Χαιρετισμός Υφυπουργού Εξωτερικών, Γιάννη Αμανατίδη στο Διεθνές Συνέδριο «Κέντρα και Διασπορά»

Σεβασμιώτατε,

Σοφολογιώτατοι,

Κυρία Πρέσβειρα,

Κυρίες και κύριοι,

Στο ποίημά του «Αλέξανδρος Iανναίος, και Aλεξάνδρα» ο Κ. Π. Καβάφης γράφει: «καθ’ όλα ίσοι προς τους Σελευκίδας. Ιουδαίοι καλοί, Ιουδαίοι αγνοί, Ιουδαίοι πιστοί —προ πάντων. Αλλά, καθώς που το απαιτούν η περιστάσεις, και της ελληνικής λαλιάς ειδήμονες· και μ’ Έλληνας και μ’ ελληνίζοντας μονάρχας σχετισμένοι— πλην σαν ίσοι, και ν’ ακούεται». Αυτή είναι μία εξαίρετη εικόνα του ελληνίζοντος Ιουδαϊσμού, της μίξης του ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής γλώσσας με την αρχαία και στιβαρή ιουδαϊκή παράδοση. Από αυτή τη συνάντηση γεννήθηκε ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός, αυτός που συχνά ονομάζεται ιουδαιοχριστιανικός αλλά θα μπορούσε εξίσου εύστοχα να καλείται ιουδαιοελληνικός.

Ξεκινώντας από τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα για τους ελληνίζοντες Ιουδαίους της Αλεξάνδρειας, περάσαμε στη συγγραφή της Καινής Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα και από εκεί στην αριστοτελική εξήγηση του Τορά από τον Μαϊμωνίδη. Η πνευματικότητα του Ιουδαϊσμού αναγεννάτο από την ελληνική γλώσσα και τη φιλοσοφία, και ο Ελληνισμός της Ανατολής προσδιόριζε τον εαυτό του μέσω του Χριστιανισμού ως την ιστορική συνέχεια του περιούσιου λαού των ιουδαϊκών Γραφών. Μέσα στη Βίβλο Έλληνες και Ιουδαίοι έβρισκαν ένα κοινό παρελθόν, αναγνωρίζοντας ως προπάτορά τους τον Αβραάμ.

Ο Ελληνισμός επέδρασε στον Ιουδαϊσμό των ελληνιστικών χρόνων σε όλα σχεδόν τα επίπεδα, πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό, πολιτιστικό, φιλοσοφικό και θρησκευτικό, τόσο σε περιόδους θρησκευτικής ανοχής, όσο και σε περιόδους συγκρούσεων και διωγμού. Παρ’ όλα αυτά η διείσδυση αυτή του Ελληνισμού δεν απέλειψε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ιουδαϊσμού. Η συσπείρωση γύρω από την Τορά και την προφητική παράδοση ήταν τόσο ισχυρή ώστε η επάνοδος στα αρχικά ουσιαστικά συστατικά της εβραϊκής θρησκείας να είναι δυνατή ακόμη και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Έτσι, νέες μορφές θεωρήσεως του κόσμου, όπως η Αποκαλυπτική, αντί να εξαλείψουν τελικά, διαιωνίζουν την αρχαία εβραϊκή νοοτροπία. Στις ημέρες της εμφάνισης του Χριστιανισμού η εσχατολογική προσδοκία, που είχε καλλιεργήσει η Αποκαλυπτική, δίνει τη βάση για την ανάπτυξη της νέας πίστης σε καθαρά προφητικά σχήματα σκέψεως.

Η διείσδυση του Ελληνισμού στον Ιουδαϊσμό, τόσο της ∆ιασποράς όσο και της Παλαιστίνης, κορυφώθηκε στην περίοδο των Πτολεμαίων, των Σελευκιδών και των Ρωμαίων. Με χαρακτηριστικές επιδράσεις στην πολιτικοκοινωνική ζωή, στα γράμματα και τις τέχνες, στην οικονομία, τη θρησκεία, στη διοίκηση του Ναού ο ιουδαϊσμός γίνεται σχεδόν δίγλωσσος. Αδιαμφισβήτητα, λοιπόν, υπάρχει η συνάντηση δύο πολιτισμών, και όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι μονόπλευρη η επίδραση του ενός προς τον άλλον. Υπάρχει αλληλεπίδραση και τα αποτελέσματά της είναι ορατά στη θρησκευτική μετεξέλιξη του ελληνικού κόσμου. Σημείο σταθμός, όμως, υπήρξε η περίοδος της εξέγερσης των Ασμοναίων, κατά την οποία οι ηγέτες άρχισαν να υιοθετούν ελληνικά ονόματα, έκοψαν δίγλωσσα νομίσματα, στα ελληνικά και τα εβραϊκά, ενώ η εβραϊκή θρησκευτική κοινότητα διαιρέθηκε σε τρεις θρησκευτικές ομάδες: τους Εσσαίους, τους Φαρισαίους και τους Σαδδουκαίους. Έτσι, αρχικά εισήχθη η ελληνική σκέψη στην ιουδαϊκή ηθική και κατόπιν η ιουδαϊκή ηθική στην ελληνιστική σκέψη. Η πολιτισμική επιβολή των διαδόχων του Αλεξάνδρου στην Παλαιστίνη αντιστράφηκε σε πολιτισμική επιρροή των Ιουδαίων στον ελληνικό κόσμο, ιδιαίτερα στις περιόδους ωρίμανσης της χριστιανικής θρησκείας. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, μια ενότητα, ένα περίεργο μείγμα ελληνικής και ιουδαϊκής σκέψης. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό το κράμα, εκρηκτικό εν τη γενέσει του, επηρέασε και επηρεάζει τον δυτικό πολιτισμό.

Προέρχομαι από τη Θεσσαλονίκη, την πάλαι ποτέ Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, η οποία υπήρξε κέντρο των Σεφαραδιτών Εβραίων για σχεδόν πέντε αιώνες. Η πόλη είχε 32 συναγωγές, τα ονόματα των οποίων αντανακλούσαν την προέλευση των πιστών τους: η αραγονέζικη συναγωγή, η Καστιλλιάνικη, η Συναγωγή της Καταλονίας, της Μαγιόρκας, της Λισαβόνας και ούτω καθεξής. Η Θεσσαλονίκη ήταν ένα κέντρο για τη μελέτη της Τορά και της Καμπάλα, καθώς και θετικών επιστημών συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής. 

Μπορεί το Ολοκαύτωμα να επέδρασε σχεδόν καταστροφικά στις ιουδαϊκές κοινότητες της Ελλάδας, όμως, εμείς σήμερα οφείλουμε στη μνήμη όλων των μαρτύρων του ελληνικού εβραϊσμού να μην αφήσουμε να συμβεί ένα ολοκαύτωμα της μνήμης. Θυμόμαστε την κοινή μας παράδοση και τους τόπους της ιερής μνήμης των Ιουδαίων. Οι Έλληνες Ιουδαίοι αποτελούν τμήμα της αρχαίας και μεσαιωνικής εβραϊκής Διασποράς, ταυτόχρονα, όμως οι Ιουδαίοι που αναγκάσθηκαν να εκπατρισθούν από την Ελλάδα μέσα στον 20ο αιώνα είναι ένα στιβαρό κομμάτι της ελληνικής Διασποράς. 

Η ιστορία μας έδωσε το δώρο της συγγένειας, εκ του αίματος και εκ του πνεύματος. Αυτή τη συγγένεια οφείλουμε να την εμπεδώσουμε και να την εμβαθύνουμε με κάθε μέσο και κάθε τρόπο. 

Σας ευχαριστώ