Η ομιλία του Ιρανού προέδρου κυριαρχεί στο φόρουμ του Νταβός, την ώρα ακριβώς που συγκαλείται η διάσκεψη «Γενεύη 2» για την κρίση της Συρίας
Από τον Κώστα Ράπτη
Το καθιερωμένο ετήσιο ραντεβού των ισχυρών στο Νταβός της Ελβετίας λειτουργεί ως «πυξίδα» για τις κατευθύνσεις προς τις οποίες θα μετακινηθούν οι «τεκτονικές πλάκες» της διεθνούς οικονομίας και πολιτικής. Και οι 2.500 συμμετέχοντες στο φετινό, 44ο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, που ξεκινά την Τετάρτη, φέρονται να αναμένουν θεαματικές εξελίξεις, αν κρίνουμε από τον τίτλο της διοργάνωσης: «Αναμορφώνοντας τον κόσμο».
Όμως, η περιοχή του πλανήτη όπου έχουν δρομολογηθεί οι κρισιμότερες γεωπολιτικές αλλαγές είναι και η πιο ευαίσθητη για την παγκόσμια ενεργειακή τροφοδοσία .Έτσι, ο νέος πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ροχανί, θα λάβει τον λόγο στο Νταβός την Πέμπτη, λίγο μετά την ενεργοποίηση της ενδιάμεσης συμφωνίας των μεγάλων δυνάμεων με την Τεχεράνη για το πυρηνικό της πρόγραμμα και ενώ οι άνθρωποι των αγορών οραματίζονται, προτρέχοντας, τις ευκαιρίες που θα προκύψουν από την αναμενόμενη άρση της απομόνωσης του Ιράν.
Την ίδια ώρα, στην άλλη άκρη της Χώρας των Άλπεων, ήτοι στο Μοντρέ της Ελβετικής Ριβιέρας, η 22α Ιανουαρίου σηματοδοτεί τη σύγκληση της διεθνούς διάσκεψης «Γενεύη 2», σε συνέχεια της αντίστοιχης του Ιουνίου 2012, με στόχο την εξεύρεση πολιτικής λύσης στη συριακή σύγκρουση. Πώς τοποθετούνται στις δύο αυτές αλληλένδετες εξελίξεις οι κυριότεροι διεθνείς και περιφερειακοί παίκτες;
ΗΠΑ
Η αμερικανική κυβέρνηση επιδίδεται σε ασκήσεις ακροβασίας, στην προσπάθεια της να συνδιαμορφώσει με τη Ρωσία μια κατεύθυνση για τη Συρία, να κρατήσει σε τροχιά παραδοσιακούς συμμάχους που αυτονομούνται, όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, και να διασώσει την ενδιάμεση συμφωνία με το Ιράν από τις επιβουλές του Κογκρέσου, το οποίο, κινητοποιημένο από το φιλο-ισραηλινό λόμπι, επιχειρεί την υιοθέτηση νέων κυρώσεων κατά της Τεχεράνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τόνος του επικεφαλής του State Department, Τζον Κέρι, κατά τις αλλεπάλληλες συναντήσεις που πραγματοποίησε τη Δευτέρα στο Παρίσι, άλλαζε αναλόγως του αν απευθυνόταν στον Ρώσο, τον Γάλλο, τον Τούρκο ή τον Καταριανό ομόλογό του. Σε κάθε περίπτωση, η έμφαση της αμερικανικής πολιτικής ως προς τη Συρία έχει μετατοπιστεί προς την καταπολέμηση των τζιχαντιστών, που ήδη αποσταθεροποιούν και το Ιράκ και τον Λίβανο.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ελέγξουν όλους τους περιφερειακούς παίκτες επί του εδάφους, δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με την παραμονή του Ασαντ στην εξουσία και δεν έχουν ακόμη προχωρήσει τα ανοίγματα με το Ιράν σε σημείο που να επιτρέπεται μια ευρύτερη συνεννόηση για την περιοχή.
Ε.Ε
Η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Βαρόνη Κάθριν Άστον, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη σύναψη της ενδιάμεσης συμφωνίας των μεγάλων δυνάμεων με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα και αναμένεται να επισκεφθεί την Τεχεράνη. Ως προς τη Συρία, από τα μεγάλα κράτη-μέλη, η μεν Βρετανία, ευθυγραμμισμένη με τις ΗΠΑ, ασκεί πιέσεις στη μετριοπαθή συριακή αντιπολίτευση να μετάσχει στη «Γενεύη 2», η δε Γαλλία, που τήρησε αδιάλλακτη στάση, εμφανίζεται απομονωμένη και χαμένη. Όσο για το Ιράν, η μεν Βρετανία προέβη σε αυτοκριτική για την πολιτική της των τελευταίων δεκαετιών, διά στόματος του πρώην υπουργού Εξωτερικών Τζακ Στρο, ενώ η Ιταλία αδημονεί για μπίζνες με την Τεχεράνη, προετοιμάζοντας επίσκεψη του πρωθυπουργού, Ενρίκο Λέτα.
Συρία
Η τραγωδία της Συρίας έχει λάβει τις τελευταίες εβδομάδες ολότελα νέα μορφή, με τις καθεστωτικές δυνάμεις να έχουν σταθεροποιήσει τα εδαφικά κέρδη τους, τη μετριοπαθή ένοπλη αντιπολίτευση να έχει τεθεί εκτός παιχνιδιού και το πεδίο των μαχών να κυριαρχείται από τις συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών εκδοχών τζιχαντιστών στον Βορρά. Αυτό που άλλοτε παρουσιαζόταν ως ένα απλό δίπολο «καθεστώτος-αντιπολίτευσης» έχει μεταβληθεί σε ένα περίπλοκο παιχνίδι με πολλούς διαφορετικούς πρωταγωνιστές:
*Την κυβέρνηση της Δαμασκού.
*Τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (υπό την ομπρέλα του εξόριστου στην Κωνσταντινούπολη Εθνικού Συριακού Συνασπισμού), ο οποίος ουσιαστικά εγκατέλειψε τη Συρία μετά την κατάληψη του στρατηγείου του από το ISIS.
*Την εθνικιστική αντιπολίτευση εντός και εκτός συνόρων, η οποία ουδέποτε συμφώνησε με την προοπτική διεθνούς επέμβασης, αλλά και απέχει από τη «Γενεύη 2».
*Το κόμμα PYD (αδελφή οργάνωση του ΡΚΚ), που, με την ανοχή του Άσαντ, απέκτησε τον έλεγχο του συριακού Κουρδιστάν μετά και από σκληρές μάχες με τους ισλαμιστές. Τις λοιπές κουρδικές παρατάξεις, που επηρεάζονται από τον Μεσούντ Μπαρζανί του Βόρειου Ιράκ και διαφωνούν με το PYD ως προς τους όρους συγκρότησης ενός μετωπικού κουρδικού συμβουλίου.
*Το «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στην Ανατολή» (ISIS), οργάνωση ακραίων τζιχαντιστών, που φέρεται να στηρίζεται μυστικά από την Τουρκία και τελευταία αναδιπλώθηκε στην ιρακινή βάση της, καταλαμβάνοντας τη Φαλούτζα και μέρος του Ραμάντι.
*Το «Ισλαμικό Μέτωπο», που συγκροτήθηκε προσφάτως (με την ενθάρρυνση, κατά πληροφορίες, της Σαουδικής Αραβίας) από συνένωση μικρότερων ομάδων σαλαφιστών, που προηγουμένως συνεργάζονταν με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό. Ενεπλάκη σε βίαιες συγκρούσεις με το ISIS.
*Το Μέτωπο Αλ Νόσρα, επίσημη «θυγατρική» της Αλ Κάιντα στη Συρία, που απέφυγε να εμπλακεί στις πρόσφατες συγκρούσεις με άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις, διατηρώντας τις θέσεις της.
Ισραήλ
Καλυπτόμενο από τη σκληρή στάση χωρών όπως η Γαλλία, το εβραϊκό κράτος απέφυγε τις δημόσιες τοποθετήσεις για τη συριακή κρίση, αν και διευκόλυνε τους αντιπάλους του Άσαντ με χειρουργικά αεροπορικά πλήγματα και με τη χρήση των Υψωμάτων του Γκολάν ως χώρου αναδίπλωσης των ανταρτών. Στην παρούσα φάση, η κυβέρνηση Νετανιάχου προσπαθεί να εκτονώσει την αμερικανική πίεση για μια διευθέτηση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης προβάλλοντας «ζητήματα ασφαλείας» (π.χ., διατήρηση του ελέγχου στην Κοιλάδα του Ιορδάνη), τα οποία αμφισβητούν οι ίδιοι οι (περισσότερο δεκτικοί σε μια ρύθμιση) Ισραηλινοί στρατιωτικοί. Η επιστροφή στο υπουργείο Εξωτερικών του σοβιετογεννημένου Άβιγκντορ Λίμπερμαν αναθερμαίνει τις σχέσεις με τη Μόσχα, ενώ όλο και περισσότεροι αναλυτές εξομολογούνται ότι για πρώτη φορά υπάρχει σύμπτωση στρατηγικών συμφερόντων του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας.
Ρωσία
Η Μόσχα, η οποία στήριζε παγίως τον Άσαντ, θεωρεί ότι η διπλωματική γραμμή ιης έχει δικαιωθεί. Αποτελεί, άλλωστε, τον έναν από τους δύο αναδόχους της «Γενεύης 2», μετά τη ρωσο-αμερικανική συνεννόηση του Σεπτεμβρίου, που απέτρεψε μια στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ. Άλλωστε, η ανάδειξη της συριακής κυβέρνησης σε συνεργάτη της διεθνούς κοινότητας για την καταστροφή του χημικού της οπλοστασίου ενίσχυσε τη νομιμοποίησή της, ενώ η «δημιουργική ασάφεια» της ρωσικής διπλωματίας ως προς το ζητούμενο της πολιτικής λύσης έχει ουσιαστικά ακυρώσει το «προπαιτούμενο» της απομάκρυνσης του Άσαντ.
Για τη Ρωσία, η πρώτη προτεραιότητα στη «Γενεύη 2» είναι η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, ως προβλήματος όχι απλώς διεθνούς, αλλά και εγχώριου, δεδομένης ιης παρουσίας Τσεισένων ανιαρών σιη Συρία. Από εκεί και πέρα, η ρωσική διπλωματία αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την πρόταση για δημιουργία «ανθρωπιστικών διαδρόμων» στη Συρία, τουλάχιστον όσο η Δύση συνεχίζει το εμπάργκο στη Δαμασκό και την τροφοδοσία των ανταρτών. Η Μόσχα ενθαρρύνει τη συμμετοχή του Ιράν στη «Γενεύη 2», ενώ διαπραγματεύεται με την Τεχεράνη συμφωνία ύψους 1,5 δισ. δολαρίων για ανταλλαγή ιρανικού πετρελαίου με τρόφιμα. Δεν ξεχνά, άλλωστε, ότι η προοπτική ελεύθερης διάθεσης του ιρανικού πετρελαίου στην αγορά μπορεί να μετατρέψει το Ιράν σε σοβαρό εμπορικό ανταγωνιστή πριν από τη λήξη του έτους.
Τουρκία
Συγκαταλέγεται στους μεγάλους χαμένους των τελευταίων εξελίξεων, χωρίς καμία από τις εκάστοτε προβλέψεις του υπουργού Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, για τη συριακή κρίση να έχει επαληθευτεί. Επιμένει στην απομάκρυνση του Άσαντ, ανησυχεί για την de facto αυτονόμηση των Κούρδων της Συρίας, υπογράφει πετρελαϊκή συμφωνία με τον Μασούντ Μπαραζανί, ηγέτη του αυτόνομου κουρδικού Βόρειου Ιράκ (προκαλώντας την οργή της Βαγδάτης), και επιχειρεί να ξαναβρεί πεδία συνεννόησης με την Τεχεράνη. Η σύγκρουση Ερντογάν-Γκιουλέν και τα σκάνδαλα διαφθοράς, που ξέσπασαν στις 17 Δεκεμβρίου, όχι μόνο προκαλούν πολιτικο-οικονομική αβεβαιότητα και εσωστρέφεια, αλλά και αναδεικνύουν τον σκοτεινό ρόλο της Άγκυρας στη συριακή κρίση, με τον εντοπισμό φορτηγών οπλισμού της ισλαμικής οργάνωσης αρωγής ΙΗΗ, που υποτίθεται ότι είχαν ως αποδέκτη την τουρκομανική μειονότητα της Συρίας. Η επιδρομή των Αρχών σε γραφεία της ΙΗΗ σε έξι πόλεις της Τουρκίας, στο πλαίσιο ερευνών για την Αλ Κάιντα, αναδεικνύει την εκρηκτική δυναμική των ενδοτουρκικών αντιπαραθέσεων. Η απάντηση Νταβούτογλου στις ενοχοποιητικές ενδείξεις είναι ότι το «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ ΄και στην Ανατολή» βρίσκεται σε συμπαιγνία με τις δυνάμεις του Άσαντ για να πλήξουν τη μετριοπαθή αντιπολίτευση.
Ιρακ
Τέσσερα χρόνια μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων, το Ιράκ γνωρίζει επίπεδα εμφύλιας βίας εφάμιλλα των εφιαλτικών συγκρούσεων του 2006-2007, πέφτοντας ουσιαστικά θύμα της αντιπαράθεσης στη γειτονική Συρία. Οι σουνιτικοί πληθυσμοί που κατοικούν εκατέρωθεν των διάτρητων συρο-ιρακινών συνόρων έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί (χάρη και στην αίσθησή τους ότι εντός του Ιράκ παραγκωνίζονται από την αυταρχική πολιτική του σιίτη πρωθυπουργού Νούρι αλ Μαλίκι, συμμάχου του Ιράν). Η λεγόμενη «Αλ Κάιντα στο Ιράκ» έχει μετασχηματιστεί σε «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στην Ανατολή» (ISIS), δηλαδή / την περιοχή Συρίας-Λιβάνου, και έχει αναδειχθεί σε πρωταγωνιστή στο πεδίο της μάχης στη Συρία, πριν από την πρόσφατη αναδίπλωσή του στο δυτικό Ιράκ, όπου κατέλαβε τη Φαλούτζα και μέρος του Ραμάντι, προς μεγάλη διεθνή αμηχανία. Οι φύλαρχοι της περιοχής, που, στο πλαίσιο της «Σουνιτικής Αφύπνισης», είχαν συνεργαστεί με τις αμερικανικές δυνάμεις, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το ISIS και να αποφύγουν τυχόν στρατιωτική επέμβαση των πιστών στον Μαλίκι δυνάμεων εναντίον των πόλεών τους.
Ομαν
Το μικρό σουλτανάτο στην είσοδο του Περσικού Κόλπου απέφυγε τις διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια της «Αραβικής Άνοιξης» και καλλιεργεί εξίσου τις σχέσεις του με το Ιράν και τις σουνιτικές μοναρχίες. Ο πληθυσμός του ανήκει κατά πλειοψηφία στη σιιτική αίρεση των χαριζιτών και ο επί τέσσερις δεκαετίες σουλτάνος Καμπούς κρατά χαμηλό προφίλ. Το Ομάν αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο μεσολαβητής και η έδρα των πραγματικών διαβουλεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν, που διεξάγονταν επί μήνες, πριν καν από τις ιρανικές εκλογές.
Ιραν
Η Τεχεράνη διαμηνύει ότι είναι έτοιμη να μετάσχει στη «Γενεύη 2», αν προσκληθεί χωρίς προαπαιτούμενα, και υπενθυμίζει ότι, χωρίς τη συμβολή της, η Διάσκεψη της Βόννης τον Δεκέμβριο 2001 για τη διαμόρφωση της επόμενης μέρας στο Αφγανιστάν θα είχε αποτύχει. Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Τζαβάντ Ζαρίφ, περιόδευσε από τις 4 Ιανουαρίου σε Λίβανο, Ιράκ, Ιορδανία και Δαμασκό, δίνοντας το μήνυμα ότι η χώρα του θα έχει ρόλο στο Συριακό, είτε προσκληθεί στη Γενεύη είτε όχι. Κατά την Τεχεράνη, προέχει η πολιτική λύση (διότι η πιθανότητα στρατιωτικής ήττας του Άσαντ είναι ανύπαρκτη), καθώς και η αντιμετώπιση της Αλ Κάιντα. Συναρτά, δε, το ζήτημα της εκεχειρίας από τον τερματισμό της σαουδαραβικής υποστήριξης προς τους αντάρτες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το Ιράν για τυχόν περιφερειακές διασυνδέσεις των «Ταξιαρχιών Αμπντουλάχ Αζάμ», που βομβάρδισαν την πρεσβεία του στη Βηρυτό. Την ίδια ώρα, η ανακοίνωση της ενεργοποίησης στις 20 Ιανουαρίου του «κοινού σχεδίου δράσης» της Τεχεράνης και της Ομάδας «5+1» για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (που συνοδεύεται, όπως αποκαλύφθηκε, και από απόρρητο παράρτημα) ανοίγει την προοπτική άρσης του πολιτικού και οικονομικού αποκλεισμού της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Ο πραγματικός ηγέτης της χώρας, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δείχνει να συγκατατίθεται στα ανοίγματα της κυβέρνησης Ροχανί, ενώ η πτέρυγα των συντηρητικών επιφυλάσσεται.
Σαουδική Αραβία
Το Βασίλειο των Σαούνι διαβάζει τη μεσανατολική πραγματικότητα υπό το πρίσμα αφενός του φόβου του απέναντι σε κάθε πιθανότητα εκδημοκρατισμού και αφετέρου του ανταγωνισμού του με το Ιράν, εξού και τροφοδοτεί με κάθε τρόπο την αντιπαράθεση σουνιτών-σιιτών σε όλη την περιοχή. Ο επικεφαλής των σαουδαραβικών μυστικών υπηρεσιών και πρώην πρέσβης στην Ουάσινγκτον, πρίγκιπας Μπαντάρ μπιν Σουλτάν (ανήκει στον κλάδο «Σουντάιρι» της βασιλικής οικογένειας, που, σε αντίθεση με τον βασιλιά Αμπντουλάχ, έχει παγίως αντισυριακές διαθέσεις), θεωρείται ότι είναι ο άνθρωπος που οργανώνει και εξοπλίζει τα διεθνή δίκτυα τζιχαντιστών στη Συρία και όχι μόνο.
* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Κεφάλαιο" της 18ης Ιανουαρίου
