Του Άγγελου Αθανασόπουλου-Το Βήμα της Κυριακής

Οι Αμερικανοί ενδιαφέρονται για την ενέργεια, ενώ η Αθήνα επιδιώκει να κερδίσει στήριξη για χαλάρωση της «θηλιάς της λιτότητας»

Επειτα από πολύμηνη προσπάθεια ο κ. Αντ. Σαμαράς θα διαβεί την προσεχή εβδομάδα τον Ατλαντικό. Στις 8 Αυγούστου θα γίνει δεκτός στον Λευκό Οίκο από τον Μπαράκ Ομπάμα. Θα είναι η πρώτη  απευθείας επαφή του με την αμερικανική ηγεσία από το 2009, είτε ως προέδρου της ΝΔ είτε μετέπειτα ως Πρωθυπουργού. 

Τούτο δύσκολα μπορεί να αποτρέψει τις συγκρίσεις με τις αλλεπάλληλες, τους τελευταίους 12 μήνες, συναντήσεις του με την Ανγκελα Μέρκελ και τις επισκέψεις στο Βερολίνο, παρά την καταφανή ανάγκη να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη χρηματοδότηση της χώρας. Το μήνυμα που εκπορεύεται από τους στενούς συνεργάτες του κ. Σαμαρά είναι ότι ο Πρωθυπουργός θα επιδιώξει να επανατοποθετήσει την Ελλάδα στο αμερικανικό γεωπολιτικό ραντάρ. Το πόσο εύκολο θα είναι κάτι τέτοιο όμως θα αποδειχθεί στην πράξη και πουθενά αλλού. Αλλωστε πολλές φορές στο παρελθόν η ελληνική γεωπολιτική υπεραξία έχει αποδειχθεί κατασκευή εσωτερικής κατανάλωσης. Από το Μέγαρο Μαξίμου μεταφέρεται πάντως η αισιοδοξία ότι η Ουάσιγκτον, έπειτα από μια περίοδο «αποστασιοποίησης», αναγνωρίζει πως η Αθήνα μπορεί, παρά τα οικονομικά της προβλήματα, να αποτελέσει νησίδα σταθερότητας σε μια εύφλεκτη περιοχή.

Το τελευταίο διάστημα οι εξελίξεις στη Συρία και η απειλή εμφυλίου πολέμου στην Αίγυπτο έχουν κινητοποιήσει τα αμερικανικά ανακλαστικά σε μια απόπειρα να αποφευχθεί η διάχυση της κρίσης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα όμως οι Αμερικανοί ενδιαφέρονται σφόδρα για τον ενιαίο θαλάσσιο χώρο Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, εξαιτίας και των ενεργειακών κοιτασμάτων, χωρίς να επιθυμούν να αποκλείσουν την Τουρκία από τον ευρύτερο σχεδιασμό. Η προσωπική σχέση του Μπαράκ Ομπάμα με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στο σημείο αυτό.

Επιπλέον, η ενέργεια είναι ίσως ο μόνος τομέας όπου μεγάλες αμερικανικές εταιρείες θα εμπλέκονταν σε πολυδάπανες επενδύσεις – ακόμη και σε «δύσκολες» γεωγραφικά περιοχές της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Γνώστες του παρασκηνίου δεν αποκλείουν μάλιστα στελέχη τουλάχιστον μιας εξ αυτών (από τους κολοσσούς του χώρου) να δώσουν το παρών στις συναντήσεις του Πρωθυπουργού στις ΗΠΑ, με το βλέμμα στην οριστικοποίηση των αποτελεσμάτων των σεισμικών ερευνών της νορβηγικής PGS περί τα τέλη του 2013.    
Αμερικανική στήριξη στην οικονομία
 
Στους κόλπους της κυβέρνησης και σε συνεργάτες του Πρωθυπουργού υπάρχει η κρυφή ελπίδα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενισχυμένες από τη διαφαινόμενη σταδιακή έξοδό τους από τη βαθιά ύφεση της τελευταίας πενταετίας, θα μπορούσαν να συμβάλουν σε μια χαλάρωση της «θηλιάς λιτότητας» που έχει επιβληθεί στην Ευρώπη ελέω Βερολίνου. Ωστόσο η κυβέρνηση δεν θα επιθυμούσε σε καμία περίπτωση να βρεθεί στη μέση μιας μελλοντικής διελκυστίνδας ΗΠΑ – Γερμανίας.
Το ερώτημα είναι πόσο πραγματικά μπορούν να βοηθήσουν οι Αμερικανοί. Η πραγματικότητα είναι ότι ακριβώς επειδή η Ουάσιγκτον έχει συμφέρον από μια αναπτυσσόμενη ευρωπαϊκή οικονομία είχε, τουλάχιστον λεκτικά και πάντοτε προσεκτικά, παρέμβει αρκετές φορές υπέρ των ελληνικών θέσεων ήδη από την περίοδο της πρωθυπουργίας του κ. Γ. Παπανδρέου – ενός πολιτικού που οι Αμερικανοί θεωρούσαν «δικό τους άνθρωπο» και ο οποίος είχε συχνές επαφές με τον Λευκό Οίκο. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ το έπραξε τουλάχιστον τρεις φορές, ενώ και ο διάδοχός του Τζακ Λιου (ο οποίος πέρασε προσφάτως από την Αθήνα ώστε να λάβει γνώση και να ενημερώσει τον Λευκό Οίκο) ήλθε ακόμη και σε δημόσια αντιπαράθεση με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Η Ουάσιγκτον άσκησε επίσης την επιρροή της στο ΔΝΤ ώστε αυτό να ξεπεράσει τους σκοπέλους του καταστατικού του και να εμπλακεί στην Ελλάδα και ευρύτερα στην ευρωζώνη.
Πώς θα μεταφραζόταν όμως μια αμερικανική στήριξη σε απτό αποτέλεσμα που θα ξεπερνούσε τα ευχολόγια για καλύτερες ημέρες και την αναγνώριση των θυσιών του ελληνικού λαού; Εμπειροι παρατηρητές των ελληνοαμερικανικών σχέσεων μιλώντας προς «Το Βήμα» σημειώνουν ότι η ελληνική επιθυμία για αμερικανικές επενδύσεις σκοντάφτει εδώ και πολλά χρόνια στα ίδια εμπόδια. «Οι αμερικανοί επενδυτές θέλουν τρία πράγματα: περιορισμό της γραφειοκρατίας, σταθερό φορολογικό σύστημα και ταχεία επίλυση δικαστικών διαφορών. Βλέπετε εσείς να έχει αλλάξει κάτι σε αυτά την τελευταία εικοσαετία;» αναρωτιούνται. Αυτοί είναι οι λόγοι που αμερικανικές εταιρείες και funds εμφανίζονται διστακτικά σε μεγάλα επενδυτικά σχέδια. Παράλληλα όμως είναι οι ίδιοι λόγοι για τους οποίους οι Αμερικανοί υποστηρίζουν ενεργά τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προβλέπει το μνημόνιο.
Υπάρχει πάντως ένα σημείο, το οποίο αναφερόταν στην επίσημη ανακοίνωση του Λευκού Οίκου για την επίσκεψη Σαμαρά, που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Αυτό αφορά τη σχεδιαζόμενη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP), πιο γνωστή και ως ζώνη ελευθέρου εμπορίου ΗΠΑ – ΕΕ. Οι συνομιλίες θα κορυφωθούν επί ελληνικής προεδρίας στην ΕΕ. Μπορεί η εκάστοτε εκ περιτροπής προεδρία να έχει πλέον πιο περιορισμένες αρμοδιότητες, καλείται ωστόσο να βρει συμβιβαστικές λύσεις. Η Αθήνα μπορεί να κληθεί να το κάνει, χωρίς παράλληλα να λησμονείται ότι στις ευρωαμερικανικές συνομιλίες έχει ανακύψει εμπλοκή με τον ρόλο που θα έχει η Τουρκία (η οποία ναι μεν έχει τελωνειακή ένωση με την ΕΕ αλλά δεν είναι μέλος της).   
Στην ατζέντα το Κυπριακό
 
Η αμερικανική πλευρά αναμένεται να δραστηριοποιηθεί έντονα στο Κυπριακό το προσεχές διάστημα. Αυτό έχει καταστεί σαφές κατά τη διάρκεια των επαφών της Ουάσιγκτον με τη Λευκωσία, με την Αθήνα να είναι απολύτως ενήμερη ότι από τον Οκτώβριο θα ξεκινήσει άλλος ένας γύρος συνομιλιών. Κινητήρια δύναμη θα αποτελέσει αναμφίβολα το ζήτημα του φυσικού αερίου, καθώς και η επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών να διαμορφώσουν συνθήκες σταθερότητας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ο χειρισμός δεν θα είναι εύκολος. Ισως έτσι να εξηγείται η επιλογή του Ντέιβιντ Πιρς ως νέου πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα. Με εμπειρία σε δύσκολα πόστα όπως το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράκ, το Ισραήλ και η Συρία, ο κ. Πιρς – ο οποίος είχε περάσει τη δεκαετία του 1980 από το ελληνικό γραφείο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ – θεωρείται «μπαρουτοκαπνισμένος».
Με το καθεστώς Ασαντ να αντέχει στη Συρία και την Αίγυπτο στο χείλος εμφυλίου πολέμου, οι Αμερικανοί αναμένεται να επιδιώξουν «να παίξουν στα σίγουρα». Αυτό σημαίνει ότι επιθυμούν μία σειρά από κινήσεις με παίκτες που γνωρίζουν καλά: Ισραήλ, Τουρκία, Ελλάδα, Ιορδανία και, βάσει συνθηκών, Κύπρος. Η πρώτη κίνηση ήταν η απόπειρα να γεφυρωθεί το χάσμα στις σχέσεις Ισραήλ – Τουρκίας. Αν και η στάση της Αγκυρας δεν έχει διευκολύνει την επαναπροσέγγιση, οι Αμερικανοί θα επιμείνουν. Σε αυτό το πλαίσιο και πάντα με σκοπό την ασφάλεια του Ισραήλ, ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι επιδιώκει να λύσει τον γρίφο του Μεσανατολικού με την επανέναρξη συνομιλιών Παλαιστινίων και Ισραηλινών. Το δεύτερο στοιχείο είναι η διαμόρφωση ενός ενιαίου χώρου Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας. Εδώ εισέρχονται ο παράγοντας φυσικό αέριο και, πάλι, η Τουρκία. Η μεταφορά του ισραηλινού και κυπριακού φυσικού αερίου, ενδεχομένως αργότερα και του ελληνικού, προς τη δυτική αγορά κρίνεται σημαντική. Θα μπορούσε δε να συνδυαστεί με την επιλογή του αγωγού ΤΑΡ. Ωστόσο υπάρχουν δύο δρόμοι μεταφοράς και οι Αμερικανοί φαίνεται ότι θέλουν ανοιχτές όλες τις επιλογές: τόσο αυτή του υγροποιημένου αερίου (LNG) όσο και εκείνη του αγωγού. Στην τελευταία περίπτωση, ο αγωγός θα πρέπει να περνά μέσω Τουρκίας. Οσοι ονειρεύονται έναν αγωγό από την Κύπρο προς την Τουρκία γνωρίζουν ότι προϋποθέτει αν όχι την επίλυση του Κυπριακού τουλάχιστον μια ενδιάμεση λύση που θα ανοίξει τον δρόμο. Ηδη στο παρασκήνιο προωθείται διαδικασία-εξπρές το πολύ έξι μηνών. Θεωρείται επίσης βέβαιο ότι ο Μπαράκ Ομπάμα θα πιέσει την Αθήνα στο Κυπριακό. Και στο μείγμα θα πρέπει να προστεθεί η παράμετρος ότι από 1ης Ιανουαρίου 2014 η χώρα μας αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιπλοκές ιδιαίτερα αν η πρόοδος ή η αποτυχία στο Κυπριακό συνδεθεί με άνοιγμα ενταξιακών κεφαλαίων για την Αγκυρα.
Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Ουδείς θα μπορούσε να αποκλείσει ακόμη και μια κατασκευή αγωγού απευθείας από το Ισραήλ προς την Τουρκία που υπό τη λογική «το μη χείρον βέλτιστον» δεν θα πρέπει να χαροποιεί ούτε τη Λευκωσία. Παράλληλα δεν περνά απαρατήρητο το γεγονός ότι σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες ο αυστραλιανός κολοσσός Woodside, με ειδίκευση στο LNG, ο οποίος είχε σπεύσει να αγοράσει το 30% στο ισραηλινό κοίτασμα «Λεβιάθαν» με προοπτική να εμπλακεί στην κατασκευή τερματικού σταθμού υγροποίησης, φαίνεται πλέον να σκέφτεται να αποχωρήσει, αφού η Noble Energy εξετάζει σοβαρά και το ενδεχόμενο κατασκευής αγωγού.

Η Ελλάδα μπορεί να παίξει στους αμερικανικούς σχεδιασμούς ως πιθανή «βάση» για επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή. Αυτό θα ειπωθεί στον κ. Σαμαρά και οι τροχιοδεικτικές βολές εστάλησαν κατά την επίσκεψη του υπουργού Εθνικής Αμυνας κ. Δ. Αβραμόπουλου στο Πεντάγωνο και τη συνάντησή του με τον Τσακ Χέιγκελ. Η επίσημη ανακοίνωση του Πενταγώνου άλλωστε έκανε ιδιαίτερη αναφορά στον ρόλο της ναυτικής βάσης της Σούδας στις επιχειρήσεις εναντίον της Λιβύης το 2011. Οι λεπτομέρειες πάντως θα συζητηθούν με την έλευση στην Αθήνα του αμερικανού Α/ΓΕΕΘΑ στρατηγού Μάρτιν Ντέμπσεϊ (15-16 Σεπτεμβρίου).

 

Τα ελληνοτουρκικά
Συστάσεις για ηρεμία
Από το πακέτο δεν μπορούν να εξαιρεθούν τα ελληνοτουρκικά. Η πρόσφατη επίσκεψη του κ. Ευ. Βενιζέλου στην Αγκυρα και η συνάντησή του με τον Αχμέτ Νταβούτογλου εντάσσονται στο πλαίσιο αυτό. Είχαν δε την απόλυτη στήριξη αλλά επίσης, όπως «Το Βήμα» είναι σε θέση να γνωρίζει, την πλήρη και πιεστική ενθάρρυνση της αμερικανικής πλευράς.

Με τόσα μέτωπα ανοιχτά, δεν υπάρχουν περιθώρια για άνοιγμα νέων. Οι συστάσεις του κ. Ομπάμα για αποφυγή μονομερών κινήσεων από ελληνικής πλευράς σε θέματα θαλασσίων ζωνών θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες, όπως και το αντίστοιχο ελληνικό αίτημα προς τον Λευκό Οίκο να ειπωθεί στην Τουρκία να μην προβεί σε εμπρηστικές κινήσεις, όπως η εμφάνιση του νέου τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Μπαρμπαρός Χαϊρεντίν Πασά» σε περιοχές ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Πάντως, σε άλλα ζητήματα ήσσονος σημασίας, όπως η υποψηφιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Συνθήκη Ανοιχτών Ουρανών, η Ουάσιγκτον πίεσε σφόδρα την Αθήνα για την ικανοποίηση των τουρκικών απαιτήσεων.

 

Επαφές και παρασκήνιο
Στη Νέα Υόρκη με Μπαν Κι Μουν και Μάικλ Μπλούμπεργκ
Η επίσκεψη Σαμαρά πέρασε από σαράντα κύματα, καθώς επί μακρόν ο Λευκός Οίκος δεν ήταν τόσο «ζεστός» στην προοπτική της. Είναι σαφές ότι η ματαίωση των σχεδίων για να πραγματοποιηθεί αυτή τον περασμένο Ιούνιο αποτέλεσε σοβαρό επικοινωνιακό πλήγμα για το Μαξίμου, καθώς μάλιστα είχε καλλιεργηθεί υψηλό κλίμα αισιοδοξίας. Η κυβέρνηση πίεσε σφόδρα για να την επιτύχει και αναμφίβολα η εξέλιξη με τη μη είσοδο των Ρώσων σε ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ έπαιξε τον ρόλο της.  
Χρειάστηκε βέβαια η παρέμβαση του γερουσιαστή Ρόμπερτ Μενέντεζ, προέδρου της πανίσχυρης Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας και επί χρόνια φίλου της Ελλάδας, προς τον πρόεδρο Ομπάμα ώστε να κλειστεί το πολυπόθητο ραντεβού. Κρίσιμη ήταν επίσης η παρέμβαση της τετράδας των κκ. Τ. Ζαμπά, Ε. Ζεμενίδη, Αν. Μανάτου και Φ. Κρίστοφερ, οι οποίοι προωθούν ενεργά τις ελληνικές και κυπριακές υποθέσεις, προς τον Ερικ Ρούμπιν, βοηθό υπουργό Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης.
Η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας ήχησε παράξενα σε πολλούς. Με το Κογκρέσο κλειστό, το ίδιο και το ΔΝΤ, η επίσκεψη έμοιαζε να περνά στα ψιλά. Εγιναν αρκετές συζητήσεις για το αν ο Πρωθυπουργός έπρεπε να μεταβεί ή όχι στη Νέα Υόρκη και για το πώς θα μπορούσε η επίσκεψη να αποκτήσει μεγαλύτερο βάρος.  
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που υπήρχε όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο κ. Σαμαράς θα αφιχθεί στην Ουάσιγκτον το βράδυ της 6ης Αυγούστου. Στο πρόγραμμά του προβλέπονται επαφές με διαμορφωτές κοινής γνώμης και στελέχη μεγάλων αμερικανικών εφημερίδων (π.χ. «Washington Post»), κάτι που θα γίνει και στη Νέα Υόρκη («New York Times») ώστε να παρουσιάσει τη σημερινή εικόνα της χώρας. Συνάντηση θα υπάρξει λογικά και με τον Ντέιβιντ Χάρις του American Jewish Committee (AJC). Παρά τον αρχικό σχεδιασμό, δεν θα υπάρξει ομιλία σε δεξαμενή σκέψης, αλλά κλειστή συνάντηση με στελέχη κάποιων εξ αυτών. Η 8η Αυγούστου θα είναι αφιερωμένη στη συνάντηση με τον πρόεδρο Ομπάμα, που αναμένεται να διαρκέσει περίπου μία ώρα. Καθώς η επίσκεψη έχει χαρακτηριστεί εργασίας, δεν αναμένεται να ακολουθήσουν κοινές δηλώσεις.
Στις 9 Αυγούστου ο κ. Σαμαράς θα μεταβεί στη Νέα Υόρκη όπου θα έχει συνάντηση με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι Μουν και με τον δήμαρχο της πόλης Μάικλ Μπλούμπεργκ. Παράλληλα, όλα δείχνουν ότι θα διοργανωθεί μια συνάντηση με επιχειρηματίες, όπως ο κ. Τζον Κατσιματίδης, ο κ. Α. Λιβέρης κ.ά. Για την Αθήνα ο Πρωθυπουργός αναμένεται να αναχωρήσει το Σάββατο 10 Αυγούστου. Για τις επιχειρηματικές συναντήσεις θα μεταβεί ad hoc στις ΗΠΑ ο υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Ν. Μηταράκης.   
Πάντως η απουσία από την Ουάσιγκτον, ελέω και καλοκαιριού, του αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν και το βαρύ πρόγραμμα του υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι δεν επιτρέπουν τη μετάβαση στην αμερικανική πρωτεύουσα του κ. Ευ. Βενιζέλου. Η Αθήνα επεδίωξε σφόδρα, ήδη από την εποχή που στο υπουργείο Εξωτερικών βρισκόταν ο κ. Δ. Αβραμόπουλος, να πείσει τον επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να έλθει στη χώρα μας, έστω στο πλαίσιο των συχνών επισκέψεών του στη Μέση Ανατολή. Τούτο δεν κατέστη εφικτό.
Ο αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών θα περάσει τον Ατλαντικό όμως τον Σεπτέμβριο για να παρευρεθεί στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Σε αυτήν σχεδιάζει – αυτή τη στιγμή – να δώσει το παρών και ο Πρωθυπουργός, που θα ήθελε να μιλήσει ενώπιον του Σώματος, συνδυάζοντας την παρουσία του στη Νέα Υόρκη με επαφές με επιχειρηματικούς και ομογενειακούς παράγοντες.
Το Σκοπιανό
Οπως δήλωσε πρόσφατα στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Βουλής ο κ. Βενιζέλος, η Αθήνα αναμένει έναν νέο γύρο συνομιλιών για την ονομασία των Σκοπίων περί τα τέλη Αυγούστου – αρχές Σεπτεμβρίου υπό τον Μάθιου Νίμιτς. Ο υπουργός Εξωτερικών δεν το είπε τυχαία αυτό. Οπως τυχαία δεν ήταν και η αναφορά του στο ότι η απόφαση του Βουκουρεστίου το 2008 ήταν ομόφωνη και δεν υπήρξε βέτο.
Η αμερικανική πλευρά θέλει να κλείσει το ζήτημα, και αυτό θα επισημανθεί στον κ. Σαμαρά. Κατανοεί ότι ο Νίκολα Γκρούεφσκι είναι αδιάλλακτος, αλλά θέλει την ολοκλήρωση της ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης των Βαλκανίων. Ηδη στο ΝΑΤΟ, σε πρόσφατη συζήτηση για την πΓΔΜ, οι Αμερικανοί ετάχθησαν για πρώτη φορά υπέρ της αναφοράς σε κείμενο της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Πάντως το ΝΑΤΟ θεωρείται πιο προνομιακός χώρος για την Ελλάδα σε σχέση με το Σκοπιανό από ό,τι η ΕΕ.