Του Γιάννου Χαραλαμπίδη, Δρ Διεθνών Σχέσεων
Το φλερτ μεταξύ της Κύπρου και του Ισραήλ είναι αποτέλεσμα των κοινών συμφερόντων που δημιουργούνται μετά την ανακάλυψη φυσικού αερίου εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής τους Ζώνης (ΑΟΖ) και της ρήξης στις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ, καθότι η Άγκυρα επιχειρεί να εκτοπίσει το Ισραήλ από την πρωτοκαθεδρία την οποία σήμερα κατέχει ως περιφερειακή δύναμη, και την οποία απέκτησε μέσω νικηφόρων πολεμικών συγκρούσεων, καθώς και μέσω της στρατιωτικής του ισχύος.
Το κόκκινο πανί
Η δυναμική στο φλερτ της Κύπρου και του Ισραήλ δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Είτε θα πρέπει να εξελιχθεί σε στρατηγική συμμαχία, είτε θα εκφυλιστεί και θα λήξει. Ήδη, η Τουρκία βρίσκεται σε έναν υπόγειο, μυστικό διάλογο με το Ισραήλ. Και ο διάλογος αυτός έχει τις ευλογίες των ΗΠΑ. Αφορμή του διαλόγου συνιστά η μελέτη των τρόπων αντιμετώπισης μιας ενδεχόμενης κλιμάκωσης της κρίσης με το Ιράν.
Μια κρίση η οποία ενδέχεται από διπλωματική να εξελιχθεί σε στρατιωτική. Η πρώτη γραμμή αποτροπής έναντι των ιρανικών πυραύλων βρίσκεται στο έδαφος της Τουρκίας και έχει αμερικανική αντιβαλλιστική ταυτότητα. Υπό αυτές τις συνθήκες η αποτροπή των ΗΠΑ, ακόμη και του Ισραήλ ξεκινά από το τουρκικό έδαφος.
Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι δεν θα ήταν στρατηγικά ορθό να εμπλακούν σε μια στρατιωτική επιχείρηση χωρίς προηγουμένως να έχουν διασφαλίσει την ομαλοποίηση, έστω και μερικώς, των σχέσεων μεταξύ της Άγκυρας και του Τελ Αβίβ. Βεβαίως, η Τουρκία ζητά ανταλλάγματα τα οποία περιλαμβάνουν και ζητήματα ενέργειας και συνδέονται με τις σχέσεις Κύπρου – Ισραήλ.
Το ζητούμενο είναι πώς θα ζυγίσει τα συμφέροντά του το Ισραήλ σε σχέση με την Κύπρο, την Τουρκία και το Ιράν, στη λογική του κόστους-οφέλους, αλλά και αν η Τουρκία θα είναι διατεθειμένη να εγκαταλείψει την πολιτική της εκείνη που τη θέλει ως την κυρίαρχη και προστάτιδα χώρα του ισλαμικού και αραβικού κόσμου. Και κατ΄ επέκταση ένα κράτος που θα αντικαταστήσει το Ισραήλ στην πρωτοκαθεδρία.
Η ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ σχετίζεται με την αλλαγή στρατηγικού δόγματος ή της αποδοχής από μέρους του Ισραήλ μιας συγκατοίκησης στην πρωτοκαθεδρία του γεωστρατηγικού καθεστώτος της περιφερειακής δύναμης, γεγονός που προϋποθέτει ότι η στάση της Τουρκίας δεν θα είναι εχθρική προς το Ισραήλ στο Παλαιστινιακό και άλλου, όπως είναι οι σχέσεις της Άγκυρας με την Τεχεράνη, που στηρίζονται στα εξής σημεία:
1. Συμφέροντα: Η Τουρκία προμηθεύεται σε καλή τιμή πετρελαιοειδή από το Ιράν. Το 2010 κάλυψε το 35% των καθημερινών πετρελαϊκών αναγκών της από την Τεχεράνη και δεν πρόκειται επί του παρόντος να ευθυγραμμιστεί με την πρόσφατη απόφαση της ΕΕ για την επιβολή εμπάργκο σε βάρος του Ιράν.
2. Συμμαχίες: Ο εχθρός του εχθρού είναι φίλος. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση το Ισραήλ είναι και για τις δυο χώρες κόκκινο πανί.
Επιστροφή στα ισοζύγια του τρόμου
ΕΞ ΑΦΟΡΜΗΣ μιας πιθανής κρίσης με το Ιράν, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να θέσουν τα θεμέλια για την ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ. Η επιτυχία της εξέλιξης αυτής θα πρέπει, όμως, να συνοδευτεί είτε με την αλλαγή στρατηγικής επιλογής είτε ρητορικής τόσο των ΗΠΑ όσο και της ΕΕ. Δηλαδή, θα πρέπει να τερματιστεί η φορτική έως και υπερβολική αναφορά των Αμερικανών και των Ευρωπαίων στο ότι η Τουρκία:
Α. Είναι σημαντική περιφερειακή δύναμη και σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή της, με αναβαθμισμένο ρόλο στην κρίση της Συρίας, καθώς και ότι χωρίς την Άγκυρα, η ΕΕ δεν μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό διεθνή ρόλο.
Β. Συνιστά τον κύριο για την ΕΕ ενεργειακό διάδρομο.
Γ. Αποτελεί πολιτειακό μοντέλο έμπνευσης για τα εξεγερμένα κράτη της αραβικής άνοιξης.
Οι διαπιστώσεις αυτές περιλαμβάνονται και στην τελευταία έκθεση αξιολόγησης της τουρκικής ενταξιακής πορείας, η οποία ψηφίστηκε από την Επιτροπή Εξωτερικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την περασμένη Πέμπτη. Τα στοιχεία αυτά συνθέτουν τον χαρακτήρα μιας περιφερειακής δύναμης, στην οποία το δακτυλίδι ατυχώς δόθηκε τον Απρίλιο του 2009 από τον Πρόεδρο Ομπάμα.
Η επιλογή Ομπάμα δεν επέλυσε τα προβλήματα στην περιοχή, αλλά αντίθετα έριξε λάδι στη φωτιά των σχέσεων του Ισραήλ με την Τουρκία. Οπότε, αντί να οδηγηθεί το περιφερειακό περιβάλλον σε συνθήκες σταθεροποίησης, αυξήθηκαν οι προϋποθέσεις αποσταθεροποίησης, ενώ οξύνθηκαν ακόμη περισσότερο λόγω της επιτάχυνσης του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, που αναγκάζει:
Α. Τις ΗΠΑ και την ΕΕ να επιβάλουν εμπάργκο.
Β. Το Ιράν να απειλεί ότι θα κλείσει τα στενά του Χορμούζ, και τις ΗΠΑ ότι θα τα κρατήσουν ανοιχτά διά πυρός και σιδήρου.
Γ. Το Ισραήλ θα προβεί σε προληπτικό κτύπημα για να αποτρέψει την ολοκλήρωση της κατασκευής ιρανικής πυρηνικής βόμβας.
Εάν το Ιράν αποκτήσει πυρηνικά, δεν θα πρέπει να έχει κανείς αμφιβολία ότι θα ακολουθήσει ένα πυρηνικό ντόμινο. Και αυτό σημαίνει ότι μετά το Ιράν, η Τουρκία θα βάλει μπροστά για να καταστεί πυρηνική δύναμη. Θα έχουμε μια επιστροφή στην αποτρεπτική πυρηνική λογική του ψυχρού πολέμου και των ισοζυγίων του τρόμου.
Αποτροπή της σύγκρουσης και τιμές του πετρελαίου
ΕΑΝ ΠΡΟΚΥΨΕΙ κρίση το προσεχές καλοκαίρι με αφορμή το κλείσιμο των στενών του Χορμούζ, βέβαιο είναι ότι το κτύπημα θα το δεχθεί η παγκόσμια οικονομία, που είναι ήδη ταλαιπωρημένη. Η τιμή του πετρελαίου θα εκτοξευτεί ακόμη πιο ψηλά. Ήδη, η απόφαση της ΕΕ για εμπάργκο σε βάρος του Ιράν, που θα αρχίσει να εφαρμόζεται από τον Ιούλιο, θεωρείται ως λανθασμένη, διότι πολλές χώρες και δη εκείνες που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, αγοράζουν πιο φτηνά πετρελαιοειδή από το Ιράν.
Το 2011 η Ελλάδα κάλυψε το 30% των αναγκών της από το Ιράν. Η απόφαση αυτή οδηγεί σε γενικότερη αύξηση του κόστους παραγωγής, των τιμών και μείωση της ανταγωνιστικότητας. Οδηγεί όμως και το Ιράν σε αντίμετρα, όπως το κλείσιμο των στενών του Χορμούζ. Συνεπώς, η αποφυγή της κρίσης μπορεί να επέλθει:
1. Εάν το Ιράν σταματήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα.
2. Εάν προκύψει εντός του Ιράν επανάσταση που θα ανατρέψει το υφιστάμενο θεοκρατικό καθεστώς και αναδείξει ένα νέο πιο φιλικό προς τη Δύση πολιτειακό σύστημα.
3. Εάν το Ιράν δεν κλείσει τα στενά του Χορμούζ, οπότε θα αποτραπεί μεν πρόσκαιρα η σύγκρουση, αλλά θα συνεχιστεί ο διπλωματικός και οικονομικός πόλεμος μεταξύ Ιράν από τη μια και ΗΠΑ, ΕΕ και Ισραήλ από την άλλη.
4. Εάν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ αποδεχθούν το κλείσιμο των στενών του Χορμούζ, που θα σημαίνει όμως την απώλεια της αποτρεπτικής τους αξιοπιστίας.
5. Εάν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ αποδεχθούν τη συνέχιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Ακόμη και αν μπορούσε να πιστέψει κάποιος ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει δεκτό από τους Αμερικανούς, ουδόλως θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό από τους Ισραηλινούς.
Ήδη, οι Ισραηλινοί πιέζουν τις ΗΠΑ να τελειώνει με το Ιράν, διότι θα επέμβουν μονομερώς.
Και αληθές είναι ότι οι Ισραηλινοί έχουν τη δυνατότητα ακαριαίου χειρουργικού κτυπήματος. Το ζήτημα είναι εάν και πώς θα αντιδράσει το Ιράν, και πώς θα περιοριστεί μια γενικότερη ιδιόμορφη σύγκρουση με την κινητοποίηση ακραίων ισλαμικών οργανώσεων.
Τουρκική υπόσκαψη και έλλειμμα ασφαλείας
Ούτως ή άλλως, πάντως, η Τουρκία κρατεί μέσω του υπόγειου διαλόγου με το Ισραήλ όλα τα σχοινιά και θα επιδιώξει να υποσκάψει τις σχέσεις της Κύπρου με το Ισράηλ, διότι, εκτός των άλλων, απειλείται από αυτές ο σχεδιασμός της Άγκυρας, ο οποίος περιλαμβάνει τη μετατροπή της περιοχής από τη Μαρμαρίδα ώς την Αλεξανδρέττα σε τουρκική λίμνη.
Εάν, μάλιστα, δεν προχωρήσει η πρόταση του Ισραήλ για τη δημιουργία τερματικού στο Βασιλικό και στην εκεί διοχέτευση του ισραηλινού φυσικού αερίου, για υγροποίηση και μεταφορά του στην Ευρώπη και αλλού, το Τελ Αβίβ θα βρει άλλες οδούς και η πιο πιθανή είναι αυτή του κόλπου της Άκαμπα, παρότι εγείρονται επί τούτου σοβαρά ζητήματα ασφαλείας.
Όμως, σοβαρά ζητήματα ασφαλείας εγείρονται και στην περίπτωση της Κύπρου, υπό την έννοια ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστες ένοπλες δυνάμεις και οργανωμένο σύστημα ασφαλείας. Ούτε έχουν γίνει μελέτες επί του θέματος. Και το γεγονός αυτό λειτουργεί ανασταλτικά ως προς την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου. Εφόσον η Κύπρος δεν διαθέτει το απαιτούμενο σύστημα ασφαλείας, ή θα είναι εξαρτώμενη από το Ισραήλ ή θα αναγκαστεί, ειδικώς μετά τη λύση, να περάσει αγωγό μέσω Τουρκίας και να τεθεί υπό τον ενεργειακό της έλεγχο.
Σίγουρο είναι ότι η Τουρκία, στο πλαίσιο των όποιων ομαλοποιήσεων των σχέσεών της με το Ισραήλ, θα επιδιώξει ως αντάλλαγμα την ενεργειακή αποδυνάμωση της Κύπρου και των σχέσεων της Λευκωσίας με το Τελ Αβίβ. Και αυτό μπορεί να αποτραπεί είτε επειδή δεν θα εξυπηρετούνται τα συμφέροντα του Ισραήλ, είτε επειδή η Κύπρος θα έχει ήδη προχωρήσει με το Ισραήλ σε μια στρατηγική συμμαχία αμοιβαίου σεβασμού, έχοντας πάντοτε υπ’ όψιν ότι τα φλερτ ποτέ δεν κρατούν αιώνια…
