Οι πρόσφατες ραγδαίες εξελίξεις στην Ουκρανία με τη μεγάλη αντιπαράθεση των Ουκρανών -κυρίως των προερχόμενων από τη δυτική Ουκρανία- στον διεφθαρμένο αλλά φιλορώσο πρόεδρο Γιανουκόβιτς, έφεραν και πάλι στην επιφάνεια τους προβληματισμούς για τις ωδίνες της μετασοβιετικής ανασυγκρότησης της Ανατολικής Ευρώπης.
Οι εξελίξεις στην Ουκρανία θα κριθούν από τη σύγκρουση μεταξύ δυτικόφιλων και ρωσόφιλων, που έχει βάση τόσο τη γλωσσική διαφοροποίηση (ουκρανόφωνοι – ρωσόφωνοι) όσο και τη θρησκευτική (καθολικοί – ορθόδοξοι).
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης υπήρξε αποτέλεσμα της αντιλαϊκής πολιτικής της σοβιετικής γραφειοκρατίας, η οποία άσκησε κατά το δοκούν την απολυταρχική της εξουσία επί του λαού μέσω του διεφθαρμένου κομματικού μηχανισμού. Η διάλυση της σοβιετικής αυτοκρατορίας στα εξ ων συνετέθη αποφασίστηκε από το Κόμμα ερήμην των σοβιετικών λαών. Τα κομματικά στελέχη μοίρασαν το δημόσιο πλούτο μεταξύ τους και αποφάσισαν εν μια νυκτί να μετατραπούν από «κομμουνιστές δικτάτορες» σε «αστούς καπιταλιστές».
Οι συνέπειες αυτής της πολιτικής υπήρξαν δραματικές για τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Εμφύλιοι πόλεμοι, ακραίοι εθνικισμοί, δολοφονικές ιδεολογίες (νεοναζισμός, ισλαμισμός, σοβινισμός, αντισημιτισμός), ιμπεριαλιστικές προθέσεις, άνθησαν στο μετασοβιετικό έδαφος. Και όλα αυτά σ’ ένα περιβάλλον σκληρών γεωπολιτικών ανταγωνισμών.
Το εθνικό ζήτημα
Η κληρονομιά των εθνικών ανταγωνισμών και των ανεπίλυτων διαφωνιών υπήρξε ίσως η πλέον μοιραία για τον μετασοβιετικό κόσμο. Το ζήτημα αυτό δημιουργήθηκε από την προσπάθεια των μπολσεβίκων, αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας, να περιλάβουν στη σοβιετική επικράτεια όλα τα εδάφη που ανήκαν στην πάλαι ποτέ κραταιά τσαρική αυτοκρατορία. Στη συνέχεια η προσπάθειά τους, ειδικά με την επικράτηση του σταλινισμού, επικεντρώθηκε στην καταστολή των τοπικών πολιτισμών και στην προσπάθεια επιβολής της ρωσικής κουλτούρας και γλώσσας ως μέσων της ομογενοποίησης. Το ολοκληρωτικό μοντέλο του Homo Sovieticus οδήγησε σε παραμορφώσεις δεκαετιών με αποτέλεσμα να παραμείνουν έως σήμερα τα προβλήματα, οι δυσπλασίες και οι ανοιχτοί λογαριασμοί. Το εθνικό ζήτημα λειτούργησε καταλυτικά στις εξελίξεις της περεστρόικα και επιτάχυνε την κατάρρευση…
Οι Ελληνες της Νότιας Ουκρανίας
Στη Νότια Ουκρανία, στην περιοχή της Αζοφικής θάλασσας, στην Κριμαία, στην Οδησσό κ.α., με βάση την τελευταία σοβιετική απογραφή του 1989, ζουν 104.091 Ελληνες. Οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι ο πραγματικός τους αριθμός είναι διπλάσιος, εφ’ όσον δεκάδες χιλιάδες Ελληνες αναγκάστηκαν την περίοδο των σταλινικών διωγμών να δηλώσουν ότι τάχα είναι Ρώσοι ή Ουκρανοί.
Η επιρροή των Ουκρανών από τους Ελληνες φαίνεται να είναι μεγάλη. Η Aimee Dostojewski, η κόρη του διάσημου συγγραφέα, έγραψε σχετικά: «Ολα είναι ποίηση στην Ουκρανία. Οι στολές των χωρικών, τα τραγούδια τους, οι χοροί τους, ιδιαίτερα το θέατρο… Ανέκαθεν η Ουκρανία είχε στενές σχέσεις με τις ελληνικές αποικίες στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας.
Το ελληνικό αίμα ρέει στις φλέβες των Ουκρανών, φαίνεται στα όμορφα ηλιοκαμένα πρόσωπα, στις χαριτωμένες κινήσεις τους. Δεν αποκλείεται το ουκρανικό θέατρο να είναι μια μακρινή ηχώ εκείνου του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, που τόσο αγαπήθηκε από τους ελληνικούς λαούς».
Η σύγχρονη όμως ελληνική παρουσία στην Ουκρανία αρχίζει με την εγκατάσταση των Ελλήνων στη Μαριούπολη.
Οι Ελληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μαριούπολης το 1775 μ.Χ., όταν η Αικατερίνη η Μεγάλη παραχώρησε την περιοχή αυτή στους 30.000 Ελληνες, οι οποίοι έφυγαν από την ταταροκρατούμενη Κριμαία. Ο ελληνικός πληθυσμός διαμορφώθηκε οριστικά με την εγκατάσταση χιλιάδων Ποντίων κατά τα έτη 1828-1856.
Από το 1810 έως το 1873 η Μαριούπολη με τα γύρω ελληνικά χωριά αποτελούσε «ελληνική διοικητική περιοχή» (όκρουγκ). Σε αυτήν λειτούργησε ελληνική δικαιοσύνη με διοικητικές, αστυνομικές και νομικές αρμοδιότητες. Ιδρύθηκαν νέα ελληνικά χωριά και κυκλοφόρησαν ελληνικές εκδόσεις. Μέχρι το 1859 στην ελληνική περιοχή της Μαριούπολης δεν επιτρεπόταν εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνικότητας.
Το 1809-1812 οι Ελληνες της Οδησσού δημιούργησαν την «Ελληνική Λεγεώνα», η οποία κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο ενώθηκε με τα «Ελληνικά Τάγματα» της Κριμαίας, γράφοντας σελίδες δόξας στα πεδία των μαχών.
Κατά τη διάρκεια 1917-1921, την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, οι Ελληνες βρέθηκαν στο μέσον των συγκρούσεων. Στην περιοχή της Μαριούπολης έδρασε το αναρχικό αγροτικό κίνημα του Μάχνο, το οποίο πνίγηκε στο αίμα από το στρατό του Τρότσκι.
Αργότερα, στο Μεσοπόλεμο, αναπτύχθηκε πολύ ο ελληνικός πολιτισμός. Η ελληνική διανόηση της Μαριούπολης όμως έπεσε θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων του 1937-1938 με την αιτιολογία ότι «…αγωνίζονταν για τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και τη δημιουργία Ελληνικής Δημοκρατίας».
Αποτέλεσμα της άγριας καταπίεσης του ελληνικού πληθυσμού ήταν η αναγκαστική δήλωση πολλών Ελλήνων ότι ανήκουν στη ρωσική ή στην ουκρανική εθνότητα. Κατά συνέπεια ο αριθμός των πραγματικών Ελλήνων της Ουκρανίας είναι πολύ μεγαλύτερος από 104.091 άτομα.
Σημαντική είναι επίσης η ελληνική παρουσία στην Κριμαία, απ’ όπου το 1944 οι σταλινικές αρχές εκτόπισαν περί τους 25.000 Ελληνες στο Ουζμπεκιστάν. Το 1990 στην ιστορική χερσόνησο κατοικούσαν 4.500 Ελληνες, ενώ εκατοντάδες ελληνικές οικογένειες είχαν πάρει το δρόμο της επιστροφής στην Κριμαία από την εξορία της Κεντρικής Ασίας.
Πριν από δύο χρόνια, τον Μάρτιο του 2012, το Αθηναϊκό Πρακτορείο είχε κάνει αφιέρωμα για τον ελληνισμό της νότιας Ουκρανίας & της Κριμαίας που βρίσκεται σε άνθηση. Το δημοσίευμα ανέφερε τα εξής:
Τη ζωντάνια και τη δημιουργικότητα του ελληνισμού της Κριμαίας, αποκάλυψε ένα ταξίδι στη Συμφερούπολη, την πρωτεύουσα της ουκρανικής χερσονήσου, με αφορμή την επέτειο των 20 χρόνων από την ίδρυση της Έδρας Ελληνικής Φιλολογίας στο Ταυρικό Εθνικό Πανεπιστήμιο Β. Ι. Βερνάντσκι. Η Έδρα λειτουργεί από τον Μάιο του 1992, στο πλαίσιο της Σχολής Ξένης Φιλολογίας του Ταυρικού Εθνικού Πανεπιστημίου, και έχει ως σκοπό τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, που διαθέτει δικό της κοινοβούλιο, πρωθυπουργό και κυβέρνηση, αλλά ανήκει στην Ουκρανία.
Η διάρκεια των σπουδών στην Έδρα Ελληνικής Φιλολογίας είναι πέντε έτη (δέκα εξάμηνα) και ο αριθμός των φοιτητών για όλα τα έτη φτάνει τους εκατό. Κάθε χρόνο, το ουκρανικό κράτος παρέχει δέκα υποτροφίες για την Έδρα (όσοι δεν αποκτούν υποτροφία, εγγράφονται και σπουδάζουν στο Ταυρικό Εθνικό Πανεπιστήμιο με πληρωμή). Τα μαθήματα παρακολουθούν Ουκρανοί, αλλά και 'Ελληνες φοιτητές ενώ ανάμικτο είναι και το διδακτικό προσωπικό (Εντουάρντ Ισάγεβ, Λεωνίδας Παβλένκο, Όλγα Αλεξάνδροβα, Μαξίμ Νόρετς, Λίλια Μπάναχ, Σωκράτης Λαζαρίδης, Αλέξανδρος Γεωργιάδης, Αικατερίνη Αναστασιάδη, Σβετλάνα Αντριούχινα και Παύλος Παπαδόπουλος).
Μιλώντας με τους ανθρώπους, που εμψυχώνουν την Έδρα Ελληνικής Φιλολογίας στο Ταυρικό Εθνικό Πανεπιστήμιο (διδακτικό προσωπικό και φοιτητές), εκείνο που διαπιστώνει αμέσως κανείς είναι η προσήλωση και ο ενθουσιασμός με τον οποίο υπηρετούν την επιστήμη τους.
Η Έδρα έχει αναπτύξει σχέσεις με τα τμήματα νεοελληνικών σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, όπως και με το Εθνικό Πανεπιστήμιο Σεβτσένκο του Κιέβου και το Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας. Κάθε χρόνο 15 έως 20 φοιτητές και καθηγητές της Έδρας Ελληνικής Φιλολογίας επισκέπτονται την Ελλάδα, παίρνοντας μέρος σε ποικίλα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά προγράμματα ενώ οι διδάσκοντες έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν και με την έρευνα σε διάφορα ελληνικά πανεπιστήμια. Σημειώνεται πως το επιστημονικό προσωπικό της Έδρας έχει εκπονήσει σειρά διδακτικών εγχειριδίων που χρησιμοποιούνται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Ανάμεσα στα μαθήματα που διδάσκονται στο Εθνικό Ταυρικό Πανεπιστήμιο της Συμφερούπολης είναι η ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας και η γλωσσολογία, όπως και η φωνολογία, η λεξικολογία και η φωνητική των νεοελληνικών.
Η ελληνομάθεια ενισχύθηκε στην Κριμαία από το 1999, με την ίδρυση του Ταυρικού Κέντρου Ελληνικών Σπουδών «Ελπίδα», που όπως λέει στο ΑΜΠΕ ο πρόεδρός του Σ. Λαζαρίδης (επίκουρος καθηγητής στην Έδρα Ελληνικής Φιλολογίας), δραστηριοποιείται μέσω της διοργάνωσης παιδικών κατασκηνώσεων και μαθητικών Ολυμπιάδων, προσφέροντας παράλληλα μαθήματα νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, ιστορίας των Ελλήνων της Ουκρανίας, όπως και ελληνικών χορών και ελληνικής λαογραφίας. Σε ανάλογες δραστηριότητες επιδίδονται η Ομοσπονδία των Ελλήνων της Κριμαίας και το Πολιτιστικό Λαογραφικό Κέντρο Καρατσόλ. Περισσότερα από 500 παιδιά όχι μόνο ελληνικής καταγωγής, αλλά και άλλων εθνοτήτων μαθαίνουν τα ελληνικά στα σχολεία της Κριμαίας. Την εκπαιδευτική αυτή άνθιση συνοδεύουν η πραγματοποίηση ελληνικών φεστιβάλ, η έκδοση ελληνικών εφημερίδων και η παραγωγή ελληνικών τηλεοπτικών προγραμμάτων.
Πώς εξηγείται η ενδυνάμωση του ελληνισμού της Κριμαίας; Το 1944, λίγο μετά τους Γερμανούς και τους Τατάρους, περίπου 20.000 Έλληνες, μαζί με Αρμενίους και Βουλγάρους, εξορίστηκαν από την Κριμαία στα Ουράλια Όρη, στο Καζακστάν και στο Ουζμπεκιστάν.
Το σταλινικό καθεστώς ήθελε να εκκενώσει τη χερσόνησο από τους μη ρωσικούς πληθυσμούς και η μετακίνησή τους έγινε με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Οι Έλληνες άρχισαν να επιστρέφουν στην Κριμαία μόνο μετά το 1980, αλλά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 πολλοί αναγκάστηκαν να καταφύγουν και πάλι στην εξορία -αυτή τη φορά οικειοθελώς- λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης (δεν είναι λίγοι εκείνοι που κατέληξαν στην Ελλάδα). Παρόλα αυτά, τα τελευταία δέκα χρόνια οι Έλληνες άρχισαν να ριζώνουν εκ νέου στην Κριμαία. Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία, το 2001 στην Κριμαία ζούσαν πάνω από 3.00Ο Έλληνες. Σήμερα ελληνικές κοινότητες υπάρχουν στις περισσότερες κριμαϊκές πόλεις, όπως και στα χωριά Τσερνοπόλιε, Σαντόβοε, Λουγκοβόε, Ντόμπροε και Πιονέρσκοε. Στα προάστια της Συμφερούπολης (το όνομά της εισηγήθηκε στην Αικατερίνη τη Μεγάλη Αικατερίνη ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο οποίος πρωτοστάτησε τον 18ο αιώνα, μαζί με τον Νικηφόρο Θεοτόκη, στη σύσταση της ελληνικής παροικίας) έχουν μεγαλώσει οι συνοικίες Ακρόπολις και Πόντος, τα ελληνικά μιλιούνται από ολοένα και περισσότερο κόσμο και κατά μήκος της οδικής γραμμής που συνδέει τη Συμφερούπολη με τη Γιάλτα παρουσιάζεται οικοδομικός οργασμός με θεαματική ελληνική συμμετοχή.
H ιστορία, βέβαια, των Ελλήνων στην κριμαϊκή χερσόνησο είναι πολύ παλιά. Ξεκινάει από τις αποικίες της αρχαιότητας, όταν Ίωνες και Δωριείς, προερχόμενοι κυρίως από τα μικρασιατικά παράλια, άρχισαν κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα να διαπλέουν τον Εύξεινο Πόντο, αναζητώντας καινούργια εδάφη. Οι Έλληνες ονόμασαν την Κριμαία "Ταυρική" (ας θυμηθούμε την "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του Ευριπίδη) και άφησαν το αρχιτεκτονικό τους αποτύπωμα στην πόλη της Χερσονήσου, της οποίας τα ερείπια δεσπόζουν σήμερα στην είσοδο του λιμανιού της Σεβαστούπολης. Με τον εκχριστιανισμό της Κριμαίας κατά τον 3ο μ.Χ. αιώνα το Βυζάντιο επέβαλε την ελληνική γλώσσα ως γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ όλων των κριμαϊκών λαών. Ακολούθησε στις αρχές του 14ου αιώνα η δημιουργία του ελληνικού πριγκιπάτου των Θεοδώρων, που εντάχθηκε αργότερα στις κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το 1780 οι Έλληνες ίδρυσαν στην Αζοφική Θάλασσα τη Μαριούπολη ενώ πέντε χρόνια νωρίτερα Έλληνες από το Ιόνιο, το Αιγαίο, την Πελοπόννησο και τη Βόρεια Ελλάδα εγκαταστάθηκαν στο Κερτς και στο Ενί Καλέ.
Ήταν οι Έλληνες που πολέμησαν μαζί με τα ρωσικά στρατεύματα εναντίον του στρατού του Σουλτάνου.
Από το 1829 μέχρι το 1919 οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν, άλλοτε ως παλιννοστούντες και άλλοτε ως πρόσφυγες και μετανάστες, στη Σεβαστούπολη, τη Θεοδοσία, τη Συμφερούπολη, την Αλούστα και τη Γιάλτα, κάνοντας τις πιο διαφορετικές δουλειές: από ναυτικοί, ψαράδες, αμπελουργοί, καπνοπαραγωγοί και μικρέμποροι μέχρι οικοδόμοι, αρτοποιοί, μπακάληδες και ράφτες. Όταν ξέσπασε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Έλληνες αγωνίστηκαν κατά των Γερμανών ενώ αρκετοί έγιναν και αντάρτες. Ένα ολόκληρο ελληνικό χωριό, το Λάκι, πυρπολήθηκε γιατί προσέφερε βοήθεια στους αντάρτες. Σήμερα στη θέση του βρίσκεται ένα σεμνό επιτάφιο μνημείο.
Με τις τελευταίες εξελίξεις, ο Αγγελιοφόρος σε ρεπορτάζ του καταγράφει την σημερινή πραγματικότητα, τονίζοντας ότι οι έλληνες που ζουν εκεί δηλώνουν προσηλωμένοι στην ενότητα της Ουκρανίας. Αναλυτικότερα η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης λέει τα εξής:
Ενωμένοι και προσηλωμένοι στην ενότητα της Ουκρανίας δηλώνουν οι περίπου 100.000 Έλληνες που ζουν στη χώρα, διαβεβαιώνοντας ότι οποιαδήποτε αναφορά για επιθέσεις σε βάρος του ελληνισμού είναι «κακόβουλη», «ανυπόστατη» και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».
Σε ανακοίνωσή της, η Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Θέλουμε να δηλώσουμε προς κάθε κατεύθυνση ότι οι 100.000 περίπου ομογενείς στην Ουκρανία παραμένουν ήσυχοι και νομοταγείς πολίτες, δεν συμμετέχουν σε ακραίες εκδηλώσεις, ούτε υποδαυλίζουν εθνικιστικά στοιχεία, αλλά παραμένουν ενωμένοι και αδελφωμένοι και δηλώνουν την προσήλωσή τους στην ενότητα της Ουκρανίας.
»Οποιαδήποτε αναφορά που κάνει λόγο για επιθέσεις σε βάρους του ελληνισμού είναι κακόβουλη και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και δεν καταλαβαίνουμε γιατί λέγονται τέτοια ανυπόστατα πράγματα. Είμαστε ανήσυχοι και προβληματισμένοι για τις εξελίξεις, αλλά πιστεύουμε ότι πολύ σύντομα θα βρεθεί η λύση για το καλό του Ουκρανικού λαού. Είμαστε σε συνεχή επαφή από την αρχή της κρίσης με τις ελληνικές διπλωματικές Αρχές στην Ουκρανία, την πρεσβεία μας στο Κίεβο και τα γενικά μας προξενεία στη Μαριούπολη και την Οδησσό και υπάρχει καθημερινή και συνεχής επικοινωνία με τον πρέσβυ και τους γενικούς προξένους. Με τον γενικό πρόξενο στη Μαριούπολη μόλις προχθές είχαμε μάλιστα συνάντηση στα γραφεία της Ομοσπονδίας μας και οι εκπρόσωποι των ομογενειακών οργανώσεων έφυγαν ευχαριστημένοι και με ανυψωμένο το εθνικό μας φρόνημα από τη συνάντηση αυτή.
»Επαναλαμβάνουμε με τον πιο κατηγορηματικό και υπεύθυνο τρόπο ότι οι Ομογενείς τηρούν υπεύθυνη στάση, είμαστε ενωμένοι και δεν έχουμε αποτελέσει αντικείμενο στοχοποίησης ή εχθρικών πράξεων. Δεν καταλαβαίνουμε συνεπώς για ποιον λόγο εκφράζονται αυτές οι απαράδεκτες απόψεις, τις οποίες και καταδικάζουμε απερίφραστα και καλούμε όλους όσοι κάνουν δηλώσεις για την κατάσταση στην περιοχή να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και σοβαροί στα λεγόμενά τους».
«Οι Έλληνες της Κριμαίας ανησυχούν όσο και οι άλλοι λαοί»
Στο μεταξύ, με δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Σωκράτης Λαζαρίδης, επίκουρος καθηγητής Φιλολογίας του Ταυρικού Εθνικού Πανεπιστημίου και πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στην πρωτεύουσα της Κριμαίας, Συμφερούπολη, υπογραμμίζει ότι «οι Έλληνες της Κριμαίας ανησυχούν για το μέλλον τους όσο ανησυχούν όλοι οι άλλοι λαοί που αντιμετωπίζουν την παρούσα, κρίσιμη -για την ειρήνη- κατάσταση».
«Οι Έλληνες εδώ είμαστε ρωσόφωνοι, όπως και το περίπου 65% του πληθυσμού της χερσονήσου […]. Σίγουρα δεν θέλουμε τον διχασμό της χώρας, αλλά να βρεθεί μια ειρηνική λύση στην κρίση αυτή» τονίζει ο κ. Λαζαρίδης, επισημαίνοντας ότι αυτή την ώρα δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος για τη ζωή των Ελλήνων.
Στη Συμφερούπολη τα πνεύματα άρχισαν να οξύνονται, όταν ομάδες ρωσόφωνων «κατασκήνωσαν» έξω από το κοινοβούλιο, ζητώντας να μην αναγνωριστεί η νέα εξουσία στο Κίεβο, να επανέλθει το Σύνταγμα της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας, που ίσχυσε προσωρινά το 1992 και να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα με το ερώτημα της προσχώρησης στη Ρωσία.
Στην Κριμαία, 60% των κατοίκων μιλούν ρωσικά. Παραχωρήθηκε, δε, στην Ουκρανία από τον Νικίτα Χρουστσόφ το 1954, όταν η Ουκρανία ήταν μία εκ των δημοκρατιών της ΕΣΣΔ. Μετά το 1991, όταν η Ουκρανία απέκτησε την ανεξαρτησία της, έλαβε το καθεστώς της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας.
Το 1997, υπεγράφη συμφωνία με τη Ρωσία, που προέβλεπε τη διατήρηση ναυτικής βάσης του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας από την τελευταία στη Σεβαστούπολη μέχρι το 2017. Μάλιστα, το 2012, ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, με την ιδιότητα του Προέδρου της Ουκρανίας, ενέκρινε την επέκταση του συμβολαίου για άλλα 25 χρόνια- έως το 2042.
Στην Κριμαία, εκτός των Ελλήνων κατοικούν επίσης οι τουρκικής καταγωγής Τάταροι, οι οποίοι αποτελούν τη σημαντικότερη μειονότητα, αρνητικά διακείμενη προς τη Μόσχα, λόγω του μαζικού εκτοπισμού των προγόνων της από τον Στάλιν.
Διαβάστε και αυτό
Έλληνες στην Ουκρανία: Από το χρυσόμαλλο δέρας έως τη Φιλική Εταιρεία
Το φλέγον ζήτημα που έχει ανακύψει τις τελευταίες εβδομάδες στην εμφυλιακή Ουκρανία ανέδειξε τις τελευταίες μέρες και ένα άλλο πολύ σημαντικό θέμα…
Την παρουσία του ελληνικού στοιχείου στη χώρα και, πιο συγκεκριμένα, των συνολικά 150.000 Ελλήνων που ζουν σήμερα στην Ουκρανία και οι οποίοι τελούν υπό το φόβο και την ανησυχία που προκαλούν οι ένοπλες απειλές των νεοναζιστών εθνικιστών του «Δεξιού Τομέα» που έχουν πάρει τον έλεγχο της χώρας και απειλούν με εθνικές εκκαθαρίσεις.
-Μια υπόθεση 2.500 ετών…
Η παρουσία, ωστόσο, των Ελλήνων στην Ουκρανία και ιδιαιτέρως στην Χερσόνησο της Κριμαίας, έχει μακρότατη ιστορία, η οποία χρονολογείται ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ., οπότε και άρχισε η ελληνική εποίκιση στα παράλια της Μαύρης θάλασσας και στην χερσόνησο.
Tα ερείπια των αρχαίων ελληνικών πόλεων Σεβαστούπολη, Παντικαπαίου (Κιμμέριος Βόσπορος), Xερσονήσου,Φαναγόρειας, Θεοδόσιας κ.ά. μαρτυρούν την παλιά δόξα των Eλλήνων.
Χερσόνησος ονομάζεται σήμερα και επρόκειτο για μία από τις πόλεις που ίδρυσαν οι αρχαίοι Ελληνες σ΄αυτή την περιοχή με τις τεράστιες γεωργικές εκτάσεις, προκειμένου να εξασφαλίσουν σιτηρά για την επιβίωση των δικών τους πόλεων-κρατών. Συγκεκριμένα η πόλη ιδρύθηκε τον 6ο π. Χ. αιώνα αλλά σύμφωνα με τους αρχαιολόγους στις αρχές του 3ου αιώνα π. Χ., μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού σκοτώθηκε από ξένους εισβολείς.
Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν την Κριμαία Ταυρίδα(αργότερα Ταυρική), σύμφωνα με το όνομα των κατοίκων της, των Ταύρων. Ο ιστορικός Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Ηρακλής όργωσε αυτή τη γη χρησιμοποιώντας ένα γιγάντιο ταύρο.
Κατά τα τέλη του 5ο αιώνα αρχαίοι Έλληνες αποικιστές άρχισαν να εγκαθίστανται κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας. Ανάμεσά τους υπήρχαν Δωριείς από την Ηράκλεια Ποντική η οποίοι και Ίωνες από τη Μίλητο που προσορμίστηκαν στη Θεοδοσία και το Παντικάπαιον.
-Από το Χρυσόμαλλο δέρας…
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως εκεί βρισκόταν η μυθική Κολχίδα από όπου ο Ιάσονας πήρε το χρυσόμαλλο δέρας, δηλαδή το δέρμα (την προβιά) που απέμεινε από το κριάρι που έστειλε η Νεφέλη για να σώσει το γιο της Φρίξο από τη θυσία που ήθελε να κάνει ο πατέρας του.
Σύμφωνα με τον μύθο, ο βασιλιάς Αθάμας έχοντας πάρει τον χρησμό από το μαντείο των Δελφών ότι ήταν ευθύνη του γιου του το γεγονός πως δε φύτρωσε το σιτάρι εκείνη τη χρονιά, αποφάσισε να τον θυσιάσει. Έτσι η μητέρα του Νεφέλη η οποία είχε πεθάνει, έστειλε από τον ουρανό ένα κριάρι με χρυσό δέρμα να τον αρπάξει από την επικείμενη θυσία. Το κριάρι λοιπόν άρπαξε τον Φρίξο και την Έλλη και τους πήγε στην Κολχίδα. Εκεί ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στο Δία και χάρισε το δέρμα του στο βασιλιά της Κολχίδας, Αιήτη που τον φιλοξενούσε. Εκείνος το κρέμασε σε μια βελανιδιά στο δάσος του θεού Άρη και έβαλε έναν ακοίμητο δράκο να το φυλάσσει.
-Στην Φιλική Εταιρεία
Η Φιλική Εταιρεία ήταν η σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν για την προετοιμασία επανάστασης για την απελευθέρωση των Ελλήνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό (τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας και σημαντικό λιμάνι στον Εύξεινο Πόντο) και σύμφωνα από τους παλαιότερους ιστορικούς, από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, το Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ. Τέταρτο μέλος της, μυήθηκε ο Αντώνιος Κομιζόπουλος από τη Φιλιππούπολη.
Επίσης από τα πρώτα μέλη που μυήθηκαν ήταν και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (και μάλιστα κατά ορισμένες πηγές συνιδρυτής, πριν τον Ξάνθο που μυήθηκε αργότερα).
Οι Φιλικοί αφού μυούνταν στην Εταιρεία έδιναν όρκο πίστης και επικοινωνούσαν με κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις.
Το σπίτι της οδού Κράσνη (πάροδος Ν. 18) στην Οδησσό, όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία.
-Οι Έλληνες της Κριμαίας από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα
Οι Έλληνες της Κριμαίας διαιρούνται σε δύο ομάδες: Είναι οι λεγόμενοι Ελληνόφωνοι-Ρωμαίοι και οι Τουρκόφωνοι-Ουρούμ. Είναι Έλληνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που προέρχονταν από την περιοχή του Πόντου που μετανάστευσαν και αποίκισαν την Κριμαία. Και οι δύο ομάδες μετανάστευαν στην περιοχή για πολλούς αιώνες (απ' τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι και 17ο αιώνα μ.Χ.) από την Ανατολία, κυρίως από τον Πόντο. Οι τελευταίοι εντάθηκαν στην κοινωνική και πολιτισμική ζωή του τόπου, με αποτέλεσμα να υιοθετήσουν την γλώσσα των Τατάρων της Κριμαίας ως μητρική γλώσσα.
Το 1777, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, η Μεγάλη Αικατερίνη διέταξε την εγκατάσταση όλων των Ελλήνων από τη χερσόνησο στη Βόρεια Αζοφική, έτσι έγιναν γνωστοί ως Έλληνες της Αζοφικής (приазовские греки / priazovskie Greki).
Μερικοί γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι η διάλεκτος που ομιλείται από τους Έλληνες της Αζοφικής διαφέρει από την κοινή γλώσσα των Κριμαίων και ως εκ τούτου αποτελεί μια ξεχωριστή ομάδα γλώσσας αυτής. Οι Ουρούμ είναι Ορθόδοξοι Χριστιανοί.
Από τον 18ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, στον Καύκασο μετανάστευαν μαζικά οι Έλληνες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυρίως από την περιοχή του Πόντου. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-29, με την προέλαση του ρωσικού στρατού προς το Ερζερούμ και την Αργυρούπολη και τον ενθουσιασμό που προκάλεσε στους τοπικούς ελληνικούς πληθυσμούς αλλά και τη συμφωνία ειρήνης με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης που ακολούθησε με την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από την περιοχή, ανάγκασε ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων (περίπου 42.000) να ακολουθήσει τον ρωσικό στρατό, για το φόβο αντιποίνων.
Η ρωσική κυβέρνηση και ειδικότερα ο τσάρος Νικόλαος Α΄ με απόφασή του, μετά από εισήγηση του στρατηγού Ιβάν Πασκέβιτς, τους εγκατέστησε στην περιοχή της Τσάλκας, όπου ίδρυσαν 27 αμιγή ελληνικά χωριά. Επί της Σοβιετικής Ένωσης αποτελούσαν αναγνωρισμένη ελληνική μειονότητα της Γεωργίας. Ίδρυσαν επίσης τρία χωριά στην περιοχή Γκομαρέτη.
Μέχρι το 13ο αιώνα που ήρθαν οι Τάταροι το Ελληνικό κράτος στη Χερσόνησο της Κριμαίας άκμαζε, μα και μετά η ελληνική παρουσία παρέμενε ισχυρή, κράτησε κάποια εδάφη στην Kριμαία, ενώ Βενετοί και Γενοβέζοι δημιουργούν λιμενικές εγκαταστάσεις. μέχρι να τα πάρουν οι Οθωμανοί το 1485.
Ως το 1778, μέρος του ελληνικού πληθυσμού έμεινε σε εδάφη που του παραχώρησε η αυτοκράτειρα της Pωσίας Aικατερίνη.
Στη Σοβιετική ένωση του Στάλιν με διάταγμα το 1937 οι Ελληνικοί σύλλογοι χαρακτηρίστηκαν κατασκοπευτικοί, ακολούθησε, μια εθνοκάθαρση και πραγματική τραγωδία για το μικρό ελληνικό λαό της Αζοφικής.
Κλείστηκαν τα ελληνικά σχολεία, το θέατρο, η εφημερίδα, καταργήθηκε το λαογραφικό συγκρότημα. Καταστράφηκαν ακόμα και όλα τα έγγραφα που θύμιζαν την ύπαρξή τους. Με ψευδείς κατηγορίες, εκτελέστηκαν όλοι οι Έλληνες διανοούμενοι, καθώς και χιλιάδες εργάτες και αγρότες ελληνικής καταγωγής. Δεν υπήρχε ελληνική οικογένεια που να μην είχε χάσει ένα μέλος της από τις καταπιέσεις αυτές. Παραμένουν άγνωστα μέχρι σήμερα οι τόποι εκτέλεσης και ταφής των θυμάτων του Στάλιν.
Με την άνοδο στην εξουσία του Νικήτα Χρουστσώφ, οι Έλληνες της Ουκρανίας, όπως και της υπόλοιπης πρώην Σοβιετικής Ένωσης, απέκτησαν σχετική πολιτική ελευθερία.
Στη δεκαετία του '70 είχε συσταθεί μια λογοτεχνική ομάδα των Ελλήνων ποιητών που συναντιούνταν κάθε καλοκαίρι στο εξοχικό «Αζοφικό αγλάρ» («Το χελιδόνι της Αζοφικής») του ποιητή Δημήτρη Δεμερντζή.
Σύμφωνα με τον ιστότοπο einai-adynaton.blogspot.gr, στις 25 Ιανουαρίου 1989 στη Μαριούπολη, ιδρύθηκε ο πρώτος ελληνικός σύλλογος, με πρωταρχικό σκοπό την αναγέννηση της ελληνικής διαλέκτου της Μαριούπολης και η εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας. Την 25η Μαρτίου του ίδιου χρόνου γιορτάστηκε για πρώτη φορά η εθνική μας εορτή και ακούστηκε και ο εθνικός ύμνος. Στη γιορτή αυτή είχαν έρθει Έλληνες από τα γύρω χωριά, χόρευαν στη διάρκεια της συναυλίας τους ελληνικούς τοπικούς χορούς. Μετά από τη συναυλία, οι άνθρωποι αγκαλιάζονταν και έκλαιγαν: για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, από τη σκηνή ακουγόταν η μητρική τους γλώσσα.
Από το 1992 έως το 2000 στον τοπικό δημοτικό ραδιοφωνικό σταθμό, δυο φορές το μήνα μεταδίδονταν η εκπομπή "Καλησπέρα". Από το 1992 έως 1995 στο Ντονέτσκ εκδίδονταν η εφημερίδα «Λόγος», ενώ από το 1994 άρχισε να κυκλοφορεί η εφημερίδα «Χρόνος» του ελληνικού συλλόγου της Μαριούπολης και το 1996 άνοιξε Ελληνικό προξενείο.
