Η Κίνα, η Βραζιλία και οι BRICS

Του  Antonio Sampaio, IISS

"Η σχέση Κίνας-Βραζιλίας βιώνει την πιο ενεργή και γόνιμη περίοδο στην ιστορία της», δήλωσε ο Κινέζος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Wang Yang αυτή την εβδομάδα, συνοδευόμενος από τον Βραζιλιάνο ομόλογό του Michel Temer σε μια διμερή επιτροπή συνεργασίας και συντονισμού στο Guangzhou. Η ολοένα και πιο στενή σχέση μεταξύ ορισμένων χωρών BRICS ήταν κάτι που παρατήρησα πρόσφατα κατά τη διάρκεια ενός επαγγελματικού ταξιδιού στην πατρίδα μου, τη Βραζιλία.

Ήμουν εκεί όταν, τον περασμένο μήνα, η Βραζιλία χορήγησε τα δικαιώματα παραγωγής για την ανάπτυξη του ελπιδοφόρου υπεράκτιου κοιτάσματος πετρελαίου της Libra, σε μια κοινοπραξία που περιλαμβάνει δύο κινεζικές εταιρείες, CNPC και CNOOC (αν και της κοινοπραξίας ηγείται η βραζιλιάνικη κρατική εταιρεία πετρελαίων Petrobras, και συμμετέχουν η Shell και η Total).

Μόλις τέσσερις ημέρες νωρίτερα, η Βραζιλία αγόρασε το αντιαεροπορικό σύστημα συστοιχίας πυραύλων, Pantsir S1, από τη Μόσχα, έναντι, σχεδόν  1 δισεκατομμυρίου δολαρίων.  Η Ρωσία – το R στο BRICS- προσέφερε επίσης στην Βραζιλία μία θέση στην παραγωγή των πέμπτης γενιάς μαχητικών αεροσκαφών Sukhoi T-50, τα οποία θα παραχθούν σε συνεργασία με μιαν άλλη χώρα BRICS, την Ινδία. Το μόνο που έλειπε για να συμπληρώσει την ομάδα των χωρών BRICS ήταν τα νέα για την ολοκλήρωση μιας σημαντικής σύμβασης με τη Νότια Αφρική.

Αλλά ενώ παρατήρησα ότι οι Βραζιλιάνοι έχουν συνηθίσει τον αυξανόμενο αριθμό συναλλαγών με την Κίνα και τη Ρωσία, ωστόσο, όσο περνάει ο καιρός γίνονται ολοένα και πιο καχύποπτοι.

Η Κίνα αγοράζει το 20% του συνόλου των εξαγωγών της Βραζιλίας, ποσοστό, σχεδόν, διπλάσιο από αυτό του δεύτερου εταίρου της Μπραζίλ, δηλαδή των Ηνωμένων Πολιτειών. Από το 2009 είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος της Βραζιλίας, ωστόσο, μόλις τώρα, οι Βραζιλιάνοι συνειδητοποιούν  τους τρόπους με τους οποίους η Κίνα διεισδύει όλο και περισσότερο στη βραζιλιάνικη οικονομία, πέρα από τα κοιτάσματα πετρελαίου της Libra.

Από το 2010 και μετά, όταν η  Sinopec (China Petrochemical Corporation) αγόρασε το 40% της Repsol Brazil, της τοπικής θυγατρικής του ισπανικού ενεργειακού κολοσσού, η Κίνα διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην εξόρυξη πόρων στη Βραζιλία, με άμεσες επενδύσεις σε διάφορα έργα. Η Κίνα προτίθεται να ρίξει 36 δισ. δολάρια ΗΠΑ στον ενεργειακό τομέα της Βραζιλίας από το 2014 έως και το 2020, διπλασιάζοντας το ποσοστό της επένδυσής της τα τελευταία επτά χρόνια.

Η λαχτάρα της Κίνας για τους γεωργικούς πόρους της Νότιας Αμερικής, ιδίως των χερσαίων,  ήταν τόσο μεγάλη,  ώστε οι αρχές θεώρησαν πως έπρεπε να αναλάβουν δράση και το 2011 ανέστειλαν την εξαγωγή γεωργικών προϊόντων, ύψους 1,8 δισ. δολαρίων, στην κινεζική αγορά.

Το ότι οι κινεζικές εταιρείες κατέχουν συνολικά μόνον το 20% των μετοχών στο έργο της Libra οφείλεται, εν μέρει, στους νέους κανόνες που ορίζουν ότι η κρατική Petrobras θα κατέχει, τουλάχιστον, το 30% των μετοχών (οι κανόνες αυτοί ίσχυαν και πριν η τελευταία  πάρει ως μερίδιο το 40%). Παρ ΄όλα αυτά, η συμμετοχή της Κίνας στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου,  τα αποθέματα των οποίων υπολογίζονται έως 12 δισ. βαρέλια,  αποδεικνύει την εμβάθυνση της οικονομικής σχέσης μεταξύ των δύο χωρών.

Η Βραζιλία και η Κίνα έχουν κοινά συμφέροντα: αμφότερες επιθυμούν τη μεταρρύθμιση του συστήματος της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αλλά η σχέση τους είναι ασύμμετρη. Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, οι ανησυχίες για την αρπαγή πόρων από την Κίνα έχουν οδηγήσει σε βίαιες διαδηλώσεις. Επτά άνθρωποι τραυματίστηκαν στις συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας έξω από το ξενοδοχείο, όπου πραγματοποιήθηκε η δημοπρασία των δικαιωμάτων παραγωγής της Libra. Ο José Serra, πολιτικός της αντιπολίτευσης και πρώην υποψήφιος για την προεδρεία περιέγραψε την  εκχώρηση δικαιωμάτων για την εξόρυξη πετρελαίου σε κινεζικές εταιρείες ως «νεο-αποικιοκρατία».

Η Βραζιλία αγοράζει από την Κίνα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, ιδιαίτερα τον βιομηχανικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Πωλεί κυρίως φυσικούς πόρους: σιδηρομετάλλευμα, σόγια και, όλο και περισσότερο, πετρέλαιο. Όμως, παρά τις ανισορροπίες αυτές, η αύξηση της παρουσίας της Κίνας στη Βραζιλία αντικατοπτρίζει τη σημασία που δίνει η Βραζιλία, στην σύσφιξη των δεσμών με τις υπόλοιπες αναδυόμενες δυνάμεις.

Εν τω μεταξύ, αν και με πιο αργούς ρυθμούς, φαίνεται πως συσφίγγονται και οι στρατιωτικοί δεσμοί με τη Ρωσία. Η διμερής συνεργασία άρχισε να παίρνει τα πάνω της, για πρώτη φορά, το 2009 με την αγορά 12 ελικοπτέρων τύπου Mi-35 από τη Βραζιλία έναντι 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Σε μερικά από τα σημαντικότερα αμυντικά έργα της χώρας συμμετέχουν χώρες από την Ευρώπη, καθώς και οι ΗΠΑ: το πυρηνικό υποβρύχιο PROSUB κατασκευάζεται σε συνεργασία με τη Γαλλία, ενώ αμερικανικές, γαλλικές και σουηδικές  εταιρείες ανταγωνίζονται,  για να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα παραγωγής των F-X2  μαχητικών αεροσκαφών.

Αλλά, οι σχέσεις Νότου-Νότου απέχουν πόρρω από την ομαλότητα και είναι ανίκανες να απειλήσουν τις σχέσεις της Μπραζίλ με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Πρόσφατα σχόλια του Υπουργού Άμυνας,  Celso Amorim, φαίνεται να συνοψίζουν τη στάση της Βραζιλίας: μετά τη συνάντησή του με τον Ρώσο ομόλογό του, SergeiShoigu, ο Amorim παρατήρησε ότι οι σχέσεις με τις άλλες χώρες BRICS προσέφεραν «εναλλακτικές λύσεις» στους απροσδιόριστους «παραδοσιακούς χώρους συνεργασίας» για τους οποίους «πρέπει να υπάρξει αντίβαρο».

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ