Στη γωνία βρίσκεται η μεταβατική κυβέρνηση στην Ουκρανία. Πώς οι εξελίξεις στις ανατολικές περιοχές απειλούν να εκτροχιάσουν το πρόγραμμα του ΔΝΤ πριν καν αρχίσει και να οδηγήσουν σε ακόμα σκληρότερα μέτρα. Ο ρόλος του ΝΑΤΟ και το δίλημμα της οικονομικής βοήθειας από τη… Ρωσία.
Στις 2 Μαΐου ουκρανικές δυνάμεις άρχισαν εκ νέου τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην ανατολική Ουκρανία. Ως τις 4 Μαΐου το Κίεβο είχε ανακτήσει τον έλεγχο του Κραματόρσκ και δυνάμεις ασφαλείας είχαν περικυκλώσει το Σλαβιάνσκ, προπύργιο των φιλορώσων αυτονομιστών, αναφέρει σε ανάλυση η Stratfor.
Οι αρχές έδωσαν μάχη για να επιβάλουν την τάξη στο νότιο λιμάνι της Οδησσού, όπου περισσότεροι από 40 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις στις 2 Μαΐου και φιλορώσοι διαδηλωτές πραγματοποίησαν επιδρομή σε αστυνομικό τμήμα στις 4 Μαΐου και απελευθέρωσαν κρατουμένους χωρίς να βρουν ισχυρή αντίσταση.
Στις 30 Απριλίου το ΔΝΤ ενέκρινε πακέτο βοήθειας $17 δισ. προς την Ουκρανία, κι η εκταμίευση της πρώτης δόσης έχει προγραμματιστεί για τις αρχές Μαΐου.
Oι εξελίξεις δείχνουν τη διπλή κρίση που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του Κιέβου. Αυτήν την ώρα, οι αρχές αγωνίζονται να ανακτήσουν την κυριαρχία στις ανατολικές περιοχές της χώρας. Εν τω μεταξύ, παρά την οικονομική και πολιτική στήριξη από τη Δύση, τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα της χώρας προβλέπεται να επιδεινωθούν.
Η κρίση απειλεί με περαιτέρω αποσταθεροποίηση τη μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση, οδηγώντας σε αδιέξοδο, που θα εμποδίσει την ηγεσία της χώρας να απαντήσει αποτελεσματικά στις στρατιωτικές και οικονομικές προκλήσεις και μπορεί να ανοίξει την πόρτα στο Κρεμλίνο να αντεπιτεθεί ενάντια στη δυτική επιρροή στο Κίεβο.
Ανάλυση
Την ίδια εβδομάδα που το ΔΝΤ ανακοίνωσε το δάνειο, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλαν νέες κυρώσεις σε Ρώσους αξιωματούχους και σε ρωσικές οντότητες, σε μια προσπάθεια να πιέσουν το Κρεμλίνο σε αλλαγή της πολιτικής προς την Ουκρανία. Σε μια επίδειξη στήριξης προς τους συμμάχους του στην περιοχή, το ΝΑΤΟ άρχισε να παρατάσσει δυνάμεις στην ανατολική περιφέρεια (της συμμαχίας), με μικρές επιχειρήσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ωστόσο, η οικονομική βοήθεια της Δύσης προς το Κίεβο, οι περιορισμοί στις χορηγήσεις βίζας και το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων σε υψηλόβαθμους Ρώσους αξιωματούχους και σε εταιρείες καθώς και η -εν πολλοίς συμβολική- στρατιωτική παρουσία του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη δεν θα κάνουν πολλά για να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες οικονομικές και στρατιωτικές προκλήσεις της Ουκρανίας.
Ενώ η πρώτη δόση των 3 δισ. δολαρίων του πρόσφατα εγκεκριμένου δανείου του ΔΝΤ αναμένεται να φτάσει κάπου μεταξύ 5 και 8 Μαΐου, το μέλλον της οικονομικής συμφωνίας της Ουκρανίας με το Ταμείο παραμένει αβέβαιο. Ως προϋπόθεση για την έγκριση του δανείου, το ΔΝΤ ζήτησε από τις ουκρανικές αρχές να εισαγάγουν και να εφαρμόσουν ένα ευρύ πλέγμα οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Η χώρα απάντησε με ένα πακέτο μέτρων λιτότητας, το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και αυξήσεις στους φόρους. Επιπλέον, την 1η Μαΐου, η Ουκρανία προχώρησε σε αύξηση πάνω από 50% στην τιμή του φυσικού αερίου. Αν και οι επιδοτήσεις για ορισμένες κατηγορίες του πληθυσμού θα διατηρηθούν και ενώ μέχρι το φθινόπωρο η αύξηση δεν θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στους λογαριασμούς των νοικοκυριών, παραμένει η δυσαρέσκεια για τις αλλαγές στο σύστημα ενεργειακών επιδοτήσεων.
Επειδή η Ουκρανία χρωστάει μεγάλα ποσά στη Δύση και στη ρωσική Gazprom, ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομικής βοήθειας του ΔΝΤ ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί για την αποπληρωμή δανείων, αντί για την τόνωση της οικονομίας της. Από τη βοήθεια των 17 δισ. δολαρίων, τα 5 δισ. προορίζονται για την αποπληρωμή προηγούμενων δανείων του ΔΝΤ.
Oι προσπάθειες του Κιέβου να εφαρμόσει τα επώδυνα μέτρα λιτότητας που προβλέπει η συμφωνία με το ΔΝΤ δεν εγγυώνται την επιτυχία και την ομαλή πορεία του προγράμματος. Σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε τον Απρίλιο το ΔΝΤ, η δανειακή συμφωνία του Ταμείου με την Ουκρανία θα πρέπει να αναθεωρηθεί αν το Κίεβο χάσει τον έλεγχο στις ανατολικές περιοχές της χώρας. Η ανατολική Ουκρανία αποτελεί την καρδιά της ουκρανικης βιομηχανίας. Ορισμένα από τα μεγαλύτερα ορυχεία και εργοστάσια λειτουργούν στην περιοχή, ειδικά στο Ντόνετσκ, το κέντρο των αυτονομιστών στα ανατολικά.
Οι ανατολικές περιφέρειες έχουν επίσης υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από τις δυτικές. Η παρατεταμένη αστάθεια μπορεί να σημαίνει μεγάλη απώλεια φορολογικών εσόδων, και αυτό θα δυσκολέψει το Κίεβο να επιτύχει τους δημοσιονομικούς και μακροοικονομικούς στόχους που έχει συμφωνήσει με το ΔΝΤ.
Eσωτερικές διαμάχες στο Κίεβο
Στις 30 Απριλίου, ο μεταβατικός πρόεδρος της Ουκρανίας, Ολεξάντερ Τουρτσίνοφ, παραδέχτηκε ότι οι δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας δεν μπορούν να ανακτήσουν τον έλεγχο των περιοχών του Ντόνετσκ και του Λούγκανσκ από τις ομάδες των αυτονομιστών, σημειώνοντας τον μεγάλο αριθμό των διαδηλωτών και την αναξιοπιστία του προσωπικού των δυνάμεων ασφαλείας. Ενώ o Toυρτσίνοφ αναγνώριζε τις αδυναμίες της μεταβατικής κυβέρνησης και συνιστούσε προσοχή, ο μεταβατικός πρωθυπουργός Αρσένι Γιάτσενιουκ προειδοποιούσε λίγο αργότερα ότι θα επέλθουν αλλαγές στο ανώτατο πολιτικό προσωπικό αν οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης δεν καταφέρουν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της χώρας για δράση και αποτελέσματα. Η αποκλίνουσα ρητορική των Τουρτσίνοφ και Γιάτσενιουκ, οι οποίοι είναι στενοί πολιτικοί σύμμαχοι, αποκαλύπτει τoυς μεγάλους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν οι Ουκρανοί αξιωματούχοι και προμηνύει τον πιθανό κατακερματισμό της μεταβατικής κυβέρνησης της χώρας.
Mε τους αυτονομιστές να έχουν καταλάβει κτίρια σε περισσότερες από δέκα πόλεις και στις δύο περιφέρειες, η κοινή γνώμη και οι φιλοδυτικές πολιτικές δυνάμεις πιέζουν το Κίεβο να ανακτήσει τον έλεγχο διοικητικών κτιρίων και εγκαταστάσεων, ιδίως στο Ντόνετσκ. Στις 2 Μαΐου, σε απάντηση στην αυξανόμενη πίεση για δράση στην ανατολική Ουκρανία, στρατιώτες κινήθηκαν προς το Σλαβιάνσκ και κατέλαβαν εννιά σημεία ελέγχου των αυτονομιστών στα περίχωρά του.
Στις 4 Μαΐου, Ουκρανοί στρατιώτες ανέκτησαν τον έλεγχο του Κραματόρσκ. Ωστόσο, οποιαδήποτε περαιτέρω στρατιωτική κίνηση στην ανατολική Ουκρανία θα αντιμετωπίσει αρκετές δυσκολίες και το Κίεβο δεν θα ανακαταλάβει το Ντόνετσκ και το Λούγκανσκ χωρίς να διακινδυνεύσει περισσότερες απώλειες αμάχων. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει τους Ουκρανούς ηγέτες ότι μια επιχείρηση στην ανατολική Ουκρανία δεν θα έμενε χωρίς ρωσική απάντηση και δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί στρατιωτική επέμβαση.
Η απάντηση στην κρίση απειλεί με αποσταθεροποίηση την ίδια τη μεταβατική κυβέρνηση. Μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης πιέζει για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και τη διασφάλιση της παραμονής του Λούγκανσκ και του Ντόνετσκ -όπου κατοικεί περίπου το 15% του πληθυσμού- στη χώρα. Αν δεν επιλέξει μια κατά μέτωπο επίθεση ενάντια στους αυτονομιστές των δύο περιφερειών, η μεταβατική κυβέρνηση θα διακινδυνεύσει την πολιτική της θέση, καθώς θα φανεί αδύναμη και ανήμπορη να υπερασπιστεί τα ουκρανικά εδάφη. Η αδράνεια θα αφήσει περιθώριο στους αυτονομιστές να εδραιώσουν τον έλεγχο στις ανατολικές επαρχίες.
Οι οικονομικές επιπτώσεις από την απώλεια ελέγχου στην ανατολική Ουκρανία μπορεί να αποτελέσουν την αιτία για την πρόκληση ρήγματος εντός της κυβέρνησης. Η μεταβατική κυβέρνηση, η οποία αποτελεί ένα συνασπισμό διαφορετικών κομμάτων και παρατάξεων, διακινδύνευσε τη δημοτικότητά της με την εισαγωγή μέτρων λιτότητας, πιστεύοντας ότι μακροπρόθεσμα η ενίσχυση του ΔΝΤ θα βοηθήσει στην τόνωση της ουκρανικής οικονομίας. Χωρίς εξωτερική οικονομική βοήθεια, η Ουκρανία μπορεί να έρθει αντιμέτωπη με χρεοκοπία. Ωστόσο, αν η βιομηχανική ανατολή σταματήσει να συνεισφέρει στα ταμεία του Κιέβου, το πρόγραμμα του ΔΝΤ μπορεί να αλλάξει ή να διακοπεί.
Το Κίεβο θα πρέπει τότε να επιλέξει ανάμεσα στην εισαγωγή νέων, πιο αυστηρών μέτρων λιτότητας –κίνηση καθόλου δημοφιλή που θα προκαλέσει κοινωνική αναταραχή- και στο να στραφεί στη Ρωσία για βοήθεια. Η βοήθεια της Μόσχας μπορεί να προβλέπει σημαντικές παραχωρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διακοπής των εργασιών του Κιέβου για την ενοποίηση της Ουκρανίας με τους θεσμούς της Δύσης. Μολονότι ορισμένα μέλη της μεταβατικής κυβέρνησης και οι υποστηρικτές της στο κοινοβούλιο μπορεί να είναι ανοιχτοί σε συνεργασία με τη Ρωσία εφόσον χρειαστεί, πολλοί θα αντιτεθούν σε μια τέτοια κίνηση.
Η διπλή κρίση που αντιμετωπίζει η Ουκρανία –μια δοκιμαζόμενη οικονομία με άμεση ανάγκη χρηματοδότησης και η απώλεια του κυβερνητικού ελέγχου σε δύο περιφέρειες – έχουν φέρει τη μεταβατική κυβέρνηση (η οποία έχει αποδυναμωθεί ήδη από την προσάρτηση της Κριμαίας) σε δύσκολη θέση. Καθώς η ηγεσία της θα αγωνίζεται να επιτύχει τις απαιτήσεις του ΔΝΤ και να αποτρέψει την εξάπλωση των αποσχιστικών εξεγέρσεων, η μεταβατική κυβέρνηση θα γίνεται ολοένα και πιο ευάλωτη.
