Της συνεργατιδάς μας Θωμαϊδος Παριανού

Την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2011, το απόγευμα, ο Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών και ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος  Ποντίων Εκπαιδευτικών οργάνωσαν Ημερίδα με θέμα:

Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα και ανθρώπινα δικαιώματα

Η εκδήλωση απετελείτο από δύο μέρη

Α’  ΜΕΡΟΣ: Ομιλίες

 

– Αντώνης Παυλίδης, Δρ Ιστορίας

» Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα»

– Χρήστος Τσούβαλης, Θεολόγος, απόφοιτος της Ι.Θ. Σχολής της Χάλκης

«Οι κρυπτοχριστιανοί. Μια σημαντική και σχεδόν άγνωστη πτυχή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Γένους μας»

Β΄ΜΕΡΟΣ: Προβολή της ταινίας

«Ρώτα την καρδιά σου» Υur egine Sor

του σκηνοθέτη Γιουσούφ Κουρτσενλί,

 

.      Κεντρικός ομιλητής και συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Ουζούνογλου Νίκος, Πρόεδρος της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινοπουλιτών

 

Η Ημερίδα άρχισε με την ομιλία του Αντώνη Παυλίδη, Δρ Ιστορίας, Εκπαιδευτικού, Πρόεδρου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, με θέμα :

» Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα»

Μετά την άλωση και την κατάκτηση των Ελλήνων από τους Τούρκους, στο Πόντο οι συσχετισμοί των πληθυσμών αυξομειώνονται δραματικά, λόγω των διώξεων που υφίστανται οι Έλληνες και ως εθνότητα και ως Χριστιανοί το θρήσκευμα. Ακολουθεί και δεύτερο κύμα βίαιων εξισλαμισμών του Ελληνικού στοιχείου τον 17ο και τον 18ο αι

Ο Κρυπτοχριστιανισμός, ουσιαστικά, στην περιοχή του Πόντου λειτούργησε ως μηχανισμός αντίστασης που τροφοδοτήθηκε ιδεολογικά μέσα από τους 2,5 αιώνες ζωής και λειτουργίας του μοναδικού αλλά σίγουρα σημαντικού Ελληνικού κρατικού μορφώματος που ήτανε η Αυτοκρατορία της Τραπεζουντας. Το 1856 έχουμε την υπογραφή του Σουλτανικού Διατάγματος ‘Χάτι Χουμαγιούν’, που επιφέρει μια ανεξιθρησκία, έστω και στα χαρτιά  Το 1857, οι Κρυπτοχριστιανοί της Ποντιακής ενδοχώρας συγκεντρώνονται με αντιπροσώπους τους στην Μονή Θεοσκεπάστου στην Τραπεζούντα, στους πρόποδες του Μποζ Νταρ, λόφου που δεσπόζει νότια της Τραπεζούντας. (σήμερα είναι ερείπια) και εκλέγουν αντιπροσώπους που διεκδικούν την πραγματική καταγραφή της Ελληνικής τους ταυτότητας, ως Ελλήνων Χριστιανών δηλαδή, και το κατορθώνουνε με πάρα πολλές δυσκολίες και αφού οι αντιπρόσωποί τους φτάνουν μέχρι τις πρεσβείες της Κων/λης, και έτσι 20.000 Κρυπτ. αναγνωρίζονται τότε και καταγράφονται με την πραγματική τους ονομασία.

Επειδή υπήρχε ένα τεχνικό πρόβλημα με τα επίθετά τους απεφάσισαν τότε να καταγραφούν με Ελληνικά ονόματα, αυτοί τουλάχιστον που είχαν αναγνωρισθεί. Ο μόνος τρόπος, σύμφωνα με τις πηγές που έχουμε, ήτανε με τους δασκάλους και το σημαντικότερο σχολείο των Ελλήνων του Πόντου ήταν το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Στην αυλή λοιπόν του Φροντιστηρίου οι δάσκαλοι έστησαν τραπέζια και έκαναν ουρές οι πρώην Κρ. να αλλάξουν τα επίθετά τους

– Πως λέγεσαι εσύ?? – Ασλάν ογλού κλπ .

Εξελλήνισαν την ρίζα ‘ασλάν’ = λεοντάρι και έδωσαν την αρχαιοελληνική κατάληξη –ίδης, ιάδης, κατά το Θουκυδίδης, Αλκιβιάδης.

Αλλά ήταν τόσοι πολλοί, που ήταν αδύνατον να ανταποκριθούνε σε αυτήν την πιεστική ανάγκη οι εκπαιδευτικοί, που τους διώξανε και τους είπανε, «Βάλτε όλοι ένα –ιδης και –αδης όπως θέλετε, να λήξει εκεί η ιστορία 

Πάμε στον 20 αιώνα, σε ένα σημαντικό έγγραφο του 1914 του Ελλ. ΥΠΕΞ, όπου  αναφέρεται ότι στην περιοχή του Πόντου υπάρχουν 695.000 Ελληνόφωνοι και Τουρκόφωνοι Χριστιανοί. Στο Δυτικό Πόντο στην περιοχή της Μπάφρας και στο εσωτερικό οι Έλληνες μιλούσαν τα Τουρκικά, ήταν όμως Χριστιανοί καταγεγραμμένοι ως Χριστιανοί. 43.000 κρυπτοχ. , ενώ συνολικά οι Ελληνόφωνοι  μουσουλμάνοι και Τουρκοχριστιανοί είναι 233.000. Ερχόμαστε στην περίοδο της γενοκτονίας ‘16 – ’23. Σύμφωνα με το αρχείο της ΚτΕ, 2300 παιδιά χριστιανικά, Ελληνόπουλα δηλαδή, κρατούνται από μουσουλμανικές οικογένειες ή σε μουσουλμανικά ιδρύματα και εμφανίζονται σαν μουσουλμανάκια. Ενώ στην ίδια επιτροπή της ΚτΕ , ο κόσμος της Ελλάδας κατέθεσε ότι 300.000 γυναικόπαιδα εκτοπίστηκαν και κρατούνται. Θα έλεγα ότι μόνον η πρώτη περίπτωση, σύμφωνα με το άρθρο 2 της σύμβασης του ΟΗΕ του ’48 για την καταστολή  της γενοκτονίας και μόνον αυτό συνιστά γενοκτονία.

Στις 30 /1 / 1923 υπογράφτηκε η σύμβαση ανταλλαγής Ελληνοτουρκικών πληθυσμών. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της σύμβασης, ανταλλάσσονται οι Χριστιανοί κάτοικοι της Τουρκίας με τους Μουσουλμάνους κατοίκους της Ελλάδας, δηλαδή δεν αναγνωρίστηκε η εθνότητα, αλλά έγινε ανταλλαγή με βάση το θρήσκευμα. Μεγάλος αριθμός Κρυπτ. δεν πρόλαβαν να καταγραφούν με την πραγματική  τους ταυτότητα εξ αιτίας των διώξεων που προηγήθηκαν και με τα μύρια όσα βάσανα που υπόφεραν, γιατί φαινότανε όλη η Ποντιακή ενδοχώρα να έχει Ελληνικό πληθυσμό. Αυτό πραγματικά ταρακούνησε την οθωμανική άρχουσα τάξη της εποχής και στην συνέχεια τους Νεότουρκους, οι οποίοι έπαιρναν διάφορα μέτρα εναντίον τους.  Μεγάλος αριθμός των Κρ. αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην διπλανή Ρωσία, οπότε δημεύθηκαν οι περιουσίες τους, είτε η απειλή του θανάτου επικρέμονταν πάνω από τα κεφάλια τους, συνεπώς παρέμειναν αναμένοντας καλύτερες συνθήκες για να καταγραφούν , να εκφρασθούν και να φανερωθούν όσοι ήσαν Χριστιανοί. Αυτό δεν έγινε, εξ αιτίας των ραγδαίων συνθηκών, μέχρι το ’23, και αναγκάστηκαν να παραμείνουν εκεί

Στην Τουρκία σήμερα, ο Κρυπτοχριστανισμός θεωρείται θέμα ταμπού. Παρ’ όλα αυτά, κάτι φαίνεται να αλλάζει και τα θέματα ταμπού βγαίνουν στην επιφάνεια σήμερα. Αυτό είναι μία καλή αρχή. Πρέπει να γίνουν πάρα πολλά ακόμα γιατί αυτήν την στιγμή υπάρχει και ένας φιλέλληνας εκδότης Ραγκίπ Ζαράκολου, ο οποίος είναι φυλακισμένος χωρίς σοβαρό λόγο, εξ αιτίας των ιδεών του. Πρέπει να γίνουν πάρα πολλά ακόμα

Δεύτερος ομιλητής ήταν ο κ. Χρήστος Τσούβαλης Θεολόγος, απόφοιτος της Ι.Θ. Σχολής της Χάλκης. με θέμα :

«Οι κρυπτοχριστιανοί. Μια σημαντική και σχεδόν άγνωστη πτυχή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Γένους μας»

Μετά την Τουρκική κατάκτηση, ένα μέρος του πληθυσμού των περιοχών της Μικράς Ασίας αποδέχονταν την θρησκεία του Ισλάμ και, με το πέρασμα του χρόνου, ταυτίζονταν μαζί της και προσχωρούσε στο σώμα των κατακτητών. Ένα άλλο, πολύ μικρότερο αποφάσιζε να πολεμήσει για την πίστη του και ενδεχομένως βασανίζονταν και μαρτυρούσε για αυτήν. Και ένα τρίτο διάλεγε τον δρόμο του Κρυπτοχριστιανισμού, είτε γιατί αναγκάζονταν, χωρίς την θέληση του, να αποδεχθεί το Ισλάμ, είτε για διάφορους άλλους λόγους, οικονομικούς και κοινωνικούς, αποδέχονταν εξωτερικά και φαινομενικά το Ισλάμ, διατηρώντας στα βάθη της ψυχής του την χριστιανική πίστη. Την πρώτη επίσημη πληροφορία για τον Κρυποτοχριστιανισμό έχουμε μετά το 1330, στην Νίκαια της Βιθυνίας, όταν η πόλη έπεσε στα χέρια του Σουλτάν Ορχάν. Τότε, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αλλαξοπίστησε, πράγμα βέβαια που σε ελάχιστες περιπτώσεις γίνεται οικειοθελώς. Οι εξισλαμισθέντες κάτοικοι της Νίκαιας, με το πέρασμα του καιρού, άρχισαν να προβληματίζονται. Τύψεις βασάνιζαν την συνείδηση τους. Ήθελαν να μάθουν αν η Εκκλησία, στην περίπτωση την δική τους επέτρεπε στα κρυφά την άσκηση ων θρησκευτικών καθηκόντων τους και αν έπρεπε να μετανοήσουν για τις πράξεις τους, για να επανέλθουν στον Χριστιανισμό. Για να έχουν μία έγκυρη απάντηση απευθύνθηκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Ιωάννης ΙΔ΄ Καλέτας, με δύο επιστολές που έστειλε στον Χριστιανικό πληθυσμό της Νίκαιας το 1338 και 1340 έδωσε την πρέπουσα θετική απάντηση στα αγωνιώδη ερωτήματα για την σωτηρία των πιστών Κρυπτοχριστιανών

Η ζωή των Κρυπτοχριστιανών σε καθαρώς χριστιανικά χωριά, δεν ήταν τόσο επικίνδυνη. Το μυστικό των κρυπτ. ήταν γνωστό και τα τελευταία μάλιστα χρόνια μπορούσαν σχεδόν ελεύθερα να παρακολουθούν τις ιερές ακολουθίες και να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική ζωή, με μόνη επιφύλαξη μήπως γίνουν αντιληπτοί από διερχόμενους μουσουλμάνους. Στα χριστιανικά αυτά χωριά, κατά τον καθηγητής Κ.Φωτιάδη, υπήρχε ως προπέτασμα ένα τζαμί, και μάλιστα σε περίοπτη θέση, ώστε να μην προκύπτει καμία υποψία. Εκεί πήγαιναν οι Κρ., όταν κάποιος Τούρκος επεσκέπτονταν το χωριό τους.

Εντελώς διαφορετικές, όμως, ήταν οι συνθήκες ζωής στα κατά πλειοψηφία μουσουλμανικά χωριά, Εδώ οι Κρ. διέτρεχαν κάθε μέρα σοβαρό κίνδυνο μια και ζούσαν με μουσουλμάνους. Γι’ αυτό, πρωταρχική τους υποχρέωση ήταν να δίνουν την εντύπωση πιστών και ευσεβών μουσουλμάνων, ώστε να αποφεύγουν τα σχόλια. Η ιδιαιτερότητα της ζωής τους απαιτούσε την πιστή τήρηση των τύπων της μουσουλμανικής θρησκείας, γι’αυτό και ήταν συχνή η παρουσία τους στο τζαμί. Παράλληλα όμως είχαν για την χριστιανική τους πίστη κρυφά μέρη προσευχής, σε σκοτεινά και απρόσιτα υπόγεια, με πτυσσόμενες πόρτες που κρύβονταν με τάπητες και μεγάλα έπιπλα, αλλά και κατακόμβες κάτω από τα σπίτια τους. Όσοι δεν είχαν κατακόμβες, φύλαγαν τις εικόνες και τα καντήλια τους μέσα στα μεγάλα προγονικά τους μπαούλα. Τα σεντούκια εκείνα είχαν πάρει πια την έννοια ιερών κουβουκλίων. Πίσω από τις ράχες τους έχασκαν ανοιγμένες επίτηδες χαραμάδες και τρύπες για την ανάσα της φλόγας της κανδήλας που την κρατούσαν ακοίμητη. Οι πλουσιότεροι διατηρούσαν υπόγειους δαυλούς στα σπίτια τους, με μεγάλη μυστικότητα  και στους οποίους ετελούντο ιερές ακολουθίες και μυστήρια από κανονικούς ιερείς.

Θεμελιακή για την ζωή των Κρυπτοχριστιανών ήταν η δράση των μοναστηριών. Στις περιοχές του Πόντου, περίφημα μοναστήρια, όπως του Αγίου Ιωάννου του Βαζελώνος , της Υπεραγίας Θεοτόκου Σουμελά, του Αγίου Γεωργίου Περιστερά, του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά, του Αγίου Γεωργίου Χαλιναρά και άλλα, υπήρξαν φάροι που φώτιζαν και εστίες που θέρμαιναν τις χριστιανικές ψυχές και κράτησαν άσβεστη την φλόγα της Ρωμιοσύνης. Σε αυτά, όπως ήταν φυσικό, εύρισκαν καταφύγιο και οι κρυπτοχριστιανοί και από αυτά περίμεναν την πνευματική τους ενίσχυση. Οι Ορθόδοξοι ιερείς των Κρυπτοχριστιαστιανών, άλλοι έκαναν τον γυρολόγο, ή τον μανάβη, για να καλύπτουν την επικίνδυνη αποστολή τους. Άλλοι μεταμφιέζονταν σε δερβίσηδες, μουλάδες ή Χοτζάδες, πράγμα που προϋπόθετε τέλεια κατοχή της Τουρκικής γλώσσας και του Κορανίου. Από το χωριό ‘Σταυροί’ είναι γνωστή η φράση «Την μέραν ειν’ μολάδες και την νύχταν ειν’ποπάδες». Στα χωριά που ήταν μεικτά, αν υπήρχε ορθόδοξος ιερέας, λειτουργούσε και για τους κρυπτοχριστιανούς ενορίτες του Για να μην δίνουν υποψίες οι κρ. στο περιβάλλον τους, τελούσαν φανερά την περιτομή και έπαιρναν ένα μουσουλμανικό όνομα, αλλά, τελώντας  παράλληλα  την μυστική χριστιανική βάπτιση, το χρίσμα, έπαιρναν ένα Χριστιανικό όνομα για το οποίο ο νονός ή ανάδοχος, μετά την βάπτιση, του ευχόταν ‘να ζήσει με το όνομά του’, δηλ, ποτέ να μην βρεθεί στην ανάγκη να στραφεί στον Ισλαμισμό και να αλλάξει το πραγματικό ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ του όνομα.

Όταν ένα χωριό δεν είχε δικό του ιερέα, τότε έπαιρναν τα παιδιά την νύχτα και τα πήγαιναν να τα βαπτίσουν στο διπλανό χωριό, ή σε ένα μοναστήρι, πριν την ανατολή του ήλιου όμως έπρεπε να είχαν γυρίσει  στα σπίτια τους. Εννοείται πως η όλη υπόθεση είχε συζητηθεί και συμφωνηθεί εκ των προτέρων με τον ιερέα. Τα μυστικά της ζωής των κρ. τα πληροφορούνταν τα παιδιά μόνον όταν έφθαναν σε μία συγκεκριμένη ηλικία, και όταν δεν υπήρχε φόβος με την παιδική τους αθωότητα να τα κοινοποιήσουν.

Όσο για την παιδεία, οι κρ. ήταν υποχρεωμένοι να στέλνουν τα παιδιά τους σε Τουρκικά σχολεία, γιατί ήταν εγγεγραμμένα στα ληξιαρχεία ως Τουρκόπουλα. Την ημέρα, τα παιδιά αυτά πήγαιναν στο σχολείο και διδάσκονταν το Κοράνι, τα βράδια όμως, οι ορθόδοξες μητέρες τους δίδασκαν την αληθινή πίστη, την παράδοση και την ιστορία του Ρωμαίικου γένους. Στον γάμο, τηρούσαν την χριστιανική μονογαμία, παντρεύονταν μόνο μεταξύ κρ. και τελείτο ο γάμος φανερά από τον Χότζα και κρυφά την νύχτα από τον ορθόδοξο ιερέα, σε υπόγειο ναό, ή το ζευγάρι έφευγε για την πατρίδα του, αν ήταν από άλλο χωριό που είχε ιερέα ή ακόμη έφευγε για γαμήλιο ταξίδι και περνούσε από Ελληνικό Χριστιανικό Μοναστήρι, ή και τέλος πήγαινε σε απομακρυσμένη μεγάλη πόλη, όπου το ζεύγος ήταν άγνωστο, και τελούσε το μυστήριο του γάμου σε ορθόδοξο ιερέα  Όταν πάλι επρόκειτο Κρυπτοχ. να παντρευτεί φανερή χριστιανή, χρησιμοποιούσε κάποιο άλλο τέχνασμα, την έκλεβε, και αυτή, δήθεν εκβιαζόμενη γινόταν μουσουλμάνα. Στην συνέχεια, πήγαιναν στην πόλη ή σε κάποιο μοναστήρι και τελούσαν το μυστήριο του γάμου.

Η κηδεία των κρ. συνοδεύονταν πάντα με δυσκολία. Οι νεκροί κηδεύονταν από τον χότζα και θάβονταν σε μουσουλμανικό νεκροταφείο και την νύχτα μεταθάβονταν μυστικά από ορθόδοξο ιερέα σε χρ.κομητήριο, όπως μαρτυρεί και η λαϊκή φράση «Την ημέρα σα μεζάρε (=μουσουλμανικό νεκροταφείο) και την νύχταν σον άη-Θόδωρον». Ακόμη εγένετο κηδεία, χωρίς την παρουσία του νεκρού και τον συγγενών του ή και ακόμη, πριν την ταφή, τις νυκτερινές ώρες στο σπίτι, από άγνωστο στην περιοχή ιερέα, που ερχόταν χωρίς ράσα, και μάλιστα πριν να γίνει γνωστός στο χωριό ο θάνατος. Όταν δεν ήταν δυνατόν να έρθει ο ιερέας στο σπίτι του νεκρού, γινόταν η χριστιανική ακολουθία στην εκκλησία, την ώρα που πήγαιναν προς το μουσουλμανικό νεκροταφείο. Υπήρχαν, επίσης, περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ιερέας πήγαινε στον τάφο του θαμμένου ήδη κρυπτ. και διάβαζε την νεκρώσιμοι ακολουθία μόνος του και χωρίς να δώσει σημεία αναγνώρισης. Αν δεν υπήρχε ιερέας, έπαιρναν χώμα πάνω από τον τάφο και το πήγαιναν, έστω και μακριά, σε ορθόδοξο ιερέα, όπου διάβαζε την νεκρώσιμη ακολουθία και έρριπταν αργότερα το χώμα πάνω στον τάφο του νεκρού.. Με μεγάλη σχολαστικότητα γινόταν τα μνημόσυνα των νεκρών. Κατά τον Παναγιώτη Τανιμανίδη , τα Ψυχοσάββατα και την παραμονή των Θεοφανίων ετοιμάζονταν τα κόλλυβα στην μνήμη των νεκρών. Στο σπίτι άναβαν κεριά στις εικόνες, διάβαζαν τα ονόματα των νεκρών και τους σκέφτονταν. Όταν δεν μπορούσαν να κάνουν μνημόσυνα, πήγαιναν  στα κοντινά μοναστήρια προσφορά σιτάρι και φρούτα. Αλλά και το Πάσχα, αυτή η λαμπρή και μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού, οι κρ, την ζούσαν με σφιγμένη την καρδιά και με δάκρυα στα μάτια, αλλά και με ελπίδα ότι θα τους αξιώσει ο Χριστός και η Παναγιά να γιορτάσουν την επόμενη χρονιά τις μέρες αυτές, χωρίς άγχος, ανοιχτά και ελευθέρα..

Από τον Αύγουστο του 1922, που κατάρρευσε το Μικρασιατικό Μέτωπο, άρχισε η εξόντωση και το ξερίζωμα εκατοντάδων χιλιάδων Ρωμιών από τις προαιώνιες εστίες τους στην Μ. Ασία και στην Αν. Θράκη.  Ο υποχρεωτικός αυτός εκπατρισμός είχε ως κριτήριο το θρήσκευμα και όχι την γλώσσα, και αφορούσε τους δηλωμένους Ορθόδοξους .Χριστιανούς της Μ. Ασίας και όλους τους μουσουλμάνους της Κρήτης, Θεσσαλίας, και Μακεδονίας. Ανάμεσα σε αυτούς και οι Σταυριώτες (ονομασία για τους Κρ. .), που προτίμησαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους παρά την πίστη τους. Είναι γνωστό επίσης πως, λόγω του πολέμου, σε μερικές περιοχές οι Κλωστοί (ονομασία για τους Κρ.) συνέχιζαν να ζουν στην αποκρυφία. Εκεί δεν έγινε γνωστή η δυνατότητά τους να δηλωθούν, αυτούς δεν τους άγγιξε η ανταλλαγή, έτσι έμειναν στον τόπο τους, μεταθέτοντας για το απώτερο μέλλον την ώρα που θα έκαναν την εμφάνισή τους.

Πρέπει να επισημάνουμε τον σεβασμό που δείχνουν πολλοί Τούρκοι μουσουλμάνοι για την Χριστιανική Θρησκεία, στην ΣΗΜΕΡΙΝΗ Τουρκία. Πολλές γυναίκες στον Πόντο κάνουν ακόμη με την δεξιά παλάμη το σημείο του σταυρού στο ζυμάρι, όταν ζυμώνουν το ψωμί, και όταν τις ρωτούν ¨γιατί το κάνουν αυτό, εκείνες απαντούν «Έτσι το βρήκαμε», Σε ολόκληρη την Τουρκία τιμούν και ευλαβούνται μέχρι σήμερα οι μουσουλμάνοι τον Αγ.Γεώργιο και τον γιορτάζουν με τον δικό τους ευσεβή τρόπο, ως εαρινή γιορτή στις 6/5, δηλ. 13 μέρες αργότερα την μνήμη του, κατά το παλιό ημερολόγιο. Επίσης παρακολουθεί τις λειτουργίες στους Χριστιανικούς ναούς  πλήθος πιστών, χριστιανών και μουσουλμάνων, γίνονται λειτουργίες και Διεθνή Θρησκευτικά Συνέδρια Ορθοδόξων στις πόλεις της Μικράς Ασίας, πραγματοποιούνται θυρανοίξια κλπ.

Στις 11/11/2002, Αθηναϊκή εφημερίδα έγραψε ότι στο κεντρικό μουσουλμανικό τέμενος Φετιχιεά Τζαμί, της πόλης Σηλυβρίας της Αν.Θράκης, το οποίο, πριν φύγουν οι Έλληνες κάτοικοί της ήταν Χριστιανικός ναός του Αγ.Ιωάννου του Θεολόγου, εορτάστηκε η μνήμη του Αγ. Νεκταρίου, επειδή εκεί γεννήθηκε και πέρασε μεγάλο μέρος του ο άγιος. «Μεγάλη όμως εντύπωση, γράφει ο ανταποκριτής, προκάλεσε ακόμη και στους Τούρκους δημοσιογράφους η παρουσία μουσουλμάνων που, μετά την καθημερινή τους προσευχή, προτίμησαν να μείνουν και να παρακολουθήσουν την χριστιανική λειτουργία».  Είχαμε επίσης την λειτουργία της Παναγίας Σουμελά από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στις 15 Αυγούστου 2010 και την Κυριακή 4/9/2011, έγιναν μετά από 90 χρόνια, τα θυρανοίξια του Ι.Ν. Αγ.Παύλου και Αγ.Αλυπίου Ατταλείας, από τον Μητροπολιτη Πισιδίας και έξαρχο Σίδης και Ατταλείας, κ. Σωτήριο Τράμπα, με την συμμετοχή 8 ιερέων και πλήθους πιστών, εγκατεστημένων στην Αττάλεια, αλλά και προσκυνητών από διάφορες χώρες.

Μετά την ομιλία του κ. Χρ. Τσούβαλη, ακολούθησε ο χαιρετισμός της παραγωγού της ταινίας κ. Νεστρέμ Νταβούντογλου και η προβολή της ταινίας

«Ρώτα την καρδιά σου» Υur egine Sor, του σκηνοθέτη Γιουσούφ Κουρτσενλί.

 

Η υπόθεση της ταινίας εκτυλίσσεται σε ένα χωριό του Πόντου, κατά την περίοδο του ‘Χάτι Χουμαγιούν, Σουλτανικού Διατάγματος περί ανεξιθρησκίας (1856 κ.ε.), και αφορά το ειδύλλιο ενός νεαρού Κρυπτοχριστιανού με μία μουσουλμάνα, η οποία όμως νομίζει ότι ο αγαπημένος της είναι και αυτός μουσουλμάνος. Ο θάνατος όμως του παππού του νεαρού θα αποκαλύψει στο χωριό της χριστιανική ταυτότητα της οικογένειάς του. Οι δύο νέοι αποφασίζουν να κλεφτούν, όμως εμποδίζει την κοπέλα να φύγει ο ένας μουσουλμάνος συγχωριανός τους, που είναι και αυτός ερωτευμένος μαζί της και στο τέλος η κοπέλα αυτοπυρπολείται.

 

Μετά το τέλος της προβολής, ο σκηνοθέτης κ. Γιουσούφ Κουρτσενλί απηύθυνε και αυτός χαιρετισμό, λέγοντας, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Έχετε ζήσει θλιβερά, τραγικά πράγματα. Εγώ όμως πιστεύω το εξής. Τα τραγικά γεγονότα αυτά δεν ανήκουν μόνο σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Είναι ανθρώπινες τραγωδίες, είναι μέσα στην διαδικασία της εξέλιξης των πραγμάτων που συνέβησαν στην Μέση Ανατολή. Η ελπίδα μου είναι ότι το μέλλον θα είναι διαφορετικό και δεν θα ζήσουμε τέτοια γεγονότα».

 

Η εκδήλωση έληξε με την απονομή τιμητικού διπλώματος στους δημιουργούς της ταινίας, με το εξής κείμενο:

«Τα σωματεία ‘Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών’ και ‘Πανελλήνιος Σύνδεσμος Ποντίων Εκπαιδευτικών’ απονέμουν το παρόν δίπλωμα στην παραγωγό ταινιών κ. Νεστρέμ Νταβούντογλου, σε ένδειξη αναγνώρισης και εκτίμησης, για την δημιουργία της κινηματογραφικής ταινίας «Την καρδιά σου ρώτα» για την ευρύτερη προβολή του ζητήματος  «Κρυπτοχριστιανός στην καθ’ημάς Ανατολή.

Αθήνα 15 Δεκεμβρίου 2011”» .

Το κείμενο είναι και στα Τουρκικά γραμμένο, στο κάτω μέρος του διπλώματος. Το αντίστοιχο είναι για τον κ. Γιουσούφ Κουρτσενλί,.για την σκηνοθεσία της κινηματογραφικής ταινίας.

 

Στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα παρευρίσκονο επίσης οι κ.κ. ΓΙΩΡΓΟΣ  ΣΟΥΡΛΑΣ και ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΚΑΤΣΑΡΟΣ, βουλευτές της Ν.Δ. και πρώην αντιπρόεδροι της Βουλής, ο Μητροπολίτης Πισιδίας και Έξαρχος Σίδης και Ατταλείας, ΣΩΤΗΡΙΟΣ  ΤΡΑΜΠΑΣ, εκκλησιαστικοί εκπρόσωποι, αντιπρόσωποι Ποντιακών και Μικρασιατικών Σωματείων και Συλλόγων και πλήθος κόσμου.

Για όσους επιθυμούν, μπορείτε παρακάτω να διαβάσετε την πλήρη απομαγνωτοφώνηση της εκδήλωσης 

ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗ  ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Ημερίδα: Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα και ανθρώπινα δικαιώματα
Την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου το απόγευμα, ο Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών και ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος  Ποντίων Εκπαιδευτικών οργάνωσαν Ημερίδα με θέμα:
Κρυπτοχριστιανικό ζήτημα και ανθρώπινα δικαιώματα
 Η εκδήλωση αποτελείτο από δύο μέρη
Α’  Μερος Ομιλίες
 
– Αντώνης Παυλίδης, Δρ Ιστορίας
» Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα»
Β΄Μέρος Προβολή της ταινίας
«Ρώτα την καρδιά σου» Υur egine Sor
του σκηνοθέτη Γιουσούφ Κουρτσενλί, που θα παραστει στην εκδήλωση και θα χαιρετήσει
. Κεντρικός συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Ουζούνογλου Νίκος, Πρόεδρος της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινοπουλιτών
 
Η Ημερίδα άρχισε με την ομιλία του Αντώνη Παυλίδη, Δρ Ιστορίας, Εκπαιδευτικού, Πρόεδρου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, με θέμα

» Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα»

Μετά την άλωση και την κατάκτηση των Ελλήνων από τους Τούρκους, στο Πόντο οι συσχετισμοί των πληθυσμών αυξομειώνονται δραματικά, λόγω των διώξεων που υφίστανται οι Έλληνες και ως εθνότητα και ως Χριστιανοί το θρήσκευμα. Ακολουθεί και δεύτερο κύμα βίαιων εξισλαμισμών του Ελληνικού στοιχείου τον 17ο και τον 18ο αι. Ενας από τους κορυφαίους Ποντιολόγους, ο Βρετανός καθηγητής Antony Bryer, από μία εκτεταμένη επιστημονική έρευνα που έκανε, στηριγμένη σε Οθωμανικά αρχεία , βρήκε ότι το 1515 (αρχές τπθ 16ου αιω.), στην περιοχή του ΟΦΗ, μία μεγάλη περιοχή ανατολικά της Τραπεζούντας, διαβιούσαν εκείνη την περίοδο2352 χριστιανικές οικογένειες και 50 μονο μουσουλμανικές Στο δεύτερο κύμα εξισλαμισμού, στην περιοχή του ΟΦΗ, την οποία περιγράψαμε πριν είχαμε μία πλήρη σχεδόν αποδιάρθρωση. Οι πόλεις της περιοχής αυτής διετήρησαν την γλώσσα τους, απώλεσαν όμως το θρήσκευμά τους.
Ο Κρυπτοχριστιανισμός, ουσιαστικά, στην περιοχή του Πόντου λειτούργησε ως μηχανισμός αντίστασης που τροφοδοτήθηκε ιδεολογικά μέσα από τους 2,5 αιώνες ζωής και λειτουργίας του μοναδικού αλλά σίγουρα σημαντικού Ελληνικού κρατικού μορφώματος που ήτανε η Αυτοκρατορία της Τραπεζουντας*. Το 1856 έχουμε την υπογραφή του Σουλτανικού Διατάγματος ‘Χάτι Χουμαγιούν’, που επιφέρει μια ανεξιθρησκία, έστω και στα χαρτιά  Το 1857, οι Κρυπτοχριστιανοί της Ποντιακής ενδοχώρας συγκεντρώνονται με αντιπροσώπους τους στην Μονή Θεοσκεπάστου στην Τραπεζούντα, στους πρόποδες του Μποζ Νταρ, λόφου που δεσπόζει νότια της Τραπεζούντας. (σήμερα είναι ερείπια, υπάρχει όμως στην Τραπεζούντα) και εκλέγουν αντιπροσώπους που διεκδικούν την πραγματική καταγραφή της Ελληνικής τους ταυτότητας, ως Ελλήνων Χριστιανών δηλαδή και το κατορθώνουνε με πάρα πολλές δυσκολίες και αφού οι αντιπρόσωποί φτάνουν μέχρι την Κων/λη, στις πρεσβείες και 20.000 Κρυπτ. αναγνωρίζονται τότε και καταγράφονται με την πραγματική τους ονομασία. Επειδή υπήρχε ένα τεχνικό πρόβλημα με τα επίθετά τους απεφάσισαν τότε να καταγραφούν με Ελληνικά ονόματα, αυτοί τουλάχιστον που είχαν αναγνωρισθεί. Ο μόνος τρόπος, σύμφωνα με τις πηγές που έχουμε, ήτανε με τους δασκάλους και το σημαντικότερο σχολείο των Ελλήνων του Πόντου ήταν το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Στην αυλή λοιπόν του Φροντιστηρίου οι δάσκαλοι έστησαν τραπέζια και έκαναν ουρές οι πρώην Κρ. να αλλάξουν τα επίθετά τους

– Πως λέγεσαι εσύ?? – Ασλάν ογλού κλπ .

Εξελλήνισαν την ρίζα ‘ασλάν’ = λεοντάρι και έδωσαν την αρχαιοελληνική κατάληξη –ίδης, ιάδης, κατά το Θουκιδίδης, Αλκιβιάδης.

Αλλά ήταν τόσοι πολλοί, που ήταν αδύνατον να ανταποκριθούνε σε αυτήν την πιεστική ανάγκη οι εκπαιδευτικοί, που τους διώξανε και τους είπανε, «Βάλτε όλοι ένα –ιδης και –αδης όπως θέλετε, να λήξει εκεί η ιστορία. Το 1857, την ίδια χρονιά, έρευνα εκτεταμένη πο έκανε με τα αρχεία ο Βρετανός πρόξενος Στήβενς, 55 χωριά της Ποντιακής ενδοχώρας, σε σημαντικότερους κεντρικούς οικισμούς θα έλεγα, περιοχή Αργυρούπολη, Γρώμης/ Κρόμβης? Σάντας ]και ‘Αρδαζες] και Χαμψίκι, σε 95/ 55* δηλ. χωριά και οικισμούς αυτής της περιοχής που περιέγραψα, βρήκε ο ίδιος και αναφέρει τον πληθυσμό της περιοχής, που ανέρχεται σε 9.500 μουσουλμάνους, 12000 Κρ. 29.000 φανερούς χρ. Ενισχυτικό αυτού του πορίσματος είναι και ένα πολύ σημαντικό πόνημα από τους κορυφαίους, ίσως ο κορυφαίος ιστορικός τότε της περιοχής, ο Περικλής Τριανταφυλλίδης, στο έργο τους «Η εν Πόντω Ελληνική φυλή ήτοι τα Ποντικά» που εκδόθηκε το 1866 εδώ στην Αθήνα , γράφει ότι «εις το εσωτερικό του Πόντου δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος Τουρκικής καταγωγής». Παρά την υπερβολή αυτής της περιγραφής, μπορούμε να πούμε δεν είναι εντελώς μακριά από την πραγματικότητα.
Πάμε στον 20 αιώνα, σε ένα σημαντικό έγγραφο του 1914 του Ελλ. ΥΠΕΞ αναφέρεται ότι στην περιοχή του Πόντου υπάρχουν 695.000 Ελληνόφωνοι και Τουρκόφωνοι Χριστιανοί (στο Δυτικό Πόντο στην περιοχή της Μπάφρας και στο εσωτερικό οι Έλληνες μιλούσαν τα Τουρκικά, ήταν όμως Χριστιανοί καταγεγραμμένοι σαν Χριστιανοί. 43.000 κρυπτοχ. , ενώ συνολικά οι Ελληνόφωνοι και μουσουλμάνοι και Τουρκοχριστιανοί είναι 233.000. Τονίζω ότι οι μουσουλμάνοι αυτής της περίπτωσης ανήκουν σε εκείνους της περιοχής του ΟΦΗ και άλλους ανάλογης περίπτωσης . Ερχόμαστε στην περίοδο της γενοκτονίας ‘16 – ’23. Σύμφωνα με το αρχείο της ΚτΕ, 2300 παιδιά χριστιανικά, Ελληνόπουλα δηλαδή, κρατούνται από μουσουλμανικές οικογένειες ή σε μουσουλμανικά ιδρύματα και εμφανίζονται σαν μουσουλμανάκια. Ενώ στην ίδια επιτροπή της ΚτΕ , ο κόσμος της Ελλάδας κατέθεσε ότι 300.000 γυναικόπαιδα εκτοπίστηκαν και κρατούνται. Θα έλεγα ότι μόνον η πρώτη περίπτωση, σύμφωνα με το άρθρο 2 της σύμβασης του ΟΗΕ του ’48 για την καταστολή …  της γενοκτονίας και μόνον αυτό συνιστά γενοκτονία.

Στις 30 /1 / 1923 υπογράφτηκε η σύμβαση ανταλλαγής Ελληνοτουρκικών πληθυσμών. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της σύμβασης, ανταλλάσσονται οι Χριστιανοί κάτοικοι της Τουρκίας με τους Μουσουλμάνους κατοίκους της Ελλάδας, δηλαδή δεν αναγνωρίστηκε η εθνότητα, αλλά έγινε ανταλλαγή με βάση το θρήσκευμα. Αυτό σημαίνει ότι οι κρυπτ. της Τουρκίας ήταν πολυάριθμοι  Πριν από 7 χρόνια στην Θεσσαλονίκη κάποια καθηγήτρια του ΑΠΘ εκτίμησε τον αριθμό των Κρυπτ. σε 3,5 εκατ. Θεωρώ ότι είναι υπερβολικό το νούμερο αυτό, δεν υπάρχουν προϋποθέσεις να γίνουν αξιόπιστες επιστημονικές μελέτες για να έχουμε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, συνεπώς όλα μπορούν να γίνουν με βάση πιθανότητες. Σίγουρα είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός
ΑΡΘΡΟ 1, ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ  ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ

Μεγάλος αριθμός Κρυπτ. δεν πρόλαβαν να καταγραφούν με την πραγματική  τους ταυτότητα εξ αιτίας των διώξεων που προηγήθηκαν μετά την εμφάνιση των 20.000 Τουρκ./Χρ-νων (βλ. ανωτέρω) και μετά τα μύρια όσα βάσανα υπόφεραν εξ αιτίας  αυτού του φαινομένου, γιατί φαινότανε όλη η Ποντιακή ενδοχώρα να έχει Ελλνικό πληθυσμό και αυτό πραγματικά ταρακούνησε την οθωμανική άρχουσα τάξη της εποχής και στην συνέχεια τους Νεότουρκους, γι’αυτό και δεν επέτρεψαν, έπαιρναν διάφορα μέτρα εναντίον τους , μεγάλος αριθμός από αυτούς αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην διπλανή Ρωσία, οπότε δημεύθηκαν οι περιούσιες τους, είτε η απειλή του θανάτου επικρέμονταν πάνω από τα κεφάλια τους, συνεπώς παρέμειναν αναμένοντας καλύτερες συνθήκες για να καταγραφούν , να εκφρασθούν και να φανερωθούν όσοι ήσαν Χριστιανοί. Αυτό δεν έγινε, εξ αιτίας των ραγδαίων συνθηκών, μέχρι το ’23, και αναγκάστηκαν να παραμείνουν εκεί. Όλα αυτά τα χρόνια υπάρχουν πάρα – πάρα πολλά στοιχεία, πάρα πολλές περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί στην βιβλιογραφία για  Κρ. στην Τουρκία σήμερα, όπου αυτό θεωρείται θέμα ταμπού. Αλλά, από την ταινία του… και  της…. κάτι φαίνεται να αλλάζει στην Τρκ και τα θέματα ταμπού βγαίνουν στην επιφάνεια σήμερα. Αυτό είναι μία καλή αρχή. Πρέπει να γίνουν πάρα πολλά ακόμα γιατί αυτήν την στιγμή υπάρχει ένας φιλέλληνας εκδότης Ραγκίπ Ζαράκολου * ο οποίος είναι φυλακισμένος χωρίς σοβαρό λόγο, εξ αιτίας των ιδεών του. Πρέπει να γίνουν πάρα πολλά ακόμα.

Το 1954, ο γέρων Αγιορείτης μοναχός Γαβριήλ Διονυσιάτης* περιγράφει σε τρίτο πρόσωπο την συγκλονιστική του εμπειρία, την ομιλία του με Κρ. του Πόντου, Πως έγινε αυτό?? Πήγε να λειτουργήσει και να εξομολογήσει Χριστιανούς σε μία εκκλησία.του Γαλατά που δεν την κατονομάζει. Ο εφημέριος του ναού του είπε εμπιστευτικά ότι στο υπερώο τον αναμένει για κοινωνία και εξομολόγηση μία ομάδα 10 περίπου ανδρών. Ο γεροντότερος του είπεν εις ποντιακήν διάλεκτον “είμες χριστιανοί, εμείς πάτερ, ας σον Πόντον και λελεύομε τα ποδάρια σ’, θέλομε να ξομολογάς και να κοινωνίεις μας οσήμερον, κ’ επεκεί θα λέομε σην αγιωσύνη σ’ έναν κι άλλο ντο θέλομε …”
“Eυτυχώς ο γέρων πνευματικός συναναστραφείς προ ετών μετά Ποντίων
προσφύγων εν Mακεδονία, ενεθυμείτο αρκετά της απηρχαιωμένης αυτής
ελληνικής διαλέκτου και εννόησεν τι ήθελον, και τι θα του έλεγον οι
εξομολογούμενοι.
“Όταν εξημέρωσε, τους είπε να μη φύγουν, να ησυχάσουν και την αύριον
Παρασκευήν θα κάμη πάλιν λειτουργίαν, να μεταλάβουν και αι γυναίκες και τα
μωρά.
“Tους άφησε και εισήλθεν εις το ιερόν, ίνα ρίψη ολίγον νερό εις το
πρόσωπόν του και να ανανήψη εκ της αγρυπνίας.
“Aυτοί ανέβηκαν επάνω και σε λίγο κατέβηκαν πάλιν δύο, οι γεροντότεροι,
και του είπαν: “Πάτερ, κατ’ άλλο θα παρακαλούμεν σε. Σο χωρίον εμού ποπάν κ’
έχομεν … Eγέντον τριάντα χρόνια “Aνάστασιν” κ’ εποίκαμε και “Xριστός
Aνέστη” κ’ έκ’ σαμε. Nτο ψην θα δίγομε ‘σ σον Θεόν. Tα παιδία μουν
παντρέφκουνταν χωρίς ποππάν και χωρίς στέφανα. Aποθάνομε και θάφκουμες
αλειτούργητοι… Aνάθεμα αγούτο την σκλαβίαν. Πάτερ, έγκαμε έναν σακκίν
χώμαν ας σα κοιμητήρια μουν… Λελεύομε σε, διάβασον ατο, να σύρομ’ ατο απάν
σα ταφία μουν… Δος μας και “κοινωνίαν” να δίγωμε ‘ς σα παιδία μουν… Ποίσο
μας κ’ έναν “Aνάστασιν”, ν’ ακούωμε το “Xριστός Aνέστη”, κι ατότε ας
αποθάνωμε”.53ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ*, Καθηγητής Πανεπιστημίου , Παιδαγωγικό Τμήμα Φλώρινας «Ο λαθρόβιος Ελληνισμός του Πόντου»
– Χρήστος Τσούβαλης, Κων/της, γεννημένος στα Ταταύλα το ’37, σπούδασε στην Σχολή Κοινότητος Ταταούλων και στην συνέχεια στο Θεολογικό Τμήμα της Ι.Θ. Σχολής της Χάλκης. Έχει μεταπτυχιακούς τίτλους από το εξωτερικό, είναι άρχων οφικιάλιος του Οικουμενικού Θρόνου το 2009 και υπηρέτησε πολλές θέσεις, ως γραμματέας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, Μέλος της Γραμματείας της Πανορθόδοξης  Διάσκεψης της Ρόδου, Καθηγητής της Σχολής Επιμόρφωσης Λειτουργών, Προϊστάμενος Γραφείων της Γενικής Επιθεωρήσεως, Αναπληρωτής Καθηγητής Γυμνάσιου και Λυκείου και έχει πολλές δημοσιεύσεις, το βιογραφικό του είναι διαθέσιμο και τον ευχαριστούμε πάρα πολύ          

«Οι κρυπτοχριστιανοί. Μια σημαντική και σχεδόν άγνωστη πτυχή της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Γένους μας»

– Η Εμφάνιση του Κρυπτοχριστιανισμού

Στην Εκκλησία μας, τους 3 πρώτους αιώνες, βιώθηκε μία ανεπανάληπτη Χριστιανική ζωή, γεμάτη από πίστη, αγάπη, θάρρος και ζήλο για την εξάπλωση του Ευαγγελίου. Κατά τους διωγμούς και ενώ ήταν έτοιμοι να υποστούν τα πάντα, επειδή θεωρούσαν το μαρτύριο όχι ως αναγκαίο τέλος του βίου τους, αλλά ως ομολογία της συνάντησής τους με τον Χριστό, ως σπόρο αύξησης της Εκκλησίας. Αυτό το ηρωικό πνεύμα της χριστιανικής εκκλησίας των διωγμών ανέδειξε τους πρώτους αγίους.    ……Υπήρξαν όμως και άλλοι την ίδια περίοδο, οι ΠΕΠΤΟΚΩΤΕΣ, που για να αποφύγουν τους διωγμούς, αρνήθηκαν την Χριστιανική τους πίστη, γιατί δεν θέλησαν να υποβληθούν σε βασανιστήρια ή γιατί δεν τα άντεξαν. Όταν εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 313 μ.Χ. το Διάταγμα των Μεδιολάνων και έπαψαν επισήμως οι διωγμοί, η Εκκλησία αντιμετώπισε με συμπάθεια και οικονομία το πρόβλημα των πεπτοκώτων, ιδίως όταν αυτοί ομολόγησαν την αμαρτία τους και ζήτησαν την χάρη και το έλεος του Θεού. Η ηρεμία αυτή που επήλθε με το διάταγμα δεν κράτησε για πολύ. Η Χριστιανική Εκκλησία αντιμετώπισε διαφορετικούς διωγμούς και να προβλήματα με τις ποικιλόμορφες αιρέσεις και την εμφάνιση και εξάπλωση της Θρησκείας του Ισλάμ. Και τις μεν αιρέσεις η Εκκλησία τις αντιμετώπισε με τις τοπικές και τις οικουμενικές συνόδους. Την εξάπλωση όμως της θρησκείας του Ισλάμ δεν κατάφερε ούτε η Εκκλησία, αλλά ούτε και η Πολιτεία να εμποδίσει, γιατί η διάθεσή τους απέναντι του Ισλάμ, κατά την πρώτη φάση, δηλ. από τον 8ο αιώνα  μέχρι τα μέσα του 9ου αιώνα υπήρξε μάλλον σκωπτική και υποτιμητική.και επιπλέον, γιατί λαθεμένα πίστεψαν ότι η θρησκεία του Ισλάμ ήτανε είδος αποστασίας από την αληθινή χριστιανική πίστη, μια νέα Αρειανική αίρεση που θα εξαφανίζονταν μαζί με τις αιρέσεις των Μονοφυσιτών των Μονοθελητών και των οπαδών των άλλων αιρετικών δασκαλιών. Έτσι ο Μουσουλμανισμός, κατά τον Επίσκοπο Ανδρούσης και Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τώρα Αρχιεπίσκοπο Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αν Γιανν., επέζησε και διαδόθηκε, με το μήνυμα ότι το Ισλάμ (=Υποταγή στον Θεό) είναι ένας νέος ΟΡΘΟΣ δρόμος ζωής του λαού, που έχει ως βασική του αρχή ότι ο κόσμος διαιρείται σε χώρες, όπου ανήκουν οι πιστοί του Ισλάμ και λέγονται ‘Οίκος του Ισλάμ’ και σε χώρες των απίστων, όπου καλούνται ‘Οίκος Πολέμου, δηλαδή περιοχές αγώνα, μέχρις ότου υποταχθούν με τον ιερό πόλεμο ΄Τζιχάντ’ στο κράτος της αληθινής πίστης. Ο δε μεγάλος λόγιος και νομικός του Ισλάμ Μαλίκ Ιμπν Ανάς, το 795, έγραψε ότι, «Όποιος εντελώς εγκαταλείπει το Ισλάμ για να προσχωρήσει σε μία άλλη θρησκεία, αυτόν θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τον μεταστρέψουμε στο Ισλάμ. Και αν μεταστραφεί , καλώς, αν όχι, τότε ΝΑ ΘΑΝΑΤΩΝΕΤΑΙ» !!! Η αντίληψη περί Τζιχάντ που είναι αναμφισβήτητο στοιχείο της δυναμικότητας της μουσουλμανικής θρησκείας, επισημαίνει για μια ακόμη φορά ότι το Ισλάμ, παραλλήλως προς το θρησκευτικό του χαρακτήρα, είναι και μέγεθος πολιτικό. Ο προφήτης δεν ίδρυσε μόνον μία θρησκευτική κοινότητα, αλλά και ένα κράτος. 100 μόλις χρόνια μετά τον θάνατο του Μωάμεθ, είχε δημιουργηθεί ένα απέραντο Αραβικό κράτος και ο Οίκος του Ισλάμ είχε εξαπλωθεί από τα Ιμαλάια, τις πεδιάδες της Κίνας μέχρι τα Πυρηναία Όρη. Ιδιαιτέρως στην Μ.Ασία, η πολιτική κατάσταση μεταβλήθηκε ριζικά με τον ΑΜΡΑΣΛΑΝ, μετά το 1063, όταν το Ισλάμ απέβη αληθινός κίνδυνος για την Κωνσταντινούπολη, γεγονός το οποίον ενισχύθηκε τον 15ο και 16ο αιώνα, με τους Οθωμανούς Τούρκους. Έτσι, άρχισε μία παρατεταμένη αγωνία θανάτου των υπολειμμάτων της Ελληνικής αυτοκρατορίας της Κων  /λεως  και μία περίοδος φθοράς για τους υπόδουλους.

Τότε, ένα μέρος του πληθυσμού των περιοχών αποδέχονταν την θρησκεία του Ισλάμ και με το πέρασμα του χρόνου ταυτίζονταν μαζί της και προσχωρούσε στο σώμα των κατακτητών. Ένα άλλο, πολύ μικρότερο αποφάσιζε να πολεμήσει για την πίστη του και ενδεχομένως βασανίζονταν και μαρτυρούσε για αυτήν. Και ένα τρίτο διάλεγε τον δρόμο του Κρυπτοχριστιανισμού, είτε γιατί αναγκάζονταν, χωρίς την θέληση του, να αποδεχθεί το Ισλάμ, είτε για διάφορους άλλους λόγους, οικονομικούς και κοινωνικούς, αποδέχονταν εξωτερικά και φαινομενικά το Ισλάμ, διατηρώντας στα βάθη της ψυχής του την χριστιανική πίστη. Την πρώτη επίσημη πληροφορία για τον Κρυποτοχριστιανισμό έχουμε μετά το 1330, στην Νίκαια της Βιθυνίας, όταν η πόλη έπεσε στα χέρια του Σουλτάν Ορχάν*. Τότε, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αλλαξοπίστησε, πράγμα βέβαια που σε ελάχιστες περιπτώσεις γίνεται οικειοθελώς. Οι εξισλαμισθέντες κάτοικοι της Νίκαιας, με το πέρασμα του καιρού, άρχισαν να προβληματίζονται. Τύψεις βασάνιζαν την συνείδηση τους. Ήθελαν να μάθουν αν η Εκκλησία, στην περίπτωση την δική τους επέτρεπε στα κρυφά την άσκηση ων θρησκευτικών καθηκόντων τους και αν έπρεπε να μετανοήσουν για τις πράξεις τους, για να επανέλθουν στον Χριστιανισμό. Για να έχουν μία έγκυρη απάντηση απευθύνθηκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Ιωάννης ΙΔ΄ Καλέτας*, με δύο επιστολές που έστειλε στον Χριστιανικό πληθυσμό της Νίκαιας το 1338 και 1340 έδωσε την πρέπουσα θετική απάντηση στα αγωνιώδη ερωτήματα για την σωτηρία των πιστών Κρυπτοχριστιανών.

Ποια ήταν τώρα η θρησκευτική και αγιολογική ζωή των  κρ., αλλά και οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν,  Οι κρ. αυτή η κοινωνικο-θρησκευτική κατηγορία ανθρώπων, υπήρχαν, κατά τον Εμμανουήλ Γεδεών* , σε όλες σχεδόν τις επαρχίες της άλλοτε μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πληροφορίες, όμως, για τον ακριβή αριθμό των Κρ. δεν ήταν δυνατόν να έχουμε και ούτε πάρα πολλά για την κρυφή θρησκευτική τους ζωή. Πάντως, τις ελάχιστες πληροφορίες για την θρησκευτική και κοινωνική τους ζωή, και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν, τις έχουμε από πρώην Κρυπτοχριστιανούς, που βρίσκονται τώρα εκτός Τουρκίας.
Η ζωή των Κρυπτοχριστιανών σε καθαρώς χριστιανικά χωριά, δεν ήταν επικίνδυνη. Το μυστικό των κρυπτ. ήταν γνωστό και τα τελευταία μάλιστα χρόνια μπορούσαν σχεδόν ελεύθερα να παρακολουθούν τις ιερές ακολουθίες και να συμμετέχουν ενεργητικά στην κοινωνική ζωή, με μόνη επιφύλαξη μήπως γίνουν αντιληπτοί από διερχόμενους μουσουλμάνους. Στα χριστιανικά αυτά χωριά, κατά τον καθηγητής Κ.Φωτιάδη, υπήρχε ως προπέτασμα ένα τζαμί, και μάλιστα σε περίοπτη θέση, ώστε να μην προκύπτει καμία υποψία. Εκεί πήγαιναν οι Κρ., όταν κάποιος Τούρκος επεσκέπτονταν το χωριό τους. Εντελώς διαφορετικές, όμως, ήταν οι συνθήκες ζωής στα κατά πλειοψηφία μουσουλμανικά χωριά, Εδώ οι Κρ. διέτρεχαν κάθε μέρα σοβαρό κίνδυνο μια και ζούσαν με μουσουλμάνους. Γι’ αυτό, πρωταρχική τους υποχρέωση ήταν να δίνουν την εντύπωση πιστών και ευσεβών μουσουλμάνων, ώστε να αποφεύγουν τα σχόλια. Η ιδιαιτερότητα της ζωής τους απαιτούσε την πιστή τήρηση των τύπων της μουσουλμανικής θρησκείας, γι’αυτό και ήταν συχνή η παρουσία τους στο τζαμί. Παράλληλα όμως είχαν για την χριστιανική τους πίστη κρυφά μέρη προσευχής, σε σκοτεινά και απρόσιτα υπόγεια, με πτυσσόμενες πόρτες που κρύβονταν με τάπητες και μεγάλα έπιπλα, αλλά και κατακόμβες κάτω από τα σπίτια τους. Όσοι δεν είχαν κατακόμβες, φύλαγαν τις εικόνες και τα καντήλια τους μέσα στα μεγάλα προγονικά τους μπαούλα. Τα σεντούκια εκείνα είχαν πάρει πια την έννοια ιερών κουβουκλίων. Πίσω από τις ράχες τους έχασκαν ανοιγμένες επίτηδες χαραμάδες και τρύπες για την ανάσα της φλόγας της κανδήλας που την κρατούσαν ακοίμητη. Οι πλουσιότεροι διατηρούσαν υπόγειους δαυλούς στα σπίτια τους, με μεγάλη μυστικότητα  και στους οποίους ετηρούντο ιερές ακολουθίες και μυστήρια από κανονικούς ιερείς. Τούτο αναφέρει και ο Εμ.Γεδεών « Εις τινα των ιδιωτικών μεγάρων της πρωτευούσης σώζονται Βυζαντινοί ναοί, υπόγειοι, ους οι κάτοχοι των μεγάρων, Οθωμανοί εις το φανερόν, Χριστιανοί δε εις το κρυπτόν περιποιούνται, διατηρώντας και ιερέα, προς επιτέλεσιν των ιερουργιών. Όσοι βεζύρ εξωμότες συνετέλεσαν στην σωτηρίαν της ημετέρας εθνικότητας ανήκον εις το Τάγμα των τοιούτων λαθροβίων».

Θεμελιακή για την ζωή των Κρυπτοχριστιανών ήταν η δράση των μοναστηριών. Στις περιοχές του Πόντου, περίφημα μοναστήρια, όπως του Αγίου Ιωάννου του Βαζελώνος* , της Υπεραγίας Θεοτόκου Σουμελά, του Αγίου Γεωργίου Περιστερά, του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά, του Αγίου Γεωργίου Χαλιναρά και άλλα, υπήρξαν φάροι που φώτιζαν και εστίες που θέρμαιναν τις χριστιανικές ψυχές και κράτησαν άσβεστη την φλόγα της Ρωμιοσύνης. Σε αυτά, όπως ήταν φυσικό, εύρισκαν καταφύγιο και οι κρυπτοχριστιανοί και από αυτά περίμεναν την πνευματική τους ενίσχυση. Κατά τον Επαμεινώνδα Κυριακίδη* . «Τα μοναστήρια επετέλεσαν μεγάλα και πολλού λόγου άξια κατορθώματα. Αναδειχθέντα σωτήρια και παρήγορα κέντρα, εμείς, οι κρυφίως τον Χριστόν λατρεύοντες, εβαπτίζοντο και εκοινώνουν και επετέλουν πάσας τας θρησκευτικάς τελετάς». Οι Ορθόδοξοι ιερείς των Κρυπτοχριστιαστιανών, άλλοι έκαναν τον γυρολόγο, ή τον μανάβη, για να καλύπτουν την επικίνδυνη αποστολή τους. Άλλοι μετεμφιέζονταν σε δερβίσηδες, μουλάδες ή Χοτζάδες, πράγμα που προϋπόθετε τέλεια κατοχή της Τουρκικής γλώσσας και του Κορανίου. Από το χωριό ‘Σταυροί’ είναι γνωστή η φράση «Την μέραν ειν’ μολάδες και την νύχταν ειν’ποπάδες». Στα χωριά που ήταν μεικτά, αν υπήρχε ορθόδοξος ιερέας, λειτουργούσε και για τους κρυπτοχριστιανούς ενορίτες του. Τέτοια ήταν και η περίπτωση του Οικονόμου Παπαηλία που διασώζει την αυτοβιογραφία του ο Νικόλαος Ανδριώτης* το 1974, και από την οποίαν πληροφορούμεθα ότι, επειδή εχήρευεν η θέσις ιερέως στο χωριό του τον χειροτόνησε ο μητροπολιτης Χαλδίας Λαυρέντιος σε νεαρή ηλικία πρεσβύτερο, διότι, όπως γράφει, «Εκτός των 5 Ορθοδόξων Χριστιανικών οικογενειών, θα εφημέρευον και εις 40 οικογενείας κρυφών χριστιανών και εις 20 άλλας οικογενείας κρυφούς του χωριού Σιναμέ, απέχοντος ημίσειαν ώραν του Κιορ Αχμέτ, ένθα και εκκλησιάζοντο οι κρυφοί χριστιανοί. Επίσης, εφημέρευον και εις 5 άλλες κρυφές οικογένειες του χωριού Σιαρεζέ, απέχοντος μίαν ώραν της πατρίδος μου, του οποίου οι κάτοικοι ανήρχοντο εις 50 οικογένειες».

Τα μυστήρια της Εκκλησίας και τα έθιμα σήμαιναν για τους Κρ. τα θεία δώρα της υπομονής και ηρεμίας μέσα στην τόσο ταραγμένη ζωή τους. Γι αυτό τηρούσαν τις περιόδους της νηστείας επακριβώς, συμμετείχαν σε όλα τα μυστήρια της εκκλησίας και τακτικά στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Ο δεσμός τους αυτός με την εκκλησία τους βοήθησε να κρατήσουν την πίστη τους  Αντίθετα, όσοι από αυτούς έμεναν σε απομονωμένες περιοχές, χωρίς να έχουν επαφή με την εκκλησία, σιγά – σιγά, απορροφήθηκαν από το μουσουλμανικό περιβάλλον. Για να μην δίνουν υποψίες οι κρυ.στο περιβάλλον τους, τελούσαν φανερά την περιτομή και έπαιρναν ένα μουσουλμανικό όνομα, αλλά παράλληλα με την μυστική χριστιανική βάπτιση, το χρίσμα, έπαιρναν ένα Χριστιανικό όνομα για το οποίο ο νονός ή ανάδοχος, μετά την βάπτιση, του ευχόταν ‘να ζήσει με το όνομά του’, δηλ, ποτέ να μην βρεθεί στην ανάγκη να στραφεί στον Ισλαμισμό και να αλλάξει το πραγματικό του όνομα.
Όταν ένα χωριό δεν είχε δικό του ιερέα, τότε έπαιρναν τα παιδιά την νύχτα και τα πήγαιναν να τα βαπτίσουν στο διπλανό χωριό, ή σε ένα μοναστήρι, πριν την ανατολή του ηλίου όμως έπρεπε να είχαν γυρίσει  στα σπίτια τους. Εννοείται πως η όλη υπόθεση είχε συζητηθεί και συμφωνηθεί εκ των προτέρων με τον ιερέα. Τα μυστικά της ζωής των κρ. τα πληροφορούνταν τα παιδιά μόνον όταν έφθαναν σε μία συγκεκριμένη ηλικία, και όταν δεν υπήρχε φόβος με την παιδική τους αθωότητα να τα κοινοποιήσουν.

Όσο για την παιδεία, οι κρ. ήταν υποχρεωμένοι να στέλναν τα παιδιά τους σε Τουρκικά σχολεία, γιατί ήταν εγγεγραμμένα στα ληξιαρχεία ως Τουρκόπουλα. Την ημέρα, τα παιδιά αυτά πήγαιναν στο σχολείο και διδάσκονταν το Κοράνι, τα βράδια όμως, οι ορθόδοξες μητέρες τους δίδασκαν την αληθινή πίστη, την παράδοση και την ιστορία του Ρωμαίικου γένους. Στον γάμο, τηρούσαν την χριστιανική μονογαμία, παντρεύονταν μόνο μεταξύ κρ. και τελείτο ο γάμος φανερά από τον Χότζα και κρυφά την νύχτα από τον ορθόδοξο ιερέα, σε υπόγειο ναό, ή έφευγε για την πατρίδα του, αν ήταν από άλλο χωριό που είχε ιερέα ή ακόμη έφευγε για γαμήλιο ταξίδι και περνούσε από Ελληνικό Χριστιανικό Μοναστήρι, ή και τέλος πήγαινε σε απομακρυσμένη μεγάλη πόλη, όπου το ζεύγος ήταν άγνωστο, και τελούσε το μυστήριο του γάμου σε ορθόδοξο ιερέα. Σε χωριά με μεικτό πληθυσμό, οι Κρ. δεν παντρεύαν τις κόρες τους με αναγνωρισμένους χριστιανούς. Ένα ποντιακό τραγούδι μεταγλωττισμένο, μιλάει για γάμο χριστιανής .νύφης που θα παντρευόταν κρυπτ. «Μην τυραγνιέσαι , Σόνια μου, και μην βαριοκαρδίζεις, άνδρα παίρνεις ολόχριστο, είναι χριστιανοπαίδι, στα φανερά Μαχμούτ αγάς και στα κρυφά Νικόλας, και στην μονή μεσονυχτίς θα πάτε για στεφάνι». «Κανείς κρυφός χριστιανός», γράφει ο Ανθιμος Παπαδόπουλος, «δεν ήρχετο εις σχέσεις προς την μουσουλμάνα γυναίκα του, αν προηγουμένως δεν ήθελε κατηχήσει, ή και βαπτίσει αυτήν. Εάν έκανε το αντίθετο θα θεωρείτο μολυσμένος και το κατόρθωναν με χίλια δύο τεχνάσματα. Πάντοτε αι προσηλυτιζόμεναι γυναίκες, έμεναν πιστές στην νέα θρησκεία. Αυτό δεν σημαίνει, κατά τον Στάθη Πελαγίδη ότι

οι κρ. δεν είχαν επιγαμίες και με μουσουλμάνες, αν και κατά κανόνα τις απέφευγαν. ¨Όμως, σε αυτήν την περίπτωση προτιμούσαν να παίρνουν παρά να δίνουν νύφες, για να ακολουθήσει, μετά τον γάμο, η διαδικασία της πειθούς για την αλλαξοπιστία της συζύγου.

Όταν πάλι επρόκειτο Κρυπτοχ. να παντρευτεί φανερή χριστιανή, χρησιμοποιούσε κάποιο άλλο τέχνασμα, την έκλεβε, και αυτή, δήθεν εκβιαζόμενη γινόταν μουσουλμάνα. Στην συνέχεια, πήγαιναν στην πόλη ή σε κάποιο μοναστήρι και τελούσαν το μυστήριο του γάμου. Η κηδεία των κρ. συνοδεύονταν πάντα με δυσκολία. Οι νεκροί κηδεύονταν από τον χότζα και θάβονταν σε μουσουλμανικό νεκροταφείο και την νύχτα μεταθάβονταν μυστικά από ορθόδοξο ιερέα σε χρ.κομητήριο, όπως μαρτυρεί και η λαϊκή φράση «Την ημέρα σα μεζάρε (μουσουλμανικό νεκροταφείο) και την νύχταν σον άη-Θόδωρον». Ακόμη εγένετο κηδεία, χωρίς την παρουσία του νεκρού και τον συγγενών του ή και ακόμη, πριν την ταφή, τις νυκτερινές ώρες στο σπίτι, από άγνωστο στην περιοχή ιερέα, που ερχόταν χωρίς ράσα, και μάλιστα πριν να γίνει γνωστό στο χωριό ο θάνατος. Όταν δεν ήταν δυνατόν να έρθει ο ιερέας στο σπίτι του νεκρού, γινόταν η χριστιανική ακολουθία στην εκκλησία, την ώρα που πήγαιναν προς το μουσουλμανικό νεκροταφείο. Υπήρχαν, επίσης, περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ιερέας πήγαινε στον τάφο του θαμμένου ήδη κρυπτ. και διάβαζε την νεκρώσιμη ακολουθία μόνος του και χωρίς να δώσει σημεία αναγνώρισης. Αν δεν υπήρχε ιερέας, ‘έπαιρναν χώα πάνω από τον τάφο και το πήγαιναν, έστω και μακριά, σε ορθόδοξο ιερέα, όπου διάβαζε την νεκρώσιμη ακολουθία και έρριπταν αργότερα το χώμα πάνω στον τάφο του νεκρού.. Με μεγάλη σχολαστικότητα γινόταν τα μνημόσυνα των νεκρών. Κατά τον Παναγιώτη Τανιμανίδη , τα Ψυχοσάββατα και την παραμονή των Θεοφανίων ετοιμάζονταν τα κόλλυβα στην μνήμη των νεκρών. Στο σπίτι άναβαν κεριά στις εικόνες, διάβαζαν τα ονόματα των νεκρών και τους σκέφτονταν. Όταν δεν μπορούσαν να κάνουν μνημόσυνα στα κοντινά μοναστήρια από προσφορά σιτάρι και φρούτα. Αλλά και το Πάσχα, αυτή η λαμπρή και μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού, οι κρ, την ζούσαν με σφιγμένη την καρδιά και με δάκρυα στα μάτια, αλλά και με ελπίδα ότι θα τους αξιώσει ο Χριστός και η Παναγιά να γιορτάσουν την επόμενη χρονιά τις μέρες αυτές, χωρίς άγχος, ανοιχτά και ελεύθερα. Πάντως, η διπλή΄ζωή των κρ. ήταν ένα ψυχολ. Μαρτύριο, ένα ζωντανό δράμα, ένας διαρκή φόβος για τους ανθρώπους, αλλά και για το Θεό, που είχαν την αίσθηση πως τον πρόδωσαν, μία αγωνία ότι θα  αποκαλυφθούν από τις αρχές, αλλά και μία ελπίδα ότι κάποια μέρα θα βελτιωθεί η κατάστασή τους και θα λυθεί το δράμα τους.

Ο κρ. , κατά τον καθηγητή Φωτιάδη, είναι απόδειξη για την ένταση ενός ψυχικού, πνευματικού αγώνα. Αν οι άνθρωποι αυτοί ήθελαν απλώς να σώσουν την ζωή τους, και την περιουσία τους, θα είχαν ασπασθεί απλούστατα τον Ισλαμισμό. Εκείνοι οι οποίοι κατά την διάρκεια της ημέρας φορούσαν το φέσι, το βράδυ όμως το έβγαζαν και πήγαιναν στις υπόγειες εκκλησίες, για να συμμετάσχουν στα μυστήρια της εκκλησίας, το έκαναν για να διατηρήσουν την πίστη τους. Ο κρ. αποτελεί απόδειξη για την δύναμη αντίστασης των ηθικών? Αρχών της ρωμαίικης παράδοσης. Είναι αγώνας συνείδησης για την ψυχική και πνευματική ελευθερία. Η Διατήρηση της θρησκείας και του πολιτισμού, ήταν για τους κρ. μόνο και μόνο δυνατή, γιατί έκαναν συμβιβασμό και υπέκυψαν στην καταπίεση απέξω, τόσο μόνο, ώστε να δημιουργήσουν έναν ελεύθερο χώρο, για την διατήρηση των αξιών αυτών στα κρυφά.

Σήμερα, υπάρχουν κρυπτ.? Από τον Αύγουστο του 1922, που κατάρρευσε το Μικρασιατικό Μέτωπο, άρχισε η εξόντωση και το ξερίζωμα εκατοντάδων.χιλιάδων Ρωμιών από τις προαιώνιες εστίες τους στην Μ. Ασία και στην Αν. Θράκη.  Ο υποχρεωτικός αυτός εκπατρισμός είχε ως κριτήριο το θρήσκευμα και όχι την γλώσσα, και αφορούσε τους δηλωμένους Ορθόδοξους .Χριστιανούς της Μ.Ασίας. και όλους τους μουσουλμάνους της Κρήτης, Θεσσαλίας, και Μακεδονίας. Ανάμεσα σε αυτούς και οι Σταυριώτες (=κρ.), που προτίμησαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους παρά την πίστη τους. Έφυγαν, όμως, όλοι?? Ρωτάει ο Γεώργιος Πρίντζιπας,  Μήπως υπήρξαν Κρ. που δεν τόλμησαν έστω και την τελευταία στιγμή να φανερωθούν? Είναι γνωστό επίσης πως, λόγω του πολέμου, σε μερικές περιοχές οι Κλωστοί (=Κρ.) συνέχιζαν να ζουν στην αποκρυφία. Εκεί δεν έγινε γνωστή η δυνατότητά τους να δηλωθούν, αυτούς δεν τους άγγιξε η ανταλλαγή, έτσι έμειναν στον τόπο τους, μεταθέτοντας για το απώτερο μέλλον την ώρα που θα έκαναν την εμφάνισή τους.

Είναι οι γάμοι γυναικών με Τούρκους, γάμοι που έγιναν λίγο πριν την καταστροφή, με βία ή και χωρίς βία. Πολλές διατήρησαν την πίστη τους, αλλά δεν κρίθηκαν ως ανταλλάξιμες, άλλες συνέχιζαν να ζουν όπως ήξεραν τόσα χρόνια στα κρυφά. «Πως μεγάλωσαν τα παιδιά τους ?» ρωτάει ο Πρίντζιπας, «σαν Χριστιανούς ή σαν μουσουλμάνους?» Η απάντηση δεν είναι εύκολη, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το τι μπορεί να συμβαίνει εκεί, που χρόνια πριν χτύπαγε η καρδιά της Ρωμιοσύνης. Πάντως έμειναν κρ. στην Τουρκία. Υπάρχουν οικογένειες που χωρίστηκαν, κάποιοι από αυτούς ζουν σήμερα στην Ελλάδα και κάποιοι σε άλλες χώρες και κάποιοι στην Τουρκία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι οικογένειες ή τα άτομα που ζουν στην Τουρκία είναι ακόμη κρ., όσο και αν υπάρχουν ενδείξεις που συνηγορούν και σε μία τέτοια εκδοχή. Στο σημείο αυτό, αξίζει να δούμε τις χαρακτηριστικές πληροφορίες που καταγράφει ο καθηγητής ΦΩΤΙΆΔΗΣ στο βιβλίο του «Προς τιμήν του Γεωργίου Κασιμίδη που καταγόταν από την κρ. οικογένεια του Σταυρλιού και πέθανε το 1961 στην Τραπεζούντα, έγινε στις 15/10/1962 στην Θεσσαλονίκη μνημόσυνο στο εκκλησάκι του Αγ. Στυλιανού. Το μνημόσυνο αυτό το έκανε η οικογένεια Κιουρτσίδη, που ζει στην Θεσσαλονίκη και έχει στενή συγγένεια με την οικογένεια του μακαρίτη που ζει στην Τουρκία. Η πλειοψηφία των κατοίκων της Μαυροθαλασσίτικης περιοχής του Πόντου, μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών, μιλούσαν την Ελληνική. Ποντιακή. Διάλεκτο. Σήμερα, όμως, που επεβλήθη η Τουρκική συνείδηση στους κατοίκους της περιοχής, δεν έπαυσαν να έχουν για μητρική τους γλώσσα τα ποντιακά, και οι γεροντότεροι δεν ξέχασαν την καταγωγή τους από τους Ρουμ, λέξη που, στην περίπτωση αυτή, δηλώνει τους Έλληνες. Αυτό το διαπίστωσε ο καθηγητής Φωτιάδης και σε διάφορες πόλεις της Ν.Δ. Γερμανίας που συνάντησε Τούρκους από την περιοχή του Πόντου που μιλούσαν άπταιστα την Ελληνική Ποντιακή διάλεκτο. «Από αυτούς πληροφορήθηκα», γράφει «ότι και τα παλιά ποντιακά έθιμα είναι ακόμη πολύ ζωντανά. Επίσης, με βεβαίωσαν ότι έχουν διατηρηθεί τα τοπωνύμια και ακόμη ότι τα Ελληνικά επώνυμα έχουν απλώς τουρκικές καταλήξεις». «Παρ’ ότι έφυγε ο δηλωμένος χριστιανικός πληθυσμός από την Μ.Ασία», γράφει η Όλγα Βατίδη «οι Τούρκοι εκεί δεν έπαυσαν να δείχνουν σεβασμό προς την Χριστιανική. Λατρεία και τα θρησκευτικά ήθη και έθιμά μας. Πολλές γυναίκες στον Πόντο κάνουν ακόμη με την δεξιά παλάμη το σημείο του σταυρού στο ζυμάρι, όταν ζυμώνουν το ψωμί και όταν τις ρωτούν ¨γιατί το κάνουν ατό, εκείνες απαντούν «Έτσι το βρήκαμε», Σε ολόκληρη την Τουρκία τιμούν και ευλαβούνται μέχρι σήμερα οι μουσουλμάνοι τον Αγ.Γεώργιο και τον γιορτάζουν με τον δικό τους ευσεβή τρόπο, ως εαρινή γιορτή στις 6/5, δηλ. 13 μέρες αργότερα την μνήμη του, κατά το παλιό ημερολόγιο.

Στη Νήσο Πρίγκηπο, στην κορυφή του νοτίου λόφου της δεσπόζει από το 963 η Μονή του Αγ.Γεωργίου του Κουδουνά, δέχεται στις 23 Απρ., μνήμη του Αγίου, την Μ.Εβδομάδα και τον 15/στο δεκάδες χιλιάδες προσκυνητών που καταφθάνουν, όχι μόνον από την Πόλη, αλλά και από άλλες πόλεις της Τουρκίας, για να προσκυνήσουν τον Μεγαλομάρτυρα και να ζητήσουν την βοήθεια του στα προβλήματά τους. Αρχές Δεκεμβρίου 1983 συγκλήθηκε το πρώτο Διεθνές Συνέδριο με θέμα τον Αγ.Νικόλαο από τις τοπικές αρχές της Αττάλειας, που βρίσκεται κοντά στα Μύρα, όπου είναι και ο Ναός του Αγ. Νικολάου με τον συλημένο τάφο. Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι επέτρεψαν οι αρχές στον τότε Μητροπολίτη Μύρων και έπειτα Γέροντα Έφεσου  Χρυσόστομο Κωνσταντινίδη και Ομότιμο Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης τότε να τελέσει έπειτα  από 61 χρόνια την Θεία Λειτουργία μέσα στον Ναό του Αγίου με την παρουσία πολλών άλλων αρχιερέων κληρικών αλλά και καθηγητών πανεπιστημίων της Τουρκίας, της Ελλάδος και του Εξωτερικού και πλήθους πιστών από όλο τον κόσμο. Από τότε, το συνέδριο αυτό πραγματοποιείται επισήμων σχεδόν κάθε χρόνο στην Αττάλεια και εφ’όσον ο καιρός το επιτρέψει, τελείται και Θεία Λειτουργία. Στις 6/12/1992 , λειτούργησε για πρώτη φορά και ο Οικουμενικός Πατριάρχης, συμπαραστατούμενος από αρχιερείς του Θρόνου. Αλλά στον ναό τελούνε μέχρι σήμερα θείες λειτουργίες του Αγ.Νικολάου. Μετά από σχετική άδεια και από τον νέο Μητροπολίτη Μύρων, κ. Χρυσόστομο Καλαϊτζή, και πολλές άλλες φορές τον χρόνο, με την παρουσία κληρικών και πλήθους προσκυνητών από όλο τον κόσμο, όπως και φέτος, στις 6/12 2011. Στις 11/11/2002 Αθηναϊκή εφημερίδα έγραψε ότι στο κεντρικό μουσουλμανικό τέμενος Φετιχιέα Τζαμί, της πόλης Σηλυβρίας της Αν.Θράκης, το οποίο, πριν φύγουν οι Έλληνες κάτοικοί της ήταν Χριστιανικός ναός του Αγ.Ιωάννου του Θεολόγου, εορτάστηκε η μνήμη του Αγ. Νεκταρίου, επειδή γεννήθηκε και πέρασε μεγάλο μέρος του ο άγιος. «Μεγάλη όμως εντύπωση, γράφει ο ανταποκριτής, προκάλεσε ακόμη και στους Τούρκους δημοσιογράφους η παρουσία μουσουλμάνων που, μετά την καθημερινή τους προσευχή, προτίμησαν να μείνουν και να παρακολουθήσουν την χριστιανική λειτουργία. Αλλά, και σε άλλες επαρχίες της Μ.Ασίας, μετά από πρόσκληση των τοπικών αρχών, κοντά σε ερείπια παλαιών ναών, ή και σε αναστυλωμένους ναούς, ακόμα και στην ύπαιθρο, τελούνται θείες λειτουργίες, με προεξάρχοντα, τις περισσότερες φορές τον οικουμενικό πατριάρχη, συμπαραστατούμενο από μητροπολίτες του θρόνου, ή και από άλλους πατριάρχες, αρχιεπισκόπους, μητροπολίτες, επισκόπους και κληρικούς άλλων ορθοδόξων εκκλησιών, επισήμους και πλήθους πιστών. Την Κυριακή, 15 Αυγούστου 2010, μετά από 88 έτη λήθαργου και σιωπής, λειτουργησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης. στην Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά του Πόντου, συμπαραστατούμενος από αρχιερείς της Εκκλησίας. Της Ελλάδος και του Πατριαρχείου της Ρωσίας, παρέστησαν δε και συμπροσευχόμενοι αρχιερείς κληρικοί, διάφοροι επίσημοι και πλήθος πιστών, γεγονός, το οποίον επανελήφθηκε και φέτος.
Επίσης, την Κυριακή 4/9/2011, έγιναν μετά από 90 χρόνια, και έχουμε ανάμεσά μας τον Σεβασμιότατο, τα θυρανοίξια του Ι.Ν. Αγ.Παύλου και Αγ.Αλυπίου Ατταλείας, από τον Μητροπολιτη Πισιδίας* και έξαρχο Σίδης και Ατταλείας, κ.Σωτήριο Τράμπα, με την συμμετοχή 8 ιερέων και πλήθους πιστών, εγκατεστημένων στην Αττάλεια, αλλά και προσκυνητών από διάφορες χώρες. Η Όλγα Βατίδου γράφει στο τέλος του βιβλίου της « Οι ξεριζωμένοι σκέπτονται και διαρκώς αναρωτιούνται «Τι τάχα να γίνεται εκεί κάτω στην Μικρασία, στην Τουρκεμένη πια ολότελα χώρα ? Να βλασταίνει, τάχα, ακόμη έστω και στα ανήλιαγα εκείνος ο σπόρος του Χριστιανισμού?’, καμία απάντηση ‘Να πιστέψουν άραγε οι ξεριζωμένοι Ρωμιοί της Ανατολής, σ’αυτό που λένε πολλοί, πως τίποτα δεν μένει κάτω και πως ό,τι πέσει ξανασηκώνεται? Όμως και οι Χριστιανοί Ρωμιοί της Μικρασίας ας πιστέψουνε στην Ανάσταση»

——————————————————————————————————-

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ κ. ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ   .

Σας καλησπερίζω, είμαστε πάρα πολύ ευχαριστημένοι μαζί με τον κ. Γιουσούφ…είμαστε μαζί και πιστεύω ότι μοιραζόμαστε τα ίδια /παρόμοια αισθήματα

Φτιάξαμε την ταινία, τόσο για την Τουρκία, αλλά και για την Ελλάδα και για όλο τον κόσμο. Και για το αποτέλεσμα προέκυψε είμαστε πάρα πολύ περήφανοι.

Την ταινία στην Τουρκία την παρακολούθησαν πάνω αό 150.000 άτομα, είχε πάρα πολύ θετικές κριτικές και μάλιστα, επειδή παρουσίασε την περιοχή του Πόντου, είχε και αυτό ένα πολύ θετικό αντίκτυπο και αντίκτυπο είχε επίσης στο να γίνει γνωστό ένα πραγματικό γεγονός που είναι ιστορικό δεδομένο.

Δυστυχώς, η ταινία δεν έχει προβληθεί στην Ελλάδα, ελπίζουμε ότι η σημερινή εκδήλωση, κατά την οποίαν θα προβληθεί σε λίγο η ταινία, θα αποτελέσει το πρώτο βήμα να ανοίξει μία νέα σελίδα. Όπως ξέρετε, το να ασχοληθείς με μια ταινία, η οποία έχει και ρίσκο για τον τομέα του κινηματογράφου, περισσότερο για κέρδος και όφελος, δεν είναι τόσο απλό. Η απόφασή μου αυτή έχει δύο αιτίες Η πρώτη αιτία είναι ότι πιστεύω ότι ο κινηματογράφος μπορεί να συμβάλλει για την δημιουργία ενός νέου καλύτερου κόσμου. Η δεύτερη αιτία είναι ότι βασίστηκα πάρα πολύ στην έμπνευση του (σκηνοθέτη), ενός παραγώγου 10 μεγάλων ταινιών και πιστεύοντας σε αυτόν ότι και αυτό το θέμα θα το παρουσιάσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αποφάσισα να κάνω την ταινία.

Ο (σκηνοθέτης) είναι Πόντιος, έχει όλες τις μυρωδιές και όλη την φύση και όλο το φυσικό περιβάλλον του Πόντου και γι’αυτό τον λόγο, όταν βρίσκεται εκεί, αισθάνεται να βρίσκεται στον δικό του τον χώρο. Όταν έγραφε τα κείμενα ήτανε πολύ επιμελής. Μετά από πολλή προσπάθεια και ελάμβανε υπόψη τις απόψεις των αλλωνών, αλλά την τελική απόφαση την έπαιρνε ο ίδιος στην συγγραφή του σεναρίου και των κειμένων. Και μάλιστα, αυτοί οι διάλογοι αντικατοπτρίζουν την κοινωνική ευαισθησία πο έχουμε σε ένα ζήτημα, όπως είπαμε, ιστορικό.

Σεβάσμιοι εκπρόσωποι της εκκλησίας, ιερείς, παρακαλώ να μας συγχωρέσουν αν στις παρουσιάσεις της τελετουργίας που γίνονται από τους χριστιανούς, υπάρχουν κάποια λάθη, εκ των προτέρων ζητάμε συγνώμη, γιατί δεν είχαμε τους καλύτερους δυνατούς συμβούλους. Εμείς είμαστε υπέρ της ειρήνης  της αλληλοκατανόησης, είμαστε αντίθετοι στον διαχωρισμό λόγω γλώσσας, θρησκείας, ιδεών, Πιστεύουμε ότι ο έρωτας και η αγάπη είναι η δυνατώτερη δύναμη, κατά αυτών ου προσπαθούν να χωρίσουν τους λαούς και να τους βάλουν να αλληλοσπαράσσονται                        

Ευχαριστώ τον ομιλούντα και δηλώνω ότι συμμετέχω στο πένθος και στους πόνους που οι οικογένειές σας έχουνε περάσει στο παρελθόν, σχετικά με αυτά που αναφέραμε. Ελπίζουμε με ταινίες όπως αυτές ο κόσμος θα βελτιωθεί και στο τέλος της ταινίας θα δοθεί η δυνατότητα να απαντήσει σε ερωτήσεις ο (σκηνοθέτης)
Ο κ. ΟΥΖΟΥΝΟΓΛΟΥ  ΜΕΤΑΦΡΑΖΕΙ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

[μετά την προβολή της ταινίας]

Ζητάει συγνώμη. Βασικά, εμείς θα έπρεπε να του ζητήσουμε συγνώμη γιατί, για να έχουμε Ελληνικούς υπότιτλους, αναγκαστήκαμε και κάναμε την σύνθεση από το YOU TUBE.. O κ. μας βοήθησε, δεν υπήρχε δυνατότητα από ην αυθεντική κόπια να έχουμε Ελληνική μεταγλώττιση λόγω του ότι το αντίγραφο. Είναι πολύ ευτυχισμένος που όλη η παρουσία σας, μέχρι τέλος , η υπομονή που περνάγατε και είδατε την ταινία, σας ευχαριστεί πάρα πολύ . Η αιτία ου έκανε την ταινία αυτή είναι για τους συμπατριώτες του από τον Πόντο και αυτοί που ήλθα με την ανταλλαγή πληθυσμών στην Ελλάδα.
« Θέλω να σας πω κάτι επιπρόσθετο και μετά είμαι έτοιμος να απαντήσω στις ερωτήσεις σας  Έχετε ζήσει θλιβερά, τραγικά πράγματα. Εγώ όμως πιστεύω το εξής. Τα τραγικά γεγονότα αυτά δεν ανήκουν μόνο σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Είναι ανθρώπινες τραγωδίες, είναι μέσα στην διαδικασία της εξέλιξης των πραγμάτων που συνέβησαν στην Μέση Ανατολή. Η ελπίδα μου είναι ότι το μέλλον θα είναι διαφορετικό και δεν θα ζήσουμε τέτοια γεγονότα.
Έχουμε προσπαθήσει και ο ομιλών, αλλά και άλλοι, να γίνει διανομή της ταινίας στην Ελλάδα, αλλά φαίνεται δεν έχει οικονομικό ενδιαφέρον και γι’αυτό τον λόγο δεν παρουσιάστηκε ακόμα ενδιαφέρον.
Ακούστηκαν απόψεις για ‘Ελληνο – Τουρκική προσέγγιση και φιλία μεταξύ των δύο λαών.
κ. Νταβούντογλου (μετάφραση) «Πρέπει να σας πω ότι όταν ξεκινούσαμε να φτιάξουμε την ταινία, σκεφθήκαμε την Ελλάδα, σκεφθήκαμε διάφορα άτομα, τα οποία ανήκουν στον Ποντιακό χώρο και δεν είχαμε ανταπόκριση . Στην συνέχεια, όταν η ταινία ήταν πλέον τελειωμένη, προσπαθήσαμε ξανά για να την δείξουμε στην Ελλάδα, πάλι δεν βρήκαμε ανταπόκριση. Πρέπει να σας πω ότι λίγο αισθάνομαι άβολα. Στην Τουρκία αυτό παρουσιάσθηκε, περίπου 200.000 άτομα την παρακολούθησαν. Ακόμα στην Ελλάδα που είναι ο χώρος που περισσότερο έχει σημασία να προβληθεί δεν την … δρόμο μπροστά μας να δουλέψουμε από κοινού.
(Παρατήρηση δική μας  Η υπόθεση της ταινίας είναι στα χρόνια του Χάτι Χουμαγιούν)
Κάποιος Θεατής εξέφρασε την συγκίνηση και την ευαρέσκειά του που είδε την πατρίδα του τον Πόντο στην ταινία. Οι (ξεριζωμένοι) Πόντιοι ουδέποτε έπαψαν να τον θεωρούν Πατρίδα τους.
ΕΡΩΤΗΣΗ ΘΕΑΤΗ  Θα έχει συνέχεια η ταινία ?
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ  Μιλάμε για τρία στάδια (τριλογία). Η δεύτερη είναι στην διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το παιδί με την άσπρη τουφα γίνεται αντάρτης.
κ.ΝΤ «Αισθανόμαστε ότι βρισκόμαστε με πολύ ειλικρινείς αδελφούς μας εδώ. Έχω κάνει διαφήμιση 30 χρόνια  Τα λεφτά που κέρδισα στα 30 χρόνια (1 εκ. περίπου), τα μισά τα ξόδεψα γι’αυτή την ταινία, ήρθανε τα μισά πίσω, άρα έχει συσσωρευτεί ένα πολύ σημαντικό ποσόν το οποίο δεν έχει ανακτηθεί. 15 χρόνια έχω δουλέψει για αυτήν την ταινία  Όμως, αν βρεθεί κάποιος, ο οποίος θα συμβάλλει, εγώ θα είμαι μέτοχος σε αυτήν την προσπάθεια».
– Σκην. Ήμουνα τυχερός σε αυτήν την ιστορία διότι είχα λεφτά να βάλω σε αυτήν την υπόθεση και δεν έχασα τίποτα.
Πριν τελειώσουμε, θέλουμε να τιμήσουμε και τους 2 επισκέπτες μας, τον σκηνοθέτη και την δημιουργό με ένα μικρό αναμνηστικό που θα τους δώσουμε και θα παρακαλέσω τον Σεβασμιότατο, αν μπορεί να δώσουμε το αναμνηστικό, τον κ. Ζουρλά επίσης  και τον κύριο Παυλίδη να έρθει στο βήμα
«Τα σωματεία ‘Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών’ και ‘Πανελλήνιος Σύνδεσμος Ποντίων Εκπαιδευτικών’ απονέμουν το παρόν δίπλωμα στην παραγωγό ταινιών Νεστρέμ Νταβουντογλου, σε ένδειξη αναγνώρισης και εκτίμησης, για την δημιουργία της κινηματογραφικής ταινίας «Την καρδιά σου ρώτα» για την ευρύτερη προβολή του ζητήματος  «Κρυπτοχριστιανός στην καθ’ημάς Ανατολή»
Αθήνα 15 Δεκεμβρίου 2011 . Και είναι και στα Τουρκικά γραμμένος, στο κάτω μέρος του διπλώματος.
Το αντίστοιχο είναι για τον κ. Γιουσούφ Κουρτσενλί  …. για την σκηνοθεσία της κινηματογραφικής ταινίας …..
Σας ευχαριστούμε όλους όσους είχατε την υπομονή, γιατί ήταν και πολύωρη η ημερίδα , και Καλές Γιορτές