρά μας. Ακόμα και η εγκατάλειψη του ευκταίου δεν έγινε κατά την άποψή μου με τον πρέποντα τρόπο. Έγινε με μια συνέντευξη του Μακάριου στην Μπάρπαρα Κασλ, χωρίς να διασφαλισθεί τι θα είναι το εφικτό. Εγκαταλείπεις το ευκταίο όταν το εφικτό έχει μια συγκεκριμένη μορφή. Η δικαιολογία, βέβαια, η οποία έχει μια βάση, είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση, η οποία θα διαδραμάτιζε αυτό το ρόλο δεν ήταν έτοιμη γιατί δεν υπήρχε η συνεργασία που έπρεπε. Θα μπορούσε η Ελλάδα, δηλαδή, να υποστήριζε ότι ο Μακάριος επέμενε στην ένωση και πως θα αναλάμβανε να τον πείσει για μια «λογική λύση»… Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση, με την τριμερή αποδέχθηκε την επανεμπλοκή της Τουρκίας στο κυπριακό πρόβλημα, κάτι που είχε αποκλεισθεί από τη Συνθήκη της Λοζάνης. Ο Μακάριος αντέδρασε, ως αρχηγός της επανάστασης, αλλά έγινε η εμπλοκή της Τουρκίας. Με την εμπλοκή της Τουρκίας έπρεπε πλέον να είχε διαμορφωθεί μια στρατηγική. Στόχος να καταστήσουμε ανέφικτες τις επιδιώξεις της Βρετανίας αλλά και της Τουρκίας. Η συμφωνία Ζυρίχης- Λονδίνου, κατά την άποψή μου, ήταν λάθος. Πρώτο, νομιμοποιούσε την πολιτικοστρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο, έστω κι εάν έγιναν από πριν οι παρεκκλίσεις με την τριμερή και αργότερα με την πενταμερή. Τότε με τις συμφωνίες επιτυγχανόταν ο στόχος της αυτός και με τη δική μας συνυπογραφή. Δεύτερο, ήταν φανερό ότι το σύστημα με το veto κτλ δεν λειτουργούσε και δεδομένων των στόχων που υπήρχαν εκ μέρους της Βρετανίας και της Τουρκίας έπρεπε να αναμένεται ότι θα οδηγούμαστε σε αδιέξοδα, σε κρίσεις. Βέβαια, για να είμαι δίκαιος, όταν το είπα πολλές φορές αυτό, ο Μακάριος κάποια στιγμή -βρισκόμαστε νομίζω στο Λονδίνο- μου είχε αναφέρει τα εξής: «Είσαι σίγουρος ότι οι Βρετανοί δεν θα μπορούσαν πάλι να δημιουργήσουν τις δικοινοτικές ταραχές, αφού ήταν η διοικούσα δύναμη και να βρεθούμε μπροστά σε ανάλογες περιπτώσεις;». Είναι ένα ερώτημα, το οποίο δεν είναι εύκολο να απαντηθεί.
– Οι συμφωνίες του 1960 ήταν μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί;
– Ακριβώς.
– Βοηθήσαμε και εμείς να φτάσουμε στο σημείο αυτό; Να εκραγεί η βόμβα;
– Μπορεί. Σε κάποιο όχι ουσιαστικό βαθμό. Δεν νομίζω ότι υπήρχε αυτό που λένε, αντιτουρκισμός. Έζησα και την πρώτη Βουλή. Είχαμε και κοινές αποστολές και κοινές εκδηλώσεις με τους Τουρκοκύπριους βουλευτές. Η Τουρκία, όταν αντιλήφθηκε πως η τουρκοκυπριακή κοινότητα άρχισε να αναπτύσσεται αλματωδώς και η άνοδος ήταν εντυπωσιακή(η δική μας πιο σταδιακή επειδή είμαστε πιο ανεπτυγμένοι οικονομικά) και θα άρχιζαν κοινές επιχειρήσεις, κοινές συντεχνίες, αποφάσισε να θέσει τέρμα σε όλα αυτά. Κι αυτό γιατί όπως εξελισσόταν η κατάσταση θα καθίσταντο οι στόχοι της Τουρκίας ανέφικτοι. Γι’ αυτό και προχώρησε στην πρόκληση των αιματηρών γεγονότων του 1963-1964. Με όλο το σεβασμό προς την αντίθετη άποψη, να μου επιτραπεί να πω ότι είναι πολιτικός μαζοχισμός να λέμε ότι φταίμε εμείς. Ενώ ξένοι, όπως ο Ου Θαντ αλλά και πολλοί άλλοι, κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία προσπαθούσε να υλοποιήσει την πολιτική της περί του αδύνατου της συμβίωσης Ε/κ και Τ/κ και τη δημιουργία ενός πολιτικό-στρατιωτικού προγεφυρώματος, εμείς μεμφόμαστε τα 13 σημεία, και κάποιους ανεγκέφαλους που διέπραξαν εγκλήματα που δεν μπορούν να τίθενται στην ίδια μοίρα με την οργανωμένη τρομοκρατία της Τουρκίας. Αυτά δεν είναι η ουσία. Υπήρχε η πάγια τουρκική πολιτική, η οποία εφαρμοζόταν σταδιακά και οποία εξεβίαζε αρχικά την τ/κ κοινότητα με την ΤΜΤ. Γιατί αρχικά η τ/κ κοινότητα δεν ήταν ευθυγραμμισμένη με την πολιτική της Τουρκίας. Σήμερα, μπορώ να πω, πάλιν υπάρχουν ενστάσεις αλλά υπάρχουν και περισσότερες ευθυγραμμίσεις, ηγεσιών με την Τουρκία.
– Λέγεται ότι κανείς δεν πίστεψε σε αυτό τα νέο κράτος. Οι Ε/κ ήταν σταθερά προσανατολισμένοι στην ένωση και οι Τ/κ στη διχοτόμηση. Δεν υπήρξε, δηλαδή, στήριξη στο νέο κράτος.
– Εδώ υπάρχει δόση αλήθειας. Όλοι μας για μακρό χρονικό διάστημα μετά την υπογραφή των συμφωνιών, μιλούσαμε για ένωση. Όλα τα κόμματα, ακόμη και το ΑΚΕΛ. Αλλά για να είμαστε και δίκαιοι έναντι της Ιστορίας, ο Μακάριος μίλησε για εφικτό, παρά το γεγονός ότι αυτό θα τον έθετε στο μάτι του κυκλώνα, ως μη καλό Έλληνα, το αποτόλμησε. Μπορεί να έγιναν λάθη, φραστικά περισσότερο, που αξιοποίησε η Τουρκία. Όταν εμείς φωνάζαμε για την ένωση, ήταν εύκολο για την Άγκυρα να πει στους Τ/κ «τι θέλετε να κάνετε, να γίνετε τμήμα της Ελλάδος, πρέπει να διαχωρίσετε τη θέση σας». Έχω την εντύπωση ότι τα αίτια είναι πιο βαθιά. Μπορεί κι αυτά να έπαιξαν ρόλο πολύ δευτερεύοντα, δεν μπορώ να το αποκλείσω. Αλλά οι πάγιοι στόχοι της Βρετανίας να υπάρχει μια μόνιμη ανωμαλία για να συντηρήσει την πολιτικοστρατιωτική της παρουσία, και της Τουρκίας να αποδείξει το αδύνατο της συμβίωσης μεταξύ Ε/κ-Τ/κ για να προωθήσει τα σχέδιά της, αυτή είναι η κύρια αιτία.
– Η Τουρκία και η Βρετανία ήταν συνδιαμορφωτές του νέου κράτους. Άρχισαν από την επόμενη ημέρα την αντίστροφη μέτρηση για το καταλύσουν;
– Όχι να το καταλύσουν ακριβώς. Να δημιουργήσουν κρίση, να διαχωριστούν οι κοινότητες και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις που έχουμε σήμερα. Δυο χωρισμένες κοινότητες να ζητούν να επανενωθούν σε ένα σχήμα, που δεν έχει σημασία εάν το λέμε ομοσπονδιακό ή συνομοσπονδιακό, θα είναι πολυκηδεμόμενο και κυρίως από την Τουρκία. Αυτό μας το λέγει ο Νταβούτογλου πιο καθαρά σήμερα. Όταν λέγει πως εάν δεν υπήρχε ούτε ένας Τ/κ στην Κύπρο θα έπρεπε η Τουρκία να έχει λόγο. Διότι η Κύπρος είναι γεωστρατηγικά απαραίτητη στην πορεία της Τουρκίας να γίνει μια περιφερειακή υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια. Ας μελετούμε, συνεπώς, αυτά που οι ίδιοι οι Τούρκοι λένε. Σε ό,τι αφορά τα 13 σημεία, μου προκαλεί θυμηδία η στάση ακόμα και μερικών ημετέρων. Από πότε προτάσεις προκαλούν κρίση. Ο Μακάριος δεν είπε πως εάν δεν γίνουν αποδεκτά, θα προχωρούσε σε υλοποίησή τους. Ο Μακάριος είπε ότι ήταν κοινή διαπίστωση πως υπάρχει μια δυσλειτουργία, για να μην πω μια αλειτουργία του συστήματος, και προχώρησε σε προτάσεις για να καταστεί το κράτος πιο λειτουργικό. Μπορεί μερικές προτάσεις να ήταν για τους Τούρκους απαράδεκτες, μερικές προς όφελός τους. Θα μπορούσαν όλα αυτά να συζητηθούν. Δημιουργείται ανωμαλία από την υποβολή προτάσεων κι αυτό να λέγεται από κάποιους στην ε/κ πλευρά; Αυτό είναι μαζοχισμός. Σημειώνω πως πριν ακόμη τις διαβάσουν οι Τ/Κ, η Τουρκία τις είχε απορρίψει.
Το μεγάλο λάθος μετά το 1974
– Ποιο ήταν το κορυφαίο λάθος μας στα πενήντα χρόνια;
– Μετά την εισβολή είχαμε εμπλακεί σε διαδικασία η οποία δεν εναρμονιζόταν με την ουσία του προβλήματος. Ενώ το πρόβλημα ήταν θέμα εισβολής και κατοχής, το μετατρέψαμε σε διακοινοτική διαφορά. Ευτυχώς ο Μακάριος το αντελήφθηκε και στην περιβόητη ομιλία του στην πλατεία Ελευθερίας, ανέφερε πως ο διακοινοτικός διάλογος διέδραμε τη χρησιμότητά του και πως όποιος θέλει λύση να απευθυνθεί με πιέσεις προς την Τουρκία. Γιατί, όπως είπε, εμείς είχαμε ξεπεράσει τα όριά μας σε υποχωρήσεις. Φανταστείτε τι υποχωρήσεις έκανε ο Μακάριος όταν συγκριθούν με τις σημερινές.
– Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Μακάριος δεν αναίρεσε τις υποχωρήσεις σε εκείνη την ομιλία του… Ασφαλώς καθόρισε νέα στρατηγική.
– Εάν δει κανείς τη συμφωνία υψηλού επιπέδου, υπήρχε ένα ερωτηματικό για την εφαρμογή των βασικών ελευθεριών, αλλά κυρίως λόγω των τεχνικών δυσκολιών που θα αντιμετώπιζε η τ/κ κοινότητα. Σε καμία περίπτωση δεν αποδέχθηκε διαγραφή δικαιωμάτων και το διευκρίνισε στη δημοσιογραφική διάσκεψη που ακολούθησε.
Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει μέλλον
– Έχει μέλλον η Κυπριακή Δημοκρατία;
– Ασφαλώς. Έγιναν υποχωρήσεις, έγιναν λάθη, έχουμε δυσχέρειες. Είμαστε μέλος της Ε.Ε. και η ανθρωπότητα, παρά την παγκοσμιοποίηση, δεν μπορεί παρά να προβεί σε βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση για λόγους αυτοσυντήρησης. Με αυτό το χάσμα κατονομής πλούτου, τεχνογνωσίας, τα τεράστια μεταναστευτικά κύματα, τις ανισορροπίες, πρέπει να υπάρξουν λύσεις. Η αμερικανική αυτοκρατορία παρουσιάζει ήδη τα πρώτα ρήγματα. Είμαι αισιόδοξος ότι η ανθρωπότητα θα πάρει μια καλύτερη στάση έναντι των προβλημάτων της. Σε αυτό εντάσσεται και το Κυπριακό. Την ίδια ώρα, με μια σωστή στρατηγική θα λυθεί το Κυπριακό. Με τα κοινά συμφέροντα που έχουν Ε/κ και Τ/κ, εάν οι Τ/κ αποφασίσουν ότι θα απαλλαχθούν από τις κηδεμονίες, τότε θα έχουν ένα καλύτερο αύριο. Το πιστεύω αυτό.
Με εντολή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου δημιουργήθηκαν οι κοκκινοσκούφηδες
– Διατυπώνεται η κατηγορία ότι το 1963-1964 με την τουρκοανταρσία δημιουργήθηκε ομάδες «ατάκτων», μεταξύ των οποίων και η δική σας, οι οποίες συνέβαλαν στο διαχωρισμό και τη σύγκρουση μεταξύ των δυο κοινοτήτων.
– Καταρχήν εγώ δεν είχα ομάδα. Εγώ βρέθηκα πολιτικός ηγέτης λαϊκού στρατού μέσω του κράτους. Ο Μακάριος έστειλε στην κλινική μου παλιούς αγωνιστές της ΕΟΚΑ, γιατί ανέμενε επεισόδια. Όπως και έγιναν. Αυτοί αυτοβούλως κράτησαν με την αντίστασή τους την οδό Λήδρας. Θα μπορούσαν οι Τούρκοι να φθάσουν μέχρι και την πλατεία Ελευθερίας( τότε Μεταξά). Η άλλη επιχείρηση ήταν η απελευθέρωση του Πενταδακτύλου. Έγινε με εντολή του κράτους.
– Υπάρχει και μια σχετική φωτογραφία του Μακάριου με τους κοκινοσκούφηδες λυσσαριδικούς στον Πενταδάκτυλο και μαζί σας.
– Και είχε δηλώσει πως εκείνη η μάχη άλλαξε τον πολιτικό ρουν της Κυπριακής Δημοκρατίας.
– Εξοπλίζονταν από την Κυβέρνηση οι ομάδες;
– Στα πρώτα βήματα έκαναν μόνοι τους, ο Δώρος και ο Λάκης, αυτόματα όπλα. Στη συνέχεια δόθηκαν από το κράτος. Ένας Έλληνας αξιωματικός, ο Πούλιος, με εντολή του Μακάριου εκπαίδευσε τις ομάδες. Όλα έγιναν υπό την καθοδήγηση του κράτους. Όλοι εκθείαζαν τη δράση μας. Γι’ αυτό και δεν πρόκειται ποτέ να απολογηθώ για πατριωτική δράση, γιατί αυτό θα ήταν εξευτελισμό της Ιστορίας μας.
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ
