Από τους Robert D. Kaplan και Mark Schroeder, Stratfor, ειδική συνεργασία με τον Επενδυτή
Υπάρχει μια νέα διαμάχη για την Αφρική. Δρόμοι, σιδηρόδρομοι και αγωγοί κατασκευάζονται ή τους οραματίζονται στο εσωτερικό της κεντρικής Αφρικής από πολλαπλές κατευθύνσεις. Η γεωγραφική τραγωδία της Αφρικής μέσω των αιώνων είναι η απομόνωσή της, η οποία αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες της φτώχειας της. Παρά το γεγονός ότι έχει μια μεγάλη ακτογραμμή, η Αφρική έχει σχετικά λίγα φυσικά -βαθέων υδάτων- λιμάνια.
Τα μεγάλα ποτάμια της δεν είναι γενικά πλωτά από το εσωτερικό με κατεύθυνση προς την θάλασσα. Η έρημος Σαχάρα έχει λειτουργήσει ως εμπόδιο στην ανθρώπινη επαφή με τους μεγάλους πολιτισμούς της Ευρασίας. Φυσικά, οι ηλεκτρονικές επικοινωνίες των τελευταίων δεκαετιών συνετέλεσαν στο να μετριάσουν αυτή την απομόνωση. Ωστόσο, αυτές οι νέες δίοδοι μπορούν να υποσχεθούν ένα ακόμη καθοριστικό άλμα, αναφορικά με την σύνδεση της Αφρικής με τον έξω κόσμο.
Κοιτώντας τον χάρτη της Αφρικής με αυτές τις προβλεπόμενες νέες διόδους στις οποίες δίνεται έμφαση, κάποιος βλέπει δυο μεγάλα δίκτυα στο εσωτερικό -από την νότιο Αφρική και από την Ανατολική- και δυο μικρότερα, ένα από την δυτική και ένα από το Κέρας της Αφρικής (βορειοανατολική).
Οι τρεις προτεινόμενες διαδρομές στο εσωτερικό προέρχονται από την Αγκόλα, οδηγώντας κυρίως προς τα νότια άκρα του απέραντου δάσους και της ζούγκλας της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Οι Αγκολέζοι, με το ξέπλυμα πετρελαϊκού πλούτου μέσω υπεράκτιων (εταιρειών) και αισθανόμενοι αρκετά ασφαλείς στον εσωτερικό έλεγχο μετά τα 25 χρόνια εμφυλίου πολέμου, αποτελούν ένα σπάνιο παράδειγμα των προθέσεων και των δυνατοτήτων τους να επεκτείνουν την οικονομική τους εμβέλεια. Ξεκίνησαν μόνοι τους αυτά τα σχέδια, και η Λουάντα, αντί αντιπραγματισμού, θα πληρώσει τους ασιάτες για την τεχνική τους εμπειρογνωμοσύνη, όπως ακριβώς θα κάνουν και άλλες αφρικανικές κυβερνήσεις. Ο στόχος είναι να εξάγουν διαμάντια, χαλκό και άλλα πολύτιμα αγαθά, τα οποία κατά μήκος των νοτίων παρυφών του Κονγκό ή δεν έχουν εξορυχτεί σωστά ή δεν έχει αξιοποιηθεί πλήρως η δυναμική τους.
Η Νότιος Αφρική σχεδιάζει ένα περίπλοκο δίκτυο γραμμών από τον Ινδικό Ωκεανό στα βορειοδυτικά και βόρεια προς την Ναμίμπια, την Μποτσουάνα, την Ζιμπάμπουε και την Ζάμπια, με αποκορύφωμα -και πάλι- τα νότια φυλάκια του Κονγκό. Οι νοτιοαφρικανοί στοχεύουν στο χρυσό, τα διαμάντια, τον χαλκό και τον άνθρακα. Με αυτή την έννοια, το Αφρικανικό -με κυρίαρχο το έγχρωμο στοιχείο- Εθνικό Κογκρέσο έχει τις ίδιες γεωπολιτικές επιταγές με τον πρώην -λευκό- αφρικανικό καθεστώς. Η εξόρυξη (μεταλλευτική βιομηχανία) που ξεκίνησε στα τέλη του 1800 δημιούργησε το σύγχρονο Νοτιοαφρικανικό κράτος. Πράγματι, η ανακάλυψη χρυσού και διαμαντιών κι η ευλογία του ήπιου κλίματος με πολλά φυσικά -βαθέων υδάτων- λιμάνια έβαλαν την Νότιο Αφρική σε μια μοναδική γεωπολιτική τροχιά, δίνοντάς την δύναμη να γίνει ο οικονομικός ηγεμόνας της ηπείρου. Ο τωρινός στόχος είναι η εξεύρεση των λανθανόντων ορυκτών πόρων και να δημιουργηθεί μια ζώνη οικονομικής και πολιτικής επιρροής της Νοτίου Αφρικής σε όλο το νότο της ηπείρου, με την δυνατότητα αργότερα περαιτέρω επέκτασης προς τα βόρεια.
Το οραματιζόμενο δίκτυο μεταφορών και αγωγών κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού και της Ανατολικής Αφρικής πιάνει από τια ακτές της Κένυας και της Τανζανίας στα δυτικά ως το Μπουρούντι, την Ρουάντα και την Ουγκάντα, και μια σιδηροδρομική γραμμή μπορεί να διασχίσει τον βορρά και την πρωτεύουσα της Ουγκάντα, Καμπάλα μέχρι την Τζούμπα, την πρωτεύουσα του Νοτίου Σουδάν. Η Αιθιοπία ενισχύει την σιδηροδρομική της σύνδεση με το Τζιμπουτί στον Ινδικό Ωκεανό, και μπορεί τελικά να επεκταθεί και με άλλες συνδέσεις προς το Νότιο Σουδάν και την Κένυα. Στα θέματα της Ανατολικής Αφρικής, όπως με τους Αγκολέζους και τους ΝοτιοΑφρικανούς, η χρηματοδότηση, η ώθηση και η τεχνογνωσία θα πρέπει να προέλθει από τους Κινέζους και, σε μικρότερο βαθμό, από τους Ιάπωνες. Αυτές οι ασιατικές χώρες διψούν για αφρικανικό χαλκό και κοβάλτιο, τις σπάνιες γαίες και άλλα μεταλλεύματα από την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό στα ανατολικά και τους υδρογονάνθρακές από το Νότιο Σουδάν.
Αυτά δεν είναι εντελώς νέα δίκτυα, δεδομένου ότι οι κινέζοι την δεκαετία του '70 κατασκεύασαν μια σιδηροδρομική γραμμή από το Κοπερμπέλτ της Ζάμπια ως το ανατολικό άκρο του Κονγκό (καθώς και οι Γερμανοί, οι Βρετανοί και οι Πορτογάλοι κατά την διάρκεια της αποικιοκρατίας κατασκεύασαν σιδηροδρομικά δίκτυα στις αποικίες τους αντίστοιχα στην Τανγκανίκα, την Κένυα και την Αγκόλα). Τώρα οι κινέζοι θέλουν να κατασκευάσουν έναν λιμένα βαθέων υδάτωνστο Μπαγκαμόγιο και οι Ιάπωνες θέλουν να κάνουν το ίδιο στο Νταρ Ελ Σαλαάμ. Και τα δύο λιμάνια βρίσκονται στην Τανζανία, με καινούργιους διαδρόμους στην κάθε περίπτωση προς τα δυτικά στο εσωτερικό της κεντρικής Αφρικής. Οι κενυάτες έχουν προσπαθήσει να εγείρουν το ενδιαφέρον των κινέζων να κατασκευάσουν ένα λιμάνι καθώς και ένα δίκτυο μεταφοράς από το Λαμού προς τα βορειοδυτικά των κενυατικών ακτών με κατεύθυνση τα κοιτάσματα πετρελαίου του Νοτίου Σουδάν, αλλά μέχρι στιγμής οι κινέζοι δεν έχουν προχωρήσει σε μια σοβαρή δέσμευση. Το Πεκίνο είναι ευαίσθητο στις συνέπειες από την ενδυνάμωση του Νοτίου Σουδάν με έναν αγωγό ανεξάρτητο από το Σουδάν και αντ' αυτού προτιμά να διασφαλίσει ότι η Τζούμπα και το Χαρτούμ παραμένουν συν-εξαρτώμενα και κατά συνέπεια έχουν ειρηνική οικονομική συμπεριφορά, αποφεύγοντας επιπρόσθετο κόστος στην εξόρυξη του αργού πετρελαίου.
Αν κοιτάξει κανείς όλες αυτές τις πρόσφατα σχεδιασμένες διόδους στο εσωτερικό, από την νότιο και την Ανατολική Αφρική, διακρίνει ένα γεωγραφικό φαινόμενο: Κάθε διαδρομή καταλήγει στην ή κοντά στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, χωρίς ωστόσο να την διαπερνά. Το Κονγκό, ακόμα και αν κατασκευαστούν όλες οι υποδομές, θα παραμείνει ένα τεράστιο, αδιαπέραστο κενό σημείο στο χάρτη, παρά την αφθονία χαλκού, κοβαλτίου, σπάνιων γαιών, διαμαντιών και πετρελαίου, χωρίς να πούμε τίποτε για το γεωργικό δυναμικό της (είναι ήδη ο μεγαλύτερος οικονομικός τομέας του ΑΕΠ).
Εδώ επίσης, η γεωγραφία είναι το πεπρωμένο. Το Κονγκό είναι τεράστιο σε έκταση -μεταξύ των μεγαλυτέρων χωρών τις Αφρικής- με ένα τροπικό δάσος, που κάνει κακή την επικοινωνία των μεγαλυτέρων πόλεων μεταξύ τους και με μια κυβέρνηση στην πρωτεύουσα Κινσάσα, η οποία μόλις που λειτουργεί, στο θέμα της επιβολής της αρχής. Αντί να οδηγεί στην Κινσάσα, το δίκτυο μεταφοράς κατασκευάζεται, εξυπηρετώντας τις πλούσιες σε μεταλλεύματα περιοχές και συνδέεται με γειτονικά σημεία (περιοχές). Το Κονγκό αποτελεί από μόνο του έναν κόσμο εμφυλίων πολέμων και τοπικών φέουδων, μακριά από οποιονδήποτε ουσιαστικό κεντρικό έλεγχο. Η κυβέρνηση γνωρίζει πλήρως τα εμπόδια και ως εκ τούτου περιορίζει τις φιλοδοξίες της να παίξει τον ρόλο του πολιτικού κυρίαρχου που εξαρτάται από τους ισχυρούς βαρόνους που διοικούν τα απομακρυσμένα φέουδα. Το πόσο απομονωμένο είναι το Κονγκό από το έξω κόσμο φαίνεται από το γεγονός ότι η Κινσάσα δεν έχει ούτε ένα ξενοδοχείο μια διεθνούς αλυσίδας, την ώρα που ακριβώς μετά τον ποταμό από την Κινσάσα στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, υπάρχουν πολλές ξενοδοχειακές αλυσίδες και οι Γάλλοι διοικούν μια ουσιαστικά ζωντανή εκσυγχρονισμένη χώρα.
Ως υπόθεση ανοιχτής καρδιάς, το αφρικανικό εσωτερικό, όπως αντιπροσωπεύει το Κονγκό, προορισμένο ακόμη να παραμείνει απομακρυσμένο, με τις διόδους να φτάνουν στα άκρα του από πολλαπλά σημεία κατά μήκους του Ινδικού Ωκεανού και από τον γειτονικό νοτιοανατολικό Ατλαντικό Ωκεανό, αρχίζουμε να βλέπουμε να αναδύεται το αφρικανικό κομμάτι ενός συστήματος εμπορίου και συγκρούσεων του ευρύτερου Ινδικού Ωκεανού, ένα σύστημα που εκτείνεται από την Αγκόλα έως τα δυτικά του Ατλαντικού, στις Φιλιππίνες, έως τα ανατολικά στην νοτιοκινεζική θάλασσα. Με άλλα λόγια, η μεγάλη νότια rimland της Αφρο-Ευρασίας διαμορφώνεται σε μια οργανική περιφέρεια, με ακόμη και την υποσαχάρια Αφρική να αποτελεί μέλος της.
Τέλος υπάρχουν και νέες οραματιζόμενες γραμμές στο Κέρας της Αφρικής και την Δυτική (Αφρική). Οι Αιθίοπες θέλουν να αναβαθμίσουν τα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα από την πρωτεύουσα Αντίς Αμπέμπα προς το Τζιμπουτί, κοντά στα στενά του Μπαμπ Ελ Μαντέμπ, ξανά στον Ινδικό Ωκεανό. Οι Αιθίοπες έχοντας χάσει την διέξοδο προς την θάλασσα, εξαιτίας του διαχωρισμού της Ερυθραίας απαιτεί μια πλήρως αξιόπιστη δίοδο εξαγωγής για τα γεωργικά προϊόντα και αυτά της ελαφράς βιομηχανίας, καθώς και για τον περιορισμένο ορυκτό πλούτο. Μικρότερο είναι το ενδιαφέρον των Αιθιόπων για εμπόριο με το εσωτερικό της Κεντρικής Ασίας. Αν η Αντίς Αμπέμπα προσπαθήσει να ενισχύσει τους συνδέσμους μεταφοράς, θα αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό για την λιγοστή χρηματοδότηση των Κενυατών και των Τανζανών που μάχονται να την κινητοποιήσουν.
Όσο για την Δυτική Αφρική, η μόνη συναρπαστική κίνηση εμφανίζεται να είναι ένα σχέδιο που αναβαθμίζει την χερσαία σύνδεση από το Αμπιτζάν στην Ακτή του Ελεφαντοστού στα βορειανατολικά μέσω της Μπουργκίνα Φάσο στο Νίγηρα, όπου υπάρχει πετρέλαιο, φυσικό αέριο και ουράνιο. Τα σχέδια υποδομής που άλλοι έχουν κατασκευάσει στην Δυτική Αφρική, όπως στην Λιβερία και την Σιέρα Λεόνε, είναι εξαιρετικά περιορισμένα και σε πεδίο εφαρμογής και σε χρησιμότητα –να εξάγουν πόρους από συγκεκριμένη παραχώρηση ορυκτών. Κοντά στην Νιγηρία, την μεγαλύτερη χώρα στην Δυτική Αφρική και την πιο δημοφιλή σε ολόκληρη την Αφρική, υπάρχει ένα τοπίο -χαμηλού επιπέδου- χάους. Ενώ η Αμπούζα στοχεύει στην βελτίωση των υποδομών, όπως τους δρόμους, τους σιδηροδρόμους, τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αυτά γίνονται σε κρατικό ή τοπικό επίπεδο, χωρίς εθνική πρωτοβουλία. Και καμιά από αυτές τις υποδομές δεν συνδέεται στην πραγματικότητα πέρα από τα σύνορα της χώρας. Η Δυτική Αφρική, όπως το Κονγκό, υποφέρει από ένα ανθυγιεινό κλίμα, συγκρινόμενο με αυτό της Ανατολικής Αφρικής, συνδράμοντας στα συγκριτικά χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης.
Έτσι, όλες αυτές οι δίοδοι δείχνουν μια Αφρική, όπου ενδεχομένως να υπάρξει μια συναρπαστική οικονομική πρόοδος στα νότια και ανατολικά -και στις δυο περιπτώσεις με προσανατολισμό τον Ινδικό Ωκεανό-, την ώρα που για το μεγαλύτερο μέρος, το υπόλοιπο της ηπείρου μαραζώνει από την φτώχεια, τις συνεχιζόμενες χαμηλής έντασης συγκρούσεις και τις περιστασιακές εξάρσεις αναρχίας.
Δημοσιεύτηκε στον Επενδυτή στις 2 Νοεμβρίου
