Από τον ιδρυτή της εταιρίας αναλύσεων Stratfor, George Friedman -Συνεργασία με τον Επενδυτή*
Γράφω από την Ελλάδα, έχοντας περάσει την προηγούμενη εβδομάδα σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι περισσότερες συζητήσεις μου αφορούσαν την αποτυχία του Μπαράκ Ομπάμα να κινηθεί αποφασιστικά εναντίον της Συρίας και πώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν αποδείχθηκε ανώτερος. Η επέμβαση στην Συρία είχε πολλές πτυχές, εκ των οποίων μια από τις πιο σημαντικές, που δεν εξετάστηκε πλήρως ήταν για την κατάσταση των σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρώπης, καθώς και για τις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό αποτελεί ίσως ο σημαντικότερο ερώτημα στο τραπέζι.
Έχουμε μιλήσει για τους Ρώσους -είναι οικονομικά και στρατιωτικά αδύναμοι, κάτι που θα άλλαζε αν είχαν τα μέσα να το κάνουν. Η Ευρώπη ως σύνολο είναι ο ανταγωνιστής των Ηνωμένων Πολιτειών. Η οικονομία της είναι ακόμη λίγο μεγαλύτερη από αυτή των ΗΠΑ, και ο στρατός της είναι αδύναμος, αν και σε αντίθεση με την Ρωσία, είναι από σχεδιασμό. ΟΙ σχέσεις Ηνωμένων Πολιτειών-Ευρώπης βοήθησαν στην διαμόρφωση του 20ου αιώνα. Η αμερικανική επέμβαση βοήθησε στην νίκη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η αμερικανική εμπλοκή στην Ευρώπη κατά την διάρκεια του δεύτερου ΠΠ βοήθησε να διασφαλιστεί η νίκη των συμμάχων. Ο ψυχρός πόλεμος αποτέλεσε μια διατλαντική επιχείρηση, έχοντας ως αποτέλεσμα την απόσυρση των ρωσικών δυνάμεων από την ευρωπαϊκή χερσόνησο. Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι το εξής: Ποια θα είναι η σχέση ανάμεσα στις δυο αυτές οντότητες, οι οποίες συγκεντρώνουν από κοινού περίπου το 50% του παγκοσμίου ΑΕΠ τον 21ο αιώνα; Το ερώτημα αυτό κυριαρχεί παγκοσμίως.
Μια ρευστή έννοια
Τα γεγονότα γύρω από την επέμβαση στην Συρία, που ποτέ δεν έγινε, υπονοούν την απάντηση στο ερώτημα. Η συριακή κρίση ξεκίνησε όχι με τις ΗΠΑ να υποστηρίζουν ότι πρέπει να αναληφθεί δράση εναντίον της χρήσης χημικών όπλων από τον Άσαντ, αλλά με τις εκκλήσεις για στρατιωτική δράση από την Βρετανία, την Γαλλία και την Τουρκία. Οι ΗΠΑ ήταν μάλλον απρόθυμες, αλλά τελικά προσχώρησαν σε αυτές, καθώς και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο τότε οι απόψεις των ευρωπαίων απέκλιναν. Στην Βρετανία, το κοινοβούλιο ψήφισε εναντίον της επέμβασης. Στην Τουρκία, η κυβέρνηση επιθυμούσε την επέμβαση σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι οι ΗΠΑ ήθελαν. Και στην Γαλλία, η οποία μπορούσε πραγματικά να δώσει ένα χέρι βοηθείας, ο πρόεδρος ήταν υπέρ της επέμβασης, αντιμετωπίζοντας ωστόσο ένα λιγότερο ενθουσιώδες κοινοβούλιο.
Πιο σημαντικό να αναφέρουμε είναι η διαίρεση της Ευρώπης. Η κάθε χώρα έδωσε την δική της απάντηση -ή καμία απάντηση- στην συριακή κρίση. Την πιο ενδιαφέρουσα θέση την είχε η Γερμανία, η οποία δεν ήθελε να συμμετέχει, και μέχρι και αρκετά απρόθυμη μέχρι αργά να εγκρίνει την συμμετοχή. Έχω μιλήσει για τον κατακερματισμό της Ευρώπης. Τίποτε δεν είναι πιο εντυπωσιακό από την διάσταση απόψεων στην εξωτερική πολιτική μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, όχι μόνο στην Συρίας, αλλά και στο Μαλί ή και την Λιβύη. Ένας από τους βασικούς οδηγούς πίσω από την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των προδρόμων του ήταν η ανάγκη Γαλλία και Γερμανία να συνδεθούν οικονομικά. Οι διαφορές Γερμανίας-Γαλλίας ήταν η ρίζα των ευρωπαϊκών πολέμων. Έπρεπε να αποφευχθεί με κάθε κόστος.
Η απόκλιση αυτή στις απόψεις έχει επιστρέψει. Οι διαφορές τους δεν έχουν εκδηλωθεί ως κακεντρεχείς, όπως πριν το 1945, ωστόσο δεν μπορεί να πει κάποιος ότι υπάρχει συγχρονισμός στην εξωτερική τους πολιτική. Στην πραγματικότητα, οι τρεις μεγαλύτερες δυνάμεις της ευρωπαϊκής χερσονήσου ακολουθούν πολύ διαφορετική εξωτερική πολιτική. Η Βρετανία κινείται στην δική της κατεύθυνση, περιορίζοντας την συμμετοχή της στην Ευρώπη, και προσπαθώντας να βρει τον δικό της βηματισμό ανάμεσα σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γαλλία επικεντρώνεται στον Νότο και την Αφρική. Η Γερμανία προσπαθεί να διατηρήσει την ζώνη εμπορίου και κοιτά ανατολικά προς την Ρωσία.
Τίποτε δεν έχει υποστεί ρήξη στην Ευρώπη, αλλά η Ευρώπη ως έννοια ήταν πάντα ρευστή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ελεύθερη ζώνη εμπορίου που αποκλείει μερικές ευρωπαϊκές χώρες. Είναι μια νομισματική Ένωση που αποκλείει κάποια μέλη της ελεύθερης ζώνης εμπορίου. Έχει κοινοβούλιο, αλλά αφήνει την το προνόμιο της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής στα κράτη. Δεν έχει οργανωθεί περισσότερο από το 1945. Σε ορισμένες θεμελιώδεις πτυχές της, είναι λιγότερο οργανωμένη. Εκεί που παλαιότερα υπήρχαν μόνο γεωγραφικοί διαχωρισμοί. διαιρέσεις, σήμερα υπάρχουν επίσης και εννοιολογικοί.
Οι διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ έγιναν ξεκάθαρες με την συριακή κρίση. Αν ο πρόεδρος Ομπάμα είχε επιλέξει να επέμβει , θα μπορούσε να το είχε κάνει -δεν χρειαζόταν την έγκριση του Κογκρέσου. Η Ευρώπη δεν θα μπορούσε να μπορούσε να δράσει, διότι δεν υπάρχει μια εξωτερική ή αμυντική πολιτική. Ακόμα πιο σημαντικό, κανένα ευρωπαϊκό κράτος από μόνο δεν έχει την δυνατότητα να κάνει επίθεση από αέρος στην Συρία. Όπως έδειξε η υπόθεση της Λιβύης, η Γαλλία και η Ιταλία δεν μπορούσαν να εκτελέσουν μια παρατεταμένη επίθεση από αέρος. Χρειάζονταν τις ΗΠΑ. .
Καουμπόηδες και αφελείς
Εδώ στην Ευρώπη, ασκείται κριτική στον Ομπάμα για τους χειρισμούς του για την συερικαή επέμβαση. Υπάρχει επίσης γενική πεποίθηση ότι η εξωτερική πολιτική του Πούτιν είναι μια αποτυχία. Αλλά είμαι αρκετά μεγάλος για να θυμάμαι ότι οι ευρωπαίοι πάντα θεωρούσαν τους αμερικανούς προέδρους είτε αφελείς, όπως τον JimmyCarter, είτε καουμπόϋδες, όπως τον LyndonJohnson, περιφρονώντας τους. (Το γεγονός ότι οι Γάλλοι τίμησαν τον RichardNixonαποτελεί μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση). Με την παράλογη υπερβολή της Ευρωπαϊκής αριστεράς, ο Ομπάμα θεωρείται αφελείς, όπως ο GeorgeW. Bushθεωρήθηκε καουμπόυ.
Οι ευρωπαίοι έχουν εμμονές με τους αμερικανούς προέδρους, πολύ περισσότερες από αυτές που έχουν οι Αμερικανοί για τους ευρωπαίους ηγέτες. Έχουν ισχυρές απόψεις, περισσότερες από αυτές αρνητικές για τον οποιονδήποτε είναι στην προεδρία. Η απάντησή μου σε αυτή την κριτική υπήρξε πάντα δυσνόητη. Σκεφτείτε τους ειδήμονες στα πυρηνικά του 1914 και 1939. Θεωρείτε ότι οι υπεύθυνοι για την είσοδο σε δυο φοβερούς πολέμους, μπορούσαν να είχαν αντιδράσει στην χρήση πυρηνικών; Είναι τυχερή η Ευρώπη, όταν οι ηγέτες ήταν συνηθισμένοι να χρησιμοποιούν πυρηνικά όπλα, οι ευρωπαίοι δεν είχαν τα δάχτυλά τους στο κουμπί για την εκτόξευση.
Αυτά τα όπλα ελέγχονταν από τους αμερικανούς καουμπόϋδες και τους ανόητους, και από τους ρώσους "συνωμότες" -η ευρωπαϊκή οπτική για όλους τους ρώσους ηγέτες. Εν μέσω εμφανών διαφορών και δυσπιστίας, οι ΗΠΑ και οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης κατάφεραν να αποφύγουν τα χειρότερα. λαμβάνοντας υπ' όψιν τις επιδόσεις τους, οι ευρωπαίοι ηγέτες θα μπορούσαν να είχαν βυθίσει περισσότερο τον πλανήτη στην καταστροφή. Οι ευρωπαίοι σκέπτονται σωστά για την περιπλοκότητα της διπλωματίας τους. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί αισθάνονται έτσι.
Αυτό το είδαμε στην Συρία. Πρώτον, η Ευρώπη ήταν παντού. Στην συνέχεια ο συνασπισμός που έπεισε τους Αμερικανούς να συμμετέχουν κατέρρευσε, αφήνοντας τις ΗΠΑ σχεδόν μόνες τους. Όταν ο Ομπάμα επέστρεψε στην αρχική του θέση, είπαν ότι έχασε από τους Ρώσους. Αν είχε επιτεθεί, θα είχε απορριφθεί ως ένας καουμπόυ. Όπως και να είχε προχωρήσει και οποιονδήποτε ρόλο είχε παίξει η Ευρώπη σε αυτό, οι Αμερικάνοι θα ήταν αυτοί που δεν θα είχαν καταλάβει το ένα ή το άλλο.
Τα αισθήματα διαφέρουν στην Ευρώπη. Οι βρετανοί ήταν αδιάφοροι για την όλη υπόθεση, τους ενδιέφερε πολύ περισσότερο τι θα έλεγε το FederalReserve. Οι ανατολικοευρωπαίοι, αισθανόμενοι την πίεση των Ρώσων -και στην πραγματικότητα και στους εφιάλτες τους- δεν μπορούν να φανταστούν γιατί οι αμερικανοί θα άφηναν να τους συμβεί κάτι τέτοιο. Ένας φίλος διπλωμάτης από τον Καύκασο μου είπε ότι αναρωτιέται αν οι αμερικανοί δεν είχαν υπ' όψιν τους ότι είναι σε αναμέτρηση με τους Ρώσους.
Η αμερικανική άποψη για την Ευρώπη είναι ένας συνδυασμός αδιαφορίας και σύγχυσης. Η Ευρώπη δεν σημαίνει πολλά για τις ΗΠΑ, από το τέλος του ψυχρού πολέμου. Από τον πρώτο περσικό πόλεμο αυτό που είχε σημασία ήταν ο μουσουλμανικός κόσμος, στα διάφορα επίπεδα έντασης. Την Ευρώπη την θεωρούσαν ως ευημερούν τέλμα, ή όπως μου το έθεσε κάποιος το 1991, όλη η Ευρώπη έγινε Σκανδιναβία. Ήταν αρκετά ευημερούσα, ευχάριστη να την επισκεφθείς, αλλά όχι ο τόπος που έγραφε ιστορία.
Όταν οι αμερικανοί μπουν στον κόπο να σκεφτούν για την Ευρώπη, την θεωρούν μια ήπειρο με ισχυρές απόψεις για το τι πρέπει να κάνουν οι άλλοι, αλλά με μικρή διάθεση για το τι πρέπει να κάνει η ίδια. Όπως μου είπε αμερικανός διπλωμάτης, "Πάντα πηγαίνω στο Παρίσι, όταν θέλω να μου πουν τι πρέπει να κάνει η Αμερική". Η αμερικανική αντίληψη για την Ευρώπη είναι ότι είναι άχρηστη, ενοχλητική, αλλά τελικά αδύναμη και ως εκ τούτου ακίνδυνη. Οι Ευρωπαίοι δείχνουν εμμονή για τον αμερικανό πρόεδρο, διότι ανόητος ή καουμπόυ, ή και τα δυο, είναι εξαιρετικά ισχυρός. Οι αμερικανοί είναι αδιάφοροι για τους ευρωπαίους όχι γιατί δεν έχουν καλλιεργημένους ηγέτες, αλλά διότι στο τέλος οι πολιτικές τους τούς αφορούν περισσότερο (μεταξύ των ηγετών), παρά έχουν σημασία για τις ΗΠΑ. Οι αμερικανοί δεν σκέφτονται πολύ την Ευρώπη και δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει εκεί. Αλλά και δεν μου είναι ξεκάθαρο αν και οι ευρωπαίοι καταλαβαίνουν (τι συμβαίνει).
Αλλά το πιο βαθύ χάσμα μεταξύ Αμερικανών και Ευρωπαίων δεν είναι η αντίληψη ή η συμπεριφορά. Είναι η έννοια της μοναδικότητας και πολλές από τις παράξενες εντυπώσεις ή τις βαθιές διαφορές που απορρέουν από αυτή την έννοια. Για παράδειγμα, ένας φίλος μού είπε ότι μιλά τέσσερις γλώσσες, αλλά οι αμερικανοί δεν μπορούν να μάθουν ούτε μία. Του απάντησα ότι αν έφευγε για ένα ταξίδι το σαββατοκύριακο, θα χρειαζόταν να ξέρει τέσσερις γλώσσες. Οι πολίτες των ΗΠΑ δεν χρειάζεται να γνωρίζουν 4 γλώσσες για να κάνουν 3.000 μίλια. Ο διάλογος μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης είναι ανάμεσα σε μια οντότητα και ενός πύργου της Βαβέλ.
Οι ΗΠΑ είναι μια ενιαία χώρα, με ενιαία οικονομική εξωτερική και αμυντική πολιτική. Η Ευρώπη ποτέ δεν ενώθηκε πλήρως. Στην πραγματικότητα, τα πέντε προηγούμενα χρόνια αποσυντίθεται. Η διαίρεση, όπως επίσης η συναρπαστική υπερηφάνεια σε αυτή την διαίρεση είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της. Η ενότητα, όπως επίσης η συναρπαστική καταδίκη σε οτιδήποτε την διασπά, είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά των ΗΠΑ.
Εμμονή και φόβος
Το παρελθόν της Ευρώπης είναι μαγευτικό και το μεγαλείο μπορεί κανείς να το δει στους δρόμους κάθε ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. Το παρελθόν της στοιχειώνει και την φοβίζει. Το μέλλον της δεν είναι καθορισμένο, αλλά το παρόν της χαρακτηρίζεται από άρνηση και μια απόσταση από το παρελθόν. Η αμερικανική ιστορία είναι πιο ρηχή. Οι αμερικανοί χτίζουν εμπορικά κέντρα πάνω από τα ιερά πεδία των μαχών και 20 χρόνια μετά τα γκρεμίζουν. Οι ΗΠΑ είναι χώρα της αμνησίας. Έχουν εμμονή με το μέλλον τους και η Ευρώπη έχει παραλύσει από το παρελθόν της.
Οποτεδήποτε επισκέπτομαι την Ευρώπη -γεννήθηκα εκεί- εκπλήσσομαι πόσο πολύ διαφορετικοί είναι αυτοί οι δυο τόποι. Με εκπλήσσει επίσης πόσο αντιπαθούν και περιφρονούν τις ΗΠΑ. Και εκπλήσσομαι πάλι από το πόσο λίγο νοιάζει τους αμερικανούς.
Υπάρχει μια συζήτηση για την διατλαντική σχέση. Δεν έχει σταματήσει, ούτε έχει ξεφτίσει. Οι Ευρωπαίοι έρχονται στις ΗΠΑ, οι Αμερικανοί πάνε στην Ευρώπη. Αλλά η σύνδεση είναι λεπτή. Όταν κάποτε κάναμε πολέμους μαζί, τώρα κάνουμε διακοπές. Είναι δύσκολο να χτίσεις μια πολιτική για την Συρία σε αυτό το πλαίσιο, πόσο μάλλον μια βορειοατλαντική στρατηγική.
Δημοσιεύτηκε το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου
