Τα συνθήματα των αγανακτισμένων στο μικροσκόπιο-Μεταφρασμένο απόσπασμα από το βιβλίο Language and Greek Crisis της δρ. Ν. Τσιτσανούδη – Μαλλίδη* που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ
Ανάμεσα στα κεφάλαια του βιβλίου Language and Greek Crisis– Ananalysis of formand content, διακρίνουμε το άρθρο που εξετάζει τις γλωσσικές δομές και λειτουργίες μέσω των οποίων αναπαριστάνονται οι διαμαρτυρίες του «κινήματος των αγανακτισμένων» ενάντια στην οικονομική ύφεση της Ελλάδας και τα σκληρά οικονομικά μέτρα που έχουν ληφθεί. Συγκεκριμένα εστιάζει στα συνθήματα ενάντια στην πολιτική διαφθορά, αλλά και την εφαρμογή του «μνημονίου συνεργασίας» και του «Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος». Όπως διαπιστώνεται, για την έκφραση των ποικίλων συγκρουσιακών καταστάσεων αλλά και των συναισθημάτων των θυμάτων του μνημονίου και της οικονομικής υστέρησης επιστρατεύονται πολυειδή δομικά σχήματα, με σαφή την υπεροχή των ονοματικών και ρηματικών δομών. Τα σχήματα αυτά αποδεικνύουν ότι οι επιπτώσεις των επιβαλλόμενων αντιλαϊκών μέτρων λεκτικοποιούνται μέσω των κειμένων των συνθημάτων και μάλιστα με έναν τρόπο ευφάνταστο αλλά και δραματικό. Η απόδοση των ευθυνών επικεντρώνεται σε κάθε μορφής εξουσία, με αρέσκεια την πολιτική, ενώ ακολουθούν η δικαστική, η δημοσιογραφική και η αστυνομική εξουσία. Επιπροσθέτως συζητούνται και άλλα ευρήματα, όπως η χρήση της απαγορευμένης γλώσσας, οι νεολογισμοί, η μεταχείριση της ιδιωτικής γλώσσας, αλλά και οι συχνές εμφανίσεις των παρομοιώσεων και των μεταφορών.
Η έρευνα εδράζεται σε μία πλειάδα εξαιρετικά πρόσφατων κειμενικών στοιχείων που προέρχονται από επιτόπια καταγραφή των συνθημάτων και των πανό που αναρτήθηκαν στους χώρους των διαμαρτυριών και από υλικό που συγκεντρώθηκε από διαφορετικές μεταξύ τους πηγές, ξεκινώντας από το You Tube και φτάνονας μέχρι τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Η ανάλυση της απεικόνισης και πραγμάτωσης στη νέα ελληνική γλώσσα των αιτιάσεων και των διαμαρτυριών των πολιτών που μετέχουν στο πολυσυλλεκτικό αλλά και απροσδιόριστο «κίνημα των αγανακτισμένων» εστιάζει σε ποικίλα λεκτικά σχήματα, όπως είναι οι ρηματικοί τύποι και οι ονοματικές φράσεις που περιλαμβάνουν ουσιαστικά και επίθετα. Οι δομές αυτές εντοπίστηκαν και αποδελτιώθηκαν από ένα οριακά ομοιογενές “corpus” κειμένων. Πρόκειται για «αναρτημένα» και εν γένει δημοσιοποιημένα κείμενα όχι απλά στον παραδοσιακό έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, αλλά το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυά του. Τμήμα του κειμενικών ευρημάτων αντλήθηκε μετά από κατά περιοχή έρευνα και παρατήρηση στην αθηναϊκή πλατεία Συντάγματος και τις κεντρικές πλατείες άλλων ελληνικών πόλεων, όπως η Λάρισα και τα Ιωάννινα.
Η μελέτη ξεκινά με την υπόθεση εργασίας ότι οι πολίτες – «θύματα» της αλγεινής εμπειρίας της οικονομικής κρίσης φραστικοποιούν τις αρνητικές επιδράσεις της ύφεσης και των μέτρων του μνημονίου μέσω ρηματικών και ονοματικών τύπων. Η υπόθεση αυτή υποστηρίζει ότι κατά τη σύνταξη των συνθημάτων των «αγανακτισμένων» γίνεται συνειδητά ή και ασύνειδα μία υπερ – χρήση στοιχείων από τη λαϊκή και λαϊκότροπη γλώσσα, προκειμένου να αποδίδεται ευκρινέστερα και αποτελεσματικότερα το μέγεθος της συνεπειών της οικονομικής ύφεσης στα θιγόμενα μικρομεσαία κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Με την ιδιωτική και πάντως ανεπίσημη γλώσσα αποδίδονται βιώματα, εμπειρίες, γεγονότα και καταστάσεις με τρόπο οικείο για τους παραλήπτες των μηνυμάτων αυτών, αλλά και παραστατικό και γλαφυρό για τους ίδιους τους εμπνευστές τους. Τα συνθήματα στρέφονται κυρίως κατά του επιβαλλόμενου μνημονίου και του επιπροσθέτως επιβαλλόμενου «Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος» και των φορέων της πολιτικής, της δικαστικής, της αστυνομικής και της δημοσιογραφικής εξουσίας.
Η χρήση λαϊκών λέξεων και φράσεων σε γενικευμένο και εκτεταμένο βαθμό οδηγεί στη θέση ότι οι εμπνευστές του συγκεκριμένου ύφους και είδους κειμένων επιδιώκουν την κατάδειξη της αυθεντικής λαϊκότητας του «κινήματος». Η λαϊκή γλώσσα λειτουργεί εδώ ως ένα είδος τεκμηρίου και μαρτυρίας του λαϊκού ερείσματος των «αγανακτισμένων» που παρά την πολυσυλλεκτικότητα του κινήματος συνδέονται μεταξύ τους με τις ισχυρές αρμογές της αλληλεγγύης και της ομοθυμίας. Η λαϊκή γλώσσααναδεικνύεται ως ένας επιδέξιος κομιστής ιδεολογικών και «αντιεξουσιαστικών» θέσεων, δεδομένου ότι διαθέτει προοδευτικές συνεμφάσεις και διακρίνεται για σηματοδοτήσεις που σχετίζονται με την κοινωνική ευαισθησία και προσανατολισμό.
Αδρομερώς, τα συνθήματα των «αγανακτισμένων» γράφονται κατά κανόνα στην άτυπη καθημερινή γλώσσα των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων που είναι και η πλειονοψηφία του κοινού που συμμετέχει και παρακολουθεί. Μια λόγια γλώσσα ή υπερβολικά καλλιεργημένη θα φάνταζε παράταιρη και ξένη προς το σώμα των κινητοποιούμενων. Αρκετές φορές μάλιστα ο λόγος εμφανίζεται ως τυπικό δείγμα του ιδιωτικού λόγου και όχι του δημόσιου λόγου. Με την ευκαιρία, να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο γνώρισμα απαντάται και σε αρκετά είδη του νεότερου τηλεοπτικού δημοσιογραφικού λόγου.
Τα συμπεράσματα της έρευνας
Στoπλαίσιο της συγκεκριμένης έρευνας εργαστήκαμε επάνω στις γλωσσικές δομές και λειτουργίες μέσω των οποίων αναπαριστάνονται οι αντιδράσεις του λεγόμενου «κινήματος των αγανακτισμένων» πολιτών που εκδηλώθηκε στην Ελλάδα μετά τα μέσα του Μαΐου του 2011. Συγκεκριμένα μελετήθηκαν τα συνθήματα ενάντια στην πολιτική διαφθορά, στην οικονομική ύφεση και στην εφαρμογή του «μνημονίου συνεργασίας» και του «Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος» που αναδείχθηκαν μέσα από το συγκεκριμένο κίνημα για περισσότερο από ένα μήνα και ειδικότερα μέχρι τις 23/6/11.
Όπως διαπιστώθηκε για την έκφραση των ποικίλων συγκρουσιακών καταστάσεων αλλά και των συναισθημάτων μεταξύ των αποδεκτών και θυμάτων του μνημονίου και της οικονομικής υστέρησης επιστρατεύονται πολυειδή δομικά σχήματα, με σαφή την υπεροχή των ονοματικών και ρηματικών δομών. Οι ρηματικές δομές ενσωματώνουν την βαθύτερη εμπλοκή του πολίτη στο αλγεινό και ψυχοφθόρο βίωμα της κρίσης και στους περαιτέρω κινδύνους που ακολουθούν, ενώ οι ονοματικές δομές χαρακτηρίζονται από την περιγραφική λειτουργία που σε αρκετές περιπτώσεις εξειδικεύεται λαμβάνοντας μία αμιγώς καταγγελτική της κατάστασης διάσταση. Άλλες φορές πάλι οι ονοματικές δομές χρησιμοποιούνται εν είδει παραγγελμάτων καθώς επιδιώκεται η κινητοποίηση του κόσμου προς μία κατεύθυνση δυναμικότερης αντίδρασης στα πολιτικοοικονομικά τεκταινόμενα. Σε αυτή την περίπτωση τα ουσιαστικά που χρησιμοποιούνται λειτουργούν ως δομές με κανονιστικό και ρυθμιστικό για τις συμπεριφορές των ανθρώπων χαρακτήρα.
Όπως εκτιμάται, και τα δύο σχήματα επιβεβαιώνουν την άποψη ότι οι επιπτώσεις των σκληρών οικονομικών μέτρων που επιβάλλονται σε συνδυασμό με την ύφεση της οικονομίας λεκτικοποιούνται μέσω των κειμένων των συνθημάτων και μάλιστα με έναν τρόπο όχι μόνον ευφάνταστο αλλά και δραματικό. Η δραματοποίηση στην πραγμάτωσης καθίσταται σαφής λόγω του μεταχειρισμού έντονων και συγκινησιακά φορτισμένων λέξεων και φράσεων. Η απόδοση των ευθυνών και των χαρακτηριστικών της αδικοπραγίας επικεντρώνεται σε κάθε μορφής εξουσία.
Ενδιαφέρουσα αποδεικνύεται η χρήση των μεταφορών και των παρομοιώσεων μέσω των οποίων πραγματώνονται έννοιες όπως αυτές της αφύπνισης και της έγερσης της «μάζας». Κοντά στα άλλα, παρατηρούνται και γλωσσικές αναπαραστάσεις με αναφορές και αναγωγές σε μία ποιητική ή λογοτεχνίζουσα γλώσσα. Πρόκειται για ευρέως διαλεκτικές δομές που χαρακτηρίζονται από διακειμενικότητα και είναι γνωστές στο μικρόκοσμο του αποδέκτη. Επιπροσθέτως απαντώνται συνθήματα που διακρίνονται για τη σκωπτική τους διάθεση καθώς με ένα πνευματώδη τρόπο διεκτραγωδείται η πραγματικότητα.
Στα συνθήματα του «κινήματος της πλατείας» η χρήση των στοιχείων της λεγόμενης ιδιωτικής γλώσσας είναι εκτεταμένη. Είναι μάλιστα έντονη η αποτύπωση σε αυτή του συναισθηματικού στοιχείου, δεδομένης άλλωστε της διασύνδεσης γλώσσας και συναισθήματος. Ανάμεσα στα συναισθήματα που αποτυπώνονται με γλαφυρό και παραστατικό τρόπο είναι αυτά της ανασφάλειας και της απαρέσκειας για εφαρμοζόμενες πολιτικές. Χαρακτηριστική η χρήση της γλώσσας – ταμπού με στοιχεία λόγου που κατά κανόνα εντάσσονται στο επίπεδο του χυδαίου ύφους. Εντοπίζονται επίσης στοιχεία λαϊκού ύφους με φράσεις και λέξεις από τη λεγόμενη «αργκό» ή τη διάλεκτο του περιθωρίου. Η μεταχείριση αυτών των γλωσσικών κωδίκων αποκαλύπτει μία αποδοκιμαστική, εξυβριστική και προπηλακιστική διάθεση από την πλευρά των παραγωγών/φορέων του λόγου. Οι αναγνωρισμένες παραφθορές μιας τυπικής και επίσημης γλώσσας λειτουργούν ως μία άμεση ή έμμεση υπόσχεση για συμμετοχικές και συνεργατικές σχέσεις σε μια κοινωνία περισσότερο συνεργατική που είναι ένα από τα οράματα των εξεγειρόμενων.
*Η Νικολέττα Τσιτσανούδη εξελέγη Επίκουρη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Μέχρι σήμερα έχει διδάξει ή διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων, Θεσσαλίας και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πρόσφατα επιστημονικά της βιβλία χρησιμοποιούνται ως συγγράμματα σε σχολές των Πανεπιστημίων Ιωαννίνων, Αθηνών και Θεσσαλίας.
Ως δημοσιογράφος έχει εργασθεί σε σειρά αθηναϊκών εφημερίδων («Χώρα», «Αδέσμευτος Τύπος», «Επενδυτής») και έχει διευθύνει περιφερειακά τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μέσα ενημέρωσης. Διετέλεσε υπεύθυνη Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων τμήματος Αντιπροεδρίας στη Βουλή των Ελλήνων. Έχει αρθρογραφήσει στον αθηναϊκό τύπο (εφημ. Βήμα, Protagon.grκ.α.) και τον περιφερειακό. Έχει συμμετάσχει ως εισηγήτρια σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια. Έρευνες και μελέτες της έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά με Κριτές στην Ελλάδα, χώρες της Ευρώπης και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι αναπληρώτρια εκδότρια διεθνούς αμερικανικού γλωσσολογικού περιοδικού και Κριτής σε ελληνικά και διεθνή γλωσσολογικά περιοδικά.
Η Νικολέττα Τσιτσανούδη είναι ακαδημαϊκή υπεύθυνη προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας στο Διεθνές Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος». Έχει γράψει μέχρι σήμερα δώδεκα βιβλία, λογοτεχνικά και επιστημονικά. Το τελευταίο της βιβλίο με θέμα την ελληνική κρίση κυκλοφορεί αυτό το καλοκαίρι από αμερικανικό εκδοτικό οίκο στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ. Είναι βραβευμένη τρεις φορές από τη Διεθνή Ένωση Λογοτεχνών και Καλλιτεχνών. Έχει βραβευτεί από το δήμο Ψυχικού, το ΙΑΣΩ, πολλούς πολιτιστικούς συλλόγους. Στις 28 Ιουνίου 2013 βραβεύτηκε με τα βραβεία του «Διακεκριμένου Ερευνητή» και του «Διακεκριμένου Κριτή» στην Αμερική για το έργο της από το αμερικανικό ίδρυμα Untested Ideas Research Center μαζί με άλλους 7 ακαδημαϊκούς από την Αμερική, την Ιαπωνία και την Ευρώπη.
Είναι δωρήτρια οργάνων σώματος και έχει ασχοληθεί συστηματικά στον τομέα της φιλανθρωπίας, καθώς διετέλεσε πρόεδρος του Φιλοπτώχου Κυριών της Ιεράς Μητρόπολης Λάρισας και έχει παρουσιάσει πολλούς τηλεμαραθωνίους για τη στήριξη των αυτιστικών παιδιών και των παιδιών με νεοπλασματικές ασθένειες.
Eίναι παντρεμένη με τον κ. Γιώργο Μαλλίδη και έχουν δύο παιδιά.
