Η ισχύς κι ο φόβος είναι οι δυο λέξεις που χρησιμοποιούνται περισσότερο από όσους γνωρίζουν την πολιτική πορεία του Ερντογάν. Είναι ο φόβος του Ερντογάν ότι η διαφθορά και οι κατηγορίες για δωροδοκία εν τέλει θα εμπλέξουν αυτόν, και η αποφασιστικότητά του να κρατηθεί στην εξουσία ως ο νέος πρόεδρος. Αυτό τον παρακινεί να ελίσσεται συνεχώς ώστε να διατηρεί την εξουσία του επί της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου. Το στήσιμο μιας σκιώδους κυβέρνησης είναι μια τέτοια μέθοδος στην οποία κατέληξε.
Αύξησε τον αριθμό των σημαντικών διευθύνσεων της προεδρίας από τέσσερις σε δεκατρείς. Οι νέες διευθύνσεις συμπεριλαμβάνουν την εσωτερική ασφάλεια, τις εξωτερικές σχέσεις, την οικονομία, την άμυνα, την ενέργεια και την προώθηση των επενδύσεων. Προηγουμένως, υπήρχαν μόνο οι διευθύνσεις των διοικητικών και οικονομικών υποθέσεων, θεσμικών επικοινωνιών, πληροφοριακής τεχνολογίας και ανθρώπινων πόρων. Ο Πρόεδρος, του οποίου η κύρια δουλειά είναι να εγκρίνει προσχέδια νόμων, συνήθιζε να κάθεται γύρω απ’ το τραπέζι με τους συμβούλους του και να ζητά τις γνώμες τους.
Εμπιστευτικό διάταγμα
Ο Ερντογάν έκανε τις αλλαγές όχι μέσω μιας συνήθους διαδικαστικής διευθέτησης, αλλά καταφεύγοντας σε ένα εμπιστευτικό διάταγμα. Το άρθρο 107 του ισχύοντος συντάγματος του 1982 επιτρέπει στον Πρόεδρο να διευθύνει τη «γενική γραμματεία της Προεδρίας». Αυτό το διάταγμα που δεν υπόκειτο σε δικαστική έγκριση, εκδόθηκε όταν διεξαγόταν έντονη συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιούνταν τα 1150 δωμάτια του Λευκού Παλατιού. Το νέο σύστημα που ο Ερντογάν κατεργάστηκε θα λειτουργεί ως ένας «μεγάλος αδελφός» και οι υπουργοί της κυβέρνησης θα νιώσουν ότι η Προεδρία τους κρυφοκοιτά.
Σύμφωνα με ένα ρεπορτάζ της Χουριέτ, ο Ερντογάν, με τη διεύθυνση εσωτερικής ασφάλειας, θα επιβλέπει τον αγώνα κατά των μελών της «κοινότητας πίστεως» του Φετουλάχ Γκιουλέν οι οποίοι απέκτησαν κρατικά αξιώματα και παρακολουθούν τις ειρηνευτικές διαδικασίες με τους Κούρδους.
Με τη διεύθυνση εξωτερικών σχέσεων, ο Ερντογάν θα παρατηρεί προσεκτικά την εξωτερική πολιτική. Αυτή η διεύθυνση θα υπάγεται στον αναπληρωτή διευθυντή της Προεδρίας, Ιμπραΐμ Καλίν.
Η διεύθυνση οικονομικών θα επιβλέπει την οικονομία, ενώ η διεύθυνση άμυνας θα έχει αρμοδιότητα τα αμυντικά θέματα, τα συμβόλαια για την άμυνα και τα στρατιωτικά ζητήματα. Η διεύθυνση ενέργειας θα ασχολείται με τα ορυχεία, τα ενεργειακά ζητήματα, το πετρέλαιο και τους αγωγούς φυσικού αερίου. Η διεύθυνση επίβλεψης των επενδύσεων θα εστιάζει στα αγαπημένα προγράμματα του Ερντογάν, τις γέφυρες, τους δρόμους και τα αεροδρόμια. Όλες οι διευθύνσεις θα επιβλέπουν το έργο των αντίστοιχων υπουργείων της κυβέρνησης και θα δίνουν αναφορά στον Πρόεδρο.
Είναι η επίβλεψη μια «παράλληλη διοίκηση»;
Υπάρχει σοβαρή ανησυχία ότι το έργο των διευθύνσεων θα επεκταθεί πέρα από την επίβλεψη και θα μετατραπεί σε επέμβαση κατά τις φάσεις του σχεδιασμού, της μορφοποίησης των σχεδίων και της εφαρμογής. Ήδη σήμερα ο Ερντογάν δεν διστάζει να επεμβαίνει στο έργο των υπουργών. Καλεί τους βουλευτές για να ρωτήσει για την πρόοδο των σχεδίων στην εκλογική περιφέρεια καθενός. Οι καθιερωμένες μέθοδοι δουλειάς του Ερντογάν δείχνουν ότι οι νέες διευθύνσεις μέσα στη Γενική Γραμματεία του θα λειτουργήσουν ως μια σκιώδης κυβέρνηση ή ακόμη ως «παράλληλο υπουργικό συμβούλιο».
Ο σύμβουλος του Προέδρου Μπιναλί Γιλντιρίμ διακήρυξε ότι μετά το 2015, όποτε κρίνεται αναγκαίο, ο Ερντογάν θα προεδρεύει στο υπουργικό συμβούλιο. Αυτό έχει φανεί ως ακόμη μία ένδειξη της αποφασιστικότητας του Ερντογάν να ανακατεύεται εντελώς και να επιβλέπει τους υπουργούς.
Μια πηγή που παρακολουθεί από κοντά την κατάσταση στην Άγκυρα έκανε την εξής διαπίστωση για το Αλ-Μόνιτορ: «Ο Ερντογάν θέλει να ασχολείται με τα ζητήματα με τα οποία ασχολιόταν ως πρωθυπουργός. Ήδη, έχει πει ότι ο Πρόεδρος είναι επίσης επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας. Τώρα, θέλει να βεβαιωθεί ότι όλοι το κατάλαβαν, με τον καινούργιο μηχανισμό τον οποίο στήνει. Θέλει να θεσμοθετήσει την επέμβασή του στον τρόπο λειτουργίας της κυβέρνησης. Κατά κάποιο τρόπο, προετοιμάζει τη δομή για ένα σύστημα προεδρικής δημοκρατίας. Αυτό που κάνει δεν είναι ούτε νόμιμο, ούτε παράνομο. Χρησιμοποιώντας τα νομικά μειονεκτήματα του συντάγματος του 1982, αναδιαρθρώνει την Προεδρία. Μια που δεν πρόκειται να ζητήσει την έγκριση του κοινοβουλίου για το νέο προσωπικό της Προεδρίας, πιθανότατα θα αποκτήσει το προσωπικό που επιθυμεί μέσω προσωρινών παραχωρήσεων από άλλα τμήματα του κράτους».
Όταν ρώτησα εάν ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου και οι υπουργοί του λυπηθούν με το σκιώδες υπουργικό συμβούλιο και την επέμβασή του στη δουλειά τους, η πηγή μου απάντησε: «Φυσικά, δεν θα τους αρέσει. Το υπουργικό συμβούλιο νιώθει ήδη άβολα με το να μην γνωρίζει ποιοι είναι οι συνομιλητές τους και ποιους θα συμβουλευτούν όταν πρόκειται να λάβουν αποφάσεις. Εάν ο πρωθυπουργός ήταν ανεξάρτητος ή προερχόταν από ένα διαφορετικό κόμμα από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, σίγουρα θα υπέβοσκε μια κρίση. Ακόμη κι αν ο πρώην πρωθυπουργός Αμπντουλάχ Γκιουλ ήταν ο πρωθυπουργός, θα δημιουργούνταν προβλήματα. Τώρα, δεν φαίνεται να υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, γιατί ο Νταβούτογλου δεν προκαλεί στα φανερά. Αλλά αυτή η σιωπή ίσως σταματήσει όταν θα ετοιμάζονται οι λίστες των υποψηφίων του κόμματος για τις γενικές εκλογές το 2015. Εάν ο πρόεδρος Ερντογάν αναλάβει την ετοιμασία των λιστών αντί για τον Νταβούτογλου, ως πρόεδρος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, θα υπάρξουν προβλήματα».
Ο Πρόεδρος δουλεύει ως πρωθυπουργός
Τις πρώτες εκατό μέρες τις προεδρίας του, ο Ερντογάν τρέχει από συνάντηση σε συνάντηση, από τελετή σε τελετή. Ενώ ο προκάτοχός του Γκιούλ, δεν πήγε ούτε καν σε είκοσι τελετές ή διασκέψεις καθ’ όλη την προεδρική του θητεία, ο Ερντογάν κάποιες φορές παρίσταται σε δύο ή τρεις διαφορετικές τελετές ή διασκέψεις την ίδια ημέρα.
Σύμφωνα με μια μελέτη του Ντενίζ Ζεϋρέκ από την εφ. Χουριέτ, ο Ερντογάν ταξίδεψε στο εξωτερικό δεκατέσσερις φορές σε εκατό μέρες. Ο πρώην πρόεδρος Σουλεϋμάν Ντεμιρέλ ταξίδεψε στο εξωτερικό εκατόν είκοσι πέντε φορές σε επτά χρόνια, ο Τουργκούτ Οζάλ σαράντα φορές, ο Κενάν Εβρέν τριάντα δύο, ο Αχμέτ Νετζντέτ σαράντα οχτώ και ο Αμντουλλάχ Γκιουλ εκατόν δέκα φορές.
Παλιότερα, η Προεδρία συνήθως υφίστατο κριτική για το ότι ήταν ένα «άνευ ευθυνών» αξίωμα. Οι πρόεδροι μπορούσαν εύκολα να ξεφύγουν από τέτοια κριτική δηλώνοντας ότι ο πρόεδρος είναι ένας ουδέτερος και ανεξάρτητος αντιπρόσωπος του έθνους. Αλλά ο Ερντογάν, με το να αναλάβει την εκτελεστική εξουσία, με το να μιλάει εκ μέρους του κόμματός του και της κυβέρνησης, έχει χάσει κάθε αξίωση για ουδετερότητα, ανεξαρτησία ή αξίωση να είναι ο αντιπρόσωπος ολόκληρου του έθνους.
Δημοσιεύτηκε στο al-monitor
Μετάφραση: Γιάννης Ταχόπουλος
