Του Μάριου Ευρυβιάδη
Το έχω υποστηρίξει και παλαιότερα μέσω της στήλης αλλά και αλλού. Ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα κερδίσει με το σπαθί την τιμή του ειρηνοποιού που του απενεμήθη προκαταβολικά, αδικαιολόγητα και σχεδόν αυθαίρετα στην αρχή της προεδρικής του θητείας (Οκτώβριο 2009) από την Επιτροπή Νόμπελ, εφόσον τερματίσει την δαιμονοποίηση του Ιράν, της πιο σημαντικής χώρας της Μέσης Ανατολής. Υπενθυμίζω πως η Επιτροπή βράβευσε τον Αμερικανό Πρόεδρο “για τις εκκλήσεις του να μειωθούν τα αποθέματα πυρηνικών όπλων, για το έργο του υπέρ της προώθησης της συνεργασίας μεταξύ λαών και για την ελπίδα σε ένα καλύτερο μέλλον”.
Αυτό που επειγόντως χρειάζεται η Μέση Ανατολή (και μαζί ο κόσμος όλος) είναι “ελπίδα σε ένα καλύτερο μέλλον”. Και η καθόλα ιστορική συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που συνομολογήθηκε αυτή την βδομάδα στην Βιέννη μεταξύ των έξι δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία Κίνα, Βρετανία, Γαλλία Γερμανία) και των Ιρανών, δημιουργεί μια τέτοια προοπτική. Δημιουργεί προσδοκίες … ανοίγοντας μια χαραμάδα για ειρήνευση στην εδώ και δεκαετίες αιμάσσουσα Μέση Ανατολή. Χωρίς την ενεργή συμμετοχή του Ιράν, ως νόμιμου και ισότιμου διακρατικού δρώντα στο διεθνές σύστημα, οι όποιες διαδικασίες ειρήνευσης στην ευρύτερη περιοχή, είτε αυτές αφορούν στο μέτωπο Ισραήλ-Αράβων, στις λοιπές διακρατικές, ενδοκρατικές και σεχταριστικές συγκρούσεις, ή στο μείζων ζήτημα των όπλων μαζικής καταστροφής, είναι καταδικασμένες σε αποτυχία.
Είναι στη βάση της διαπίστωσης αυτής που η κυβέρνηση Ομπάμα ανέτρεψε την στρατηγική της για την απομόνωση της Τεχεράνης, αλλά ταυτόχρονα και της δαιμονοποιήσης του Ιράν, που χρονολογείται από το 1980 και η οποία ανατροπή έκανε δυνατή την παραπάνω συμφωνία. Καλώς εχόντων των πραγμάτων θα έχουν, μέχρι τον Δεκέμβριο, ολοκληρωθεί οι τεχνικές λεπτομερέρεις της συμφωνίας και θα ύπαρξει και η επικύρωσή της από το αμερικανικό Κονκρέσο και το Ιρανικό Μασλίς. Συνοπτικά η συμφωνία θέτει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν υπό θεσμική διεθνή εποπτεία, αποκλείοντας την πιθανότητα κατασκευής πυρηνικών όπλων για τουλάχιστον μια δεκαετία με, αντάλλαγμα, την άρση των πλείστων αμερικανικών και διεθνών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στην Τεχεράνη τα τελευταία 35 χρόνια. Ταυτόχρονα το Ιράν θα παύσει να θεωρείται ως κράτος “παρίας” και ως κράτος που υποθάλπτει την “διεθνή τρομοκρατία”.
Για το ιστορικό της συμφωνίας της Βιέννης σημείωνω πως οι συνομιλίες άρχισαν το 2006 με πρώτο σημαντικό σταθμό τον Νοέμβριο του 2013, όταν υπεγράφει μια ενδιάμεση συμφωνία καθοδόν προς την τελική της Βιέννης. Κατά την ενδιάμεση συμφωνία η Τεχεράνη δεσμεύτηκε να “παγώσει” το τρέχων πυρηνικό της πρόγραμμα με αντάλλαγμα την ελάφρυνση των υφιστάμενων διεθνών κυρώσεων και την υπόσχεση πως δεν θα της επιβληθούν επιπρόσθετες.
Υπογραμμίζεται εδώ πως το Ιράν ήταν υπό καθεστώς κυρώσεων από τις ΗΠΑ και των στενών της συμμάχων από το 1980. Από τότε είχαν διακοπεί και οι διπλωματικές σχέσεις Ουάσιγκτον-Τεχεράνης. Τα τελευταία χρόνια το καθεστώς κυρώσεων διευρύνθηκε και με αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, λόγω άρνησης του Ιράν να αποδεχτεί διεθνή έλεγχο για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η ηγεσία του Ιράν πάντοτε υποστήριζε πως το πυρηνικό του πρόγραμμα ήταν νόμιμο, αφορούσε στην χρήση πυρηνικής ενέργειας για “ειρηνικούς σκοπούς” και όχι για την κατασκευή όπλων. Και επί τούτου υπάρχει και η σχετική έκθεση της CIA του 2007 (National Intelligence Estimate) που υποστήριζε πως από το 2003 το Ιράν τερμάτισε κάθε προσπάθεια του προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο σημαντικές πολιτικές δυνάμεις στις ΗΠΑ με μεγάλη επιρροή στο Κονκρέσο και το Ισραήλ, διαφωνούσαν . Και μέχρι την Προεδρία Ομπάμα είχαν το πάνω χέρι στο ζήτημα αυτό. Όμως όχι πλέον, όπως αποδεικνύει η συμφωνία της Βιέννης.
Το Ιράν δεν ήταν πάντοτε κράτος “παρίας”. Αντίθετα. Μεταπολεμικά και από το 1978-79, το Ιράν, υπό το αυταρχικό καθεστώς του Σάχη, υπήρξε ο πιο σημαντικός σύμμαχος των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή- πολύ πιο σημαντικός από την Σαουδική Αραβία, την Τουρκία και το Ισραήλ. Το Ιράν αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στον Περσικό Κόλπο και λειτουργούσε, κυριολεκτικά, ως χωροφύλακάς των Αμερικανών. Με τον Σάχη, η Αμερική δεν είχε ανάγκη να ανάπτυξει τις δικές της δυνάμεις στη περιοχή. Το Ιράν του Σάχη υπήρξε, επιπλέον, ο πιο σημαντικός σύμμαχος του Ισραήλ στην Μέση Ανατολή .
Τα πράγματα στην Μέση Ανατολή άλλαξαν ριζικά την περίοδο 1978-79. Είχαμε τότε την ανατροπή του Σάχη και την εγκατάσταση στον Περσικό Κόλπο του επαναστατικού θεοκρατικού καθεστώτος των Μουλλάδων, καθώς επίσης και την Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν, τον Δεκέμβριο του 1979. Εάν σήμερα γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο της “αποικιακής” Μέσης Ανατολής με την κατάρρευση καθεστώτων και κρατών, η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει με την κατάρρευση του Σάχη.
Ως συνέπεια της κατάρρευσης του Σάχη, οι αμερικάνοι διακύρηξαν το Δόγμα Κάρτερ (1980) που ανακύρηττε τον Περσικό Κόλπο ως περιοχή “ζωτικής σημασίας” για την ασφάλεια τους και, άρχισαν, την οργανωμένη στρατιωτική τους παρουσία στην Μέση Ανατολή. Ως στρατηγικό εγχείρημα, η παρουσία αυτή κορυφώθηκε με τη τελική ανατροπή του Σαντάμ Χουσέιν το 2003. Σήμερα η περιοχή βιώνει τις αιματηρές και φρικειώδεις συνέπειες του γεγονότος αυτού.
Όλα όσα ακολούθησαν από τότε μέχρι σήμερα έρχονται να επιβεβαίωσουν την Αριστοτελική αρχή της ετερογονίας των σκοπών. Άλλα προγραμματίζονται και άλλα προκύπτουν. Ή όπως αλλοιώς λένε οι Γάλλοι, όταν θέλεις κάτι πρέπει να θέλεις και τις συνέπειές του. Υπάρχει βεβαια και η “θεωρία του χάους”. Ότι δηλαδή όλα όσα συμβαίνουν στη περιοχή, αυτή η βιβλική καταστροφή σε ζώες και περιουσίες, γίνεται βάσει στρατηγικών σχεδιασμών κυρίως μεταξύ Ουάσινγκτον και Ιερουσαλήμ. Η επιδίωξη, κατά την θεώρηση αυτή, είναι μια “Νέα Μέση Ανατολή” εκδημοκρατισμένη και χωρίς τα βαρίδια του οπισθοδρομικού και σκοταδιστικού ισλαμικού φονταμενταλισμού. Έπρεπε όμως πρώτα να καταστραφεί η παλιά. Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, ίσως να βρισκόμαστε ακόμη στα μισά του δρόμου. Ίσως να μεσολαβήσει και ένας Αρμαγεδώνας. Δέν γνωρίζω.
Όμως από πλευράς επιρροής και ισχύος το Ιράν, παρά τις δοκιμασίες και τον αιματηρό και καταστροφικό οκταετή πόλεμο Ιράκ-Ιράν (1980-1988), έναν πόλεμο που είχε την στήριξη και ευλογίες της Δύσης και στόχο την ανατροπή των Μουλλάδων, είναι σήμερα το πιο ισχυρό και με τη μεγαλύτερη επιρροή κράτος της περιοχής. Είναι επιπλέον ένα κράτος που, εάν το θελήσει, μπορεί να γίνει και πυρηνική δύναμη.
Είναι αυτή η πραγματικότητα που έφερε την συμφωνία της Βιέννης. Είναι οι συνέπειες μιας μή συμφωνίας που λειτούργησαν ως καταλύτης για τον Αμερικανό Πρόεδρο.
Ο πληθυσμός του Ιράν ξεπερνά τα 80 εκ. Γεωγραφικά το Ιράν ελέγχει όλες τις θαλάσσιες εξόδους της Μέσης Ανατολής προς τις διεθνείς αγορές, αν δεχτούμε και την επιρροή του στην Υεμένη από όπου μπορεί να ελέγχει τα Στενά του Τζιπουτί. Ενεργειακά το Ιράν κατέχει τα 10 τοις εκατό των παγκόσμιων αποθεμάτων (157.8 δις βαρέλια). Αυτό σημαίνει πως μπορεί να θεραπεύει τις ενεργειακές ανάγκες της Κίνας για τα επόμενα 40 χρόνια!
Ο άγνωστος Χ στην συμφωνία της Βιέννης και την επανένταξη του Ιράν στο διακρατικό σύστημα ως νόμιμου παίκτη, είναι το Ισραήλ. Όμως το βαθύ κράτος του Ισραήλ δεν συμμερίζεται την κρατική προπαγάνδα της κυβέρνησης πως το Ιράν αποτελεί “υπαρξιακό” κίνδυνο για το Εβραϊκό κράτος. Ο πρώην Πρωθυπουργός ´Εχουντ Μπαράκ μόλις πρόσφατα δήλωσε πως το Ισραήλ μπορεί να ζήσει ακόμη και με ένα “πυρηνικό Ιράν”. ´Οταν είσαι πυρηνική δύναμη, και το Ισραήλ είναι, δεν φοβάσαι κανένα διότι έχεις στο οπλοστάσιό σου το απόλυτο όπλο της αποτροπής κάθε μορφής κινδύνου. Το πρόβλημα του Ισραήλ είναι άλλο, σε περίπτωση που το Ιράν γίνει πυρηνική δύναμη. Θα χάσει το μονοπώλιο της κατοχής πυρηνικών όπλων στην περιοχή. Και αυτό θα έχει αρνητικές πολιτικές συνέπειες στις διαπραγματευτικές του στρατηγικές.
Το Ιράν διαθέτει ερείσματα και προσβάσεις σε όλα τα ανοικτά μέτωπα τις Μέσης Ανατολής. Τα ερείσματα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν αμφίδρομα, υπέρ της ειρήνης ή για να συνεχιστεί το μακελειό. Κανένα άλλο κράτος δεν διαθέτει τα δικά στρατηγικά πλεονεκτήματα. Εάν, για παράδειγμα, υπάρχει μια δύναμη στην περιοχή που μπορεί να εξουδετερώσει το Χαλιφάτο των ισλαμιστών αποκεφαλιστών, αυτή η δύναμη είναι το Ιράν.
Εάν όλα πάνε κατ´ ευχή με την συμφωνία της Βιέννης και εάν αυτό συνοδευτεί και με μια ευρυματική πολιτική της Δύσης στη περιοχή και ειδικά έναντι του Ιράν, ίσως το 2016 να αρχίσει και η αντίστροφη μέτρηση για την ειρήνευση στην πολύπαθη Μέση Ανατολή. Εάν πράγματι το 2016 αποδειχτεί έτος ειρήνης στην περιοχή, τότε χαλάλι του Ομπάμα το Νόμπελ Ειρήνης που εισέπραξε προκαταβολικά το 2009. Οψόμεθα.
