γράφει ο Ευάγγελος Χ. Χανιώτης
Ήθος και ηθική: έννοιες οι οποίες συχνά ταυτίζονται αναφορικά με την ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, του προσωπικού και συλλογικού χαρακτήρα των ανθρώπων. Ενώ όμως είναι δυο φαινομενικά ταυτόσημες έννοιες που σημαίνουν το ίδιο γεγονός, παρά ταύτα ανάμεσά τους υπάρχει ένα τεράστιο πολιτισμικό και κοινωνικό ρήγμα. Αυτό γιατί το ήθος σημαίνει την κατ' εξοχήν προσωπική και αυθεντική διάσταση του ανθρώπου, δηλώνει την ταυτότητα και την ετερότητα του προσώπου, το προσωπικό στίγμα, ενώ αντίθετα η ηθική σημαίνει κάτι το μηχανοποιημένο: ένα συστηματοποιημένο κώδικα κανόνων «καλής συμπεριφοράς» κοινωνικά αποδεκτής. Με λίγα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έννοια του ήθους είναι ταυτόσημη του βιώματος, ενώ αυτή της ηθικής είναι ταυτόσημη με αυτήν της ιδεολογίας.
Ένα από τα καίρια προβλήματα του πυρήνα του δυτικού κόσμου είναι ότι από την μεταβιομηχανική εποχή μέχρι την εγκαθίδρυση της καταναλωτικής κοινωνίας του μεταμοντερνισμού, το βίωμα αντικαταστάθηκε πλήρως από την ιδεολογία. Μια κοινωνία βιωματική η οποία στηριζόταν στην δομική έννοια της σχέσης, μεταλλάχθηκε σε μια ιδεολογικοποιημένη μάζα, όπου τα πάντα έπρεπε να αλλοτριωθούν προκειμένου να την εξυπηρετούν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκκοσμίκευση του δυτικού Χριστιανισμού, όπου η εκκλησία από βίωμα και γεγονός σχέσης, μετατρέπεται ξεκάθαρα σε ιδεολογία. Το ίδιο θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί και για την οικονομία, την εκπαίδευση, την Τέχνη, τον αθλητισμό. Τα πάντα ιδεολογικοποιούνται προκειμένου να μην υπηρετούν πλέον τις κοινές κοινωνικές ανάγκες, αλλά το χρηματικό κέρδος.
Αυτή η πραγματικότητα δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει την δομή του ανθρώπινου χαρακτήρα, πάνω στον οποίο άλλωστε βασίζεται και οικοδομείται η έννοια της κοινωνίας ως αλληλουχίας προσώπων. Ο άνθρωπος από υπαρξιακό και κοινωνικό γεγονός σχέσης, που στήριζε την κοινωνική του ζωή στην πραγματικότητα του βιώματος, αλλοτριώνεται σε ιδεολόγημα ηθικής, δηλαδή σ' έναν κώδικα δεοντολογίας της ανθρώπινης συμπεριφοράς, πολύ πέρα και μακριά από την αληθή του φύση και τις πραγματικές του ανάγκες.
Αναφορικά με το θέμα, νομίζουμε πως είναι ιδιαίτερα σημαντική η θέση του Γάλλου διανοουμένου Alain de Benoist, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του «Οι ιδέες στα ορθά» (εκδ. Ελεύθερη Σκέψις, 1980). Η θέση του Benoist είναι σημαντική διότι γράφεται ακριβώς μετά τον περιβόητο «Μάη του '68», στο αποκορύφωμα της μεταμοντέρνας εποχής για την Ευρώπη, και η οποία διαμόρφωσε την τερατώδη «κοινωνία της αγοράς» του σήμερα.
Γραφεί ο Benoist: «Σκοπός της ζωής: Να βάλει κανείς κάτι το σπουδαίο μεταξύ του εαυτού του και του θανάτου… Δεν έχω πολλή συμπάθεια για την «ηθική». Ξέρω πολύ καλά την γενεαλογία της (την οποία μού φαίνεται ότι ο Νίτσε διαφώτισε αρκετά καλά). Τείνω άλλωστε να θεωρήσω ότι υπάρχουν τόσες «ηθικές», όσα επίπεδα ανθρωπότητας υπάρχουν. Αντίθετα πιστεύω πολύ στις αρχές, που μπορούν να είναι και κανόνες ζωής (κάθε ιστορική πορεία πηγαίνει από τον μύθο στις αρχές, δια μέσου μιας ιδέας). Σε κάθε περίπτωση, αυτές είναι οι δικές μου, ελπίζω να μην τις παραβαίνω πολύ συχνά.
Ο άνθρωπος είναι συμπαίκτης του Θεού, δεμένος μ' αυτόν, για το καλύτερο όπως και για το χειρότερο. Και οι δύο δημιουργούν από κοινού. Ο Θεός δεν είναι υπεράνω, ούτε έξω από εμάς. Δεν είναι ούτε πέρα από τις αισθήσεις μας. Το σπουδαίο δεν είναι να πιστεύει κανείς στο Θεό, αλλά να πράττει κατά τρόπον ώστε Αυτός να μπορεί να πιστεύει σ' εμάς… Ένας Θεός που δεν συμπεριφέρεται όπως έχει κανείς το δικαίωμα να περιμένει απ' αυτόν, αξίζει να γίνει απαρνητός, υπό τον όρο ότι εκείνος που τον απαρνείται, έχει δώσει το καλύτερο του εαυτού του.
Δεν αρκεί να γεννηθεί κανείς, πρέπει ακόμα να «δημιουργηθεί». Η δημιουργία είναι μεταγενέστερη της γεννήσεως, δεν μπορεί κανείς να δημιουργηθεί παρά από τον εαυτό του. Ένας λαός θεμελιώνει ένα πολιτισμό, όταν γίνεται αιτία του εαυτού του, της υπάρξεώς του, όταν βρίσκει μέσα του μόνο (μέσα στην παράδοσή του) την πηγή της αιώνιας ανανεώσεως. Το ίδιο και ο άνθρωπος: όταν βρίσκει μέσα του τις αιτίες του εαυτού του και τα μέσα της αυτοϋπερβάσεώς του. Η αρετή δεν είναι ένα μέσον που αναφέρεται σε κάποια νομοτέλεια… Να υπακούει κανείς τον κύριο που είναι μέσα του, την ίδια στιγμή που διατάσσει τον δούλο που βρίσκεται μέσα του.
Ο τρόπος είναι ο άνθρωπος: ο τρόπος με τον οποίο κάνει κανείς τα πράγματα αξίζει περισσότερο από τα ίδια τα πράγματα. Να τοποθετεί το καθήκον του πριν από τα πάθη του, τα πάθη του πριν από τα συμφέροντά του. Να κάνει αυτό που πρέπει όχι αυτό που του αρέσει».
www.elkosmos.gr
