Βήμα προς βήμα προωθείται σταθερά και επίμονα η ιδέα της ολοκλήρωσης στον μετα-σοβιετικό χώρο. Πρώτο στάδιο, η οικονομική ένωση. Αραγε, πρόκειται για την ανασύσταση της ΕΣΣΔ, σύμφωνα με τους Δυτικούς μύθους, ή τα πράγματα είναι πιο σύνθετα και ουσιαστικά;
Γράφει ο Στανισλάβ Πρίτσιν, πολιτικός επιστήμων
Η διάλυση της ΕΣΣΔ σήμανε την κατάρρευση ενός ενιαίου πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού συστήματος, που υπήρχε, και την εμφάνιση 15 νέων ανεξάρτητων κρατών. Όλα ανεξαιρέτως τα νέα κράτη, αφότου απόκτησαν την ανεξαρτησία τους, πέρασαν σοβαρή κρίση.
Μια από τις αιτίες της κρίσης, ήταν η κατάρρευση του ενιαίου συστήματος παραγωγής που είχε οικοδομηθεί επί Σοβιετικής Ένωσης. Ως γνωστόν, καθεμιά από τις σοβιετικές Δημοκρατίες είχε τη δική της θέση μέσα στο ενιαίο οικονομικό σύστημα της υπερδύναμης, και ήταν συνδεδεμένη με πλήθος παραγωγικών σχέσεων με τις άλλες χώρες-Δημοκρατίες. Όλα αυτά όμως, ακυρώθηκαν όταν, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Για αυτόν ακριβώς το λόγο στην αρχή της δεκαετίας του ΄90 είχε υποστηριχθεί θερμά η ιδέα της δημιουργίας της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών, η οποία καλείτο να απαλύνει τις αρνητικές συνέπειες από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Όμως η εγωιστική στάση των πολιτικών ελίτ αρκετών από τις πρώην Δημοκρατίες, και τα πολλά εσωτερικά προβλήματα, δεν επέτρεψαν να αξιοποιηθεί το δυναμικό της Κοινοπολιτείας και έδωσαν αρκετές αφορμές για επικρίσεις σε βάρος της ΚΑΚ.
Η «μεγάλη ιδέα»
Η ιδέα της οικονομικής ολοκλήρωσης στον μετασοβιετικό χώρο εμφανίστηκε ξανά στο μεταίχμιο του 20ου και 21ου αιώνα. Το γεγονός αυτό συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με την έλευση του Βλαντίμιρ Πούτιν στην εξουσία. Σε πρώτο στάδιο έγινε μια προσπάθεια να ενταθεί η δραστηριότητα της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας (EurAsEC). Ωστόσο, η πολύπλοκη δομή της και το εξίσου περίπλοκο σύστημα λήψης αποφάσεων δεν απέφεραν σημαντικά αποτελέσματα. Ετσι, το 2007 οι πρόεδροι των τριών πιο επιτυχημένων από οικονομική άποψη κρατών (Ρωσία, Λευκορωσία, Καζακστάν), πήραν την απόφαση να συστήσουν την Τελωνειακή Ένωση (ΤΕ). Επρόκειτο για τη νέα φάση της ολοκλήρωσης, η οποία προέβλεπε τη δημιουργία ενιαίου χώρου για την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, υπηρεσιών, χρημάτων, αλλά και τη μετακίνηση των πολιτών τους. Η πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση επέτρεψε στα μέλη της ΤΕ να θέσουν στη συνέχεια πιο φιλόδοξους στόχους.
Έτσι εμφανίστηκε η ιδέα του σχηματισμού της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης που προϋπέθετε τη δημιουργία, όχι μόνο ενιαίου τελωνειακού χώρου, αλλά και τη συνολική ρύθμιση της οικονομίας, του ανταγωνισμού, της ενέργειας και των συγκοινωνιών. Δεδομένου ότι η Ρωσία είναι πλέον μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) και το Καζακστάν πρόκειται στο εγγύς μέλλον επίσης να καταστεί πλήρες μέλος, οι χώρες της ΤΕ προσέγγισαν στον μέγιστο βαθμό τα στάνταρ των τελωνειακών ρυθμίσεων με τους κανόνες του WTO. Συν τοις άλλοις, η λήψη των αποφάσεων στους κόλπους της ΤΕ και της μελλοντικής Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, βασίζεται στις αρχές της ισότητας όλων κρατών που συμμετέχουν σε αυτή. Επομένως, η σύνθεση της Ευρασιατικής Οικονομικής Επιτροπής, του κύριου εκτελεστικού οργάνου, αποτελείται από εννέα υπουργούς, τρεις από κάθε χώρα.
Τα στατιστικά στοιχεία μαρτυρούν τα οφέλη από την οικονομική ενοποίηση των πρώην σοβιετικών Δημοκρατιών. Το εμπόριο στα πλαίσια της ΤΕ αυξήθηκε το 2012 κατά 8,7% σε σύγκριση με το 2011, φτάνοντας τα 67,8 δις δολάρια. Υπό αυτές τις συνθήκες ο μέσος όρος αύξησης του εξωτερικού εμπορίου των χωρών μελών κυμάνθηκε στο 3,2%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του συμβούλου του προέδρου της Ρωσίας για θέματα περιφερειακής οικονομικής ενοποίησης, Σεργκέι Γκλάζιεφ, ιδιαίτερη άνοδο μετά τη σύσταση της ΤΕ παρουσίασε το εμπόριο στις συνοριακές περιοχές των χωρών μελών.
Δεδομένου ότι τα σύνορα Ρωσίας και Καζακστάν είναι τα μεγαλύτερα σε έκταση παγκοσμίως, εδώ τα αποτελέσματα της εφαρμογής της οικονομικής ολοκλήρωσης είναι πιο αισθητά. Επίσης, οι ειδικοί τονίζουν τον πολλαπλασιασμό των κοινών ρωσικών και καζαχικών επιχειρήσεων που καταχωρούνται στο έδαφος του Καζακστάν. Η Δημοκρατία αυτή, χάρις στις ελαφρύνσεις του νομικού και φορολογικού καθεστώτος έχει αρχίσει να προσελκύει ρώσους επιχειρηματίες. Μετά την έναρξη της λειτουργίας της ΤΕ, η συνεργασία Ρωσίας και Καζακστάν στον τομέα της μηχανολογικής παραγωγής σημείωσε πολύ μεγάλη άνοδο μέσω της σύστασης κοινών προγραμμάτων και της εγκατάστασης παραγωγικών μονάδων στην επικράτεια του Καζακστάν.
Επίσης, το Κιργιστάν, το οποίο έχει ως σημαντικότατο πεδίο για το εξωτερικό του εμπόριο τις αγορές της Ρωσίας και του Καζακστάν, η ένταξή του στην ΤΕ είναι μια ευκαιρία για σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη της ελαφριάς βιομηχανίας και της γεωργίας.
Ο μύθος της «νέας ΕΣΣΔ»
Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα το θέμα της ολοκλήρωσης στον πρώην σοβιετικό χώρο άρχισε να περιβάλλεται από πολλούς μύθους. Ένας από τους συνηθέστερους είναι ότι η Ρωσία μέσω της οικονομικής ενοποίησης επιχειρεί να ανασυστήσει την ΕΣΣΔ. Μια τέτοια δήλωση είχε κάνει συγκεκριμένα η Χίλαρι Κλίντον πριν την αποχώρησή της από το πόστο της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Βέβαια, αυτού του είδους οι επικρίσεις έχουν να κάνουν με γεωπολιτικά συμφέροντα και ανταγωνισμούς. Η Ρωσία, προφανώς, έχει ανταγωνιστές που θέλουν να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα στην περιοχή και δυσαρεστούνται από την αυξανόμενη κινητικότητα της Μόσχας στον μετασοβιετικό χώρο. Για παράδειγμα, η ΕΕ βλέπει τις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες -ιδιαίτερα αυτές που βρίσκονται δυτικά της Ρωσίας- ως έναν χώρο επέκτασης της επιρροής της και εκμετάλλευσής τους. Αυτός, άλλωστε, ήταν ο λόγος που δημιουργήθηκε τόση ένταση τον περασμένο Νοέμβριο σε σχέση με τη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ και των χωρών Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, στο Βίλνιους, για την Ουκρανία.
Ανταγωνισμός υπάρχει και στην Ανατολή. Για την Κίνα, οι Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας αποτελούν από στρατηγική άποψη σημαντικούς προμηθευτές ενεργειακών πόρων και αγορές για την πώληση κινεζικών προϊόντων. Γι’ αυτό, οποιεσδήποτε προσπάθειες δημιουργίας υπερεθνικών ενώσεων, όπως αυτές στο μετα-σβιετικό χώρο, το λιγότερο που προκαλούν στο Πεκίνο, είναι ανησυχία.
Όπως και να το βλέπουν οι άλλοι, ένα είναι σαφές: Η Ρωσία, μέσω της ολοκλήρωσης, προσφέρει στις πρώην Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ τη δυνατότητα εκσυγχρονισμού της οικονομίας τους και αύξησης της ανταγωνιστικότητας, προκειμένου με κοινές προσπάθειες να καταλάβουν τη δική τους θέση στην παγκόσμια οικονομία. Και η επιλογή για το τι θα κάνουν, ανήκει στις ίδιες τις Δημοκρατίες, και σε κανέναν άλλον.
Ο Στανισλάβ Πρίτσιν είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.
