Του Pankaj Mishra

 

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που συγκλόνισαν το Παρίσι νωρίτερα αυτό το μήνα, αποτέλεσαν αφορμή για το ξέσπασμα μιας άσχημης προκατάληψης. Μία έρευνα έδειξε ότι τα αντιμουσουλμανικά εγκλήματα μίσους εκτοξεύτηκαν κατά 300% στη Βρετανία -η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν κατά μουσουλμάνων γυναικών και κοριτσιών. Οι New York Times σχολίασαν ότι οι Μουσουλμάνοι είναι αυτοί που υφίστανται τις πιο σκληρές συνέπειες της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία. Η ανταγωνιστική δημαγωγία των Ρεπουμπλικανών υποψηφίων για την προεδρία από την αντιπέρα όχθη του Ατλαντικού μπορεί να βοηθήσει μόνο για να φτιαχτεί μια νέα Γραμμή Μαζινό στην καρδιά και το μυαλό της Ευρώπης -εκπληρώνοντας τα πιο τρελά όνειρά του Ισλαμικού Κράτους.

Μπορεί να είναι δύσκολο για κάποιους να αντισταθούν στην ιδέα πως ο Samuel Huntington είχε δίκιο όταν είπε πως βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας παγκόσμιας σύγκρουσης των πολιτισμών. Αλλά η μακραίωνη ιστορία της Ευρώπης στον αυτο-προσδιορισμό και την ανθεκτικότητα αφήνει χώρο για άλλο πιθανό μέλλον.

Θα πρέπει κανείς να ξεκινήσει με μια καθαρή, μη-αποκαλυπτική διάγνωση: τα πάλαι ποτέ πανίσχυρα κράτη της Ευρώπης υποβάλλονται σε μια επικίνδυνη μετάβαση, όντας αντιμέτωπα με αλλαγές στη δημογραφία, αποδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας, κραδασμούς στην οικονομική παγκοσμιοποίηση και άλλες ριζικές αλλαγές στην οικονομία και τον τρόπο ζωής.

Με άλλα λόγια, η διαδικασία της δημιουργίας δεσμού μεταξύ των χωρών μέσω του εμπορίου και της τεχνολογίας που προήλθε από την Ευρώπη και ανακατασκεύασε ολόκληρο τον κόσμο, φέρνει τώρα μεγάλες προκλήσεις στο κατώφλι της ηπείρου.

Τα θεσμικά όργανα της Ευρώπης δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τα εθνικά συμφέροντα μιας οριοθετημένης επικράτειας. Αγωνίζονται τώρα να προσαρμοστούν στις νέες παγκόσμιες πραγματικότητες της διεθνούς τρομοκρατίας, της κλιματικής αλλαγής, της κρατικής διάλυσης, της μαζικής μετανάστευσης, των προσφυγικών εισροών, του περιπλανώμενου κεφαλαίου, των ψηφιακών μέσων και των διακρατικών πιέσεων. Δεν αποτελεί έκπληξη που έχουν προκύψει εκατοντάδες αντιφάσεις.
 
Πάρτε για παράδειγμα, το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας και της ταυτότητας, που μοιάζει ταυτόχρονα εύκαμπτο και άκαμπτο. Οι Βρετανοί πολιτικοί, με πλήρη επίγνωση της οικονομικής αναγκαιότητας της μετανάστευσης, έχουν εγκλωβιστεί σε μια ψεύτικη ρητορεία γύρω από το θέμα μαζί με τους ακροδεξιούς λαϊκιστές και τη δική τους συντηρητική βάση. Την ίδια στιγμή, η βρετανική οικονομία ζει παρασιτικά από το ξένο κεφάλαιο και οι μοιρασμένοι ρόλοι ανάμεσα στο πολιτικό πεδίο και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις καθιστά τους ίδιους τους πολιτικούς μέλη μιας πλήρως δραστήριας παγκόσμιας ελίτ.

Παρά τις πάσχουσες οικονομίες και τους μεγάλους, δυσαρεστημένους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των μεταναστών, τόσο η Γαλλία όσο και η Βρετανία δεν είναι σε θέση να αποβάλουν τον εθισμό τους στην καταστολή των επαναστατών με στρατιωτική παρέμβαση. Η Γαλλία βρίσκεται σε πόλεμο σε διάφορα μέτωπα τα τελευταία χρόνια: το Αφγανιστάν, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Λιβύη, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Μαλί και τώρα το Ιράκ και τη Συρία. Αλλά η ιστορία δείχνει επανειλημμένα ότι η καταπολέμηση των εξτρεμιστών στο εξωτερικό δεν κάνει τίποτα για να αποτρέψει τους ανθρώπους στο εσωτερικό να αγκαλιάσουν τον εξτρεμισμό –αντίθετα, ίσως και να το ενθαρρύνει.

Τα άρρωστα μυαλά του Ισλαμικού Κράτους φαίνεται να έχουν καταλάβει καλύτερα πώς να χρησιμοποιήσουν ένα αλληλοεξαρτώμενο και πολιτικοποιημένο κόσμο προς όφελός τους. Μπορούν ταυτόχρονα να καλλιεργούν θρησκευτική μίση στη Μέση Ανατολή και να διοχετεύουν το μήνυμα της αυτο-ενδυνάμωσης μέσα από μαζικές δολοφονίες στον αγώνα των μουσουλμανικών μειονοτήτων για ταυτότητα και αξιοπρέπεια στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες έχουν επανειλημμένα αποτύχει να ανταποκριθούν στη βία με την πνευματική ή ηθική συνοχή. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι φέτος τον Ιανουάριο έφερε πολλούς φόρους τιμής στην ελευθερία του λόγου. Τον περασμένο μήνα, ωστόσο, το γαλλικό ανώτατο δικαστήριο επικύρωσε την καταδίκη 12 πολιτικών διαδηλωτών, το “έγκλημα” των οποίων ήταν να υποστηρίξουν το μποϊκοτάζ του Ισραήλ. Η πώληση όπλων από τη Βρετανία στις μοναρχίες του Κόλπου ή το θέαμα της αυστηρά κοσμικής Γαλλίας να “κουρνιάζει” στη Σαουδική Αραβία, μια φονταμενταλιστική θεοκρατία, υπονομεύει την ηθική ρητορική των δυτικών αξιών.

Φυσικά, δεν μπορούν να εξομαλυνθούν όλες οι αντιφάσεις στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Αλλά ένας πιο ανοιχτός τρόπος σκέψης μπορεί να εκτονώσει τις πιο έντονες.

Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Matteo Renzi έδειξε κάποια σημάδια από αυτό την προηγούμενη εβδομάδα προτείνοντας να διατεθεί το ήμισυ του προτεινόμενου ποσού των 2 δισ. ευρώ των νέων δαπανών για την απάντηση στις επιθέσεις του Παρισιού σε ένα πρόγραμμα που θα ενθαρρύνει τους νέους που στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων στα προάστια των μεγάλων πόλεων να βλέπουν τους εαυτούς τους ως μέρος της ιταλικής κοινωνίας και του πολιτισμού.

Η πρωτοφανής χειρονομία της Angela Merkel  προς τα θύματα της βίας της Συρίας είναι, φυσικά, ένα πολύ πιο τολμηρό στοίχημα. Τόσο η ίδια όσο και Renzi φαίνεται να αναγνωρίζουν ότι το παλιό ευρωπαϊκό μοντέλο τους εθνοκεντρικού έθνους-κράτους, στο οποίο οι πολίτες εκφοβίζονται για να επιλέξουν περισσότερη απομόνωση και ανταγωνισμός προς τους “ξένους” στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, απειλεί να γίνει η συνταγή τόσο για μια καταστροφική σύγκρουση όσο και για την οικονομική ύφεση.

Οι χώρες που συνδέονται τώρα με έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, θα πρέπει να σκεφτούν με περισσότερη φαντασία το αναπόφευκτο διεθνές μέλλον τους –ένα μέλλον που στην πραγματικότητα συμβαδίζει με τα ιδανικά του Διαφωτισμού.

Πολύ εύκολα ξεχνάμε ότι οι φιλοσοφίες του 18ου αιώνα είχαν ως όραμα μια κοσμοπολίτικη ανθρωπότητα. Η σημερινή υπερβολικά συγκεντρωτική και άκαμπτη Ρεπουμπλικάνικη Γαλλία θα προκαλούσε τον αποτροπιασμό του Βολταίρου, του Ρουσσώ και του Καντ -στοχαστές με πολύ διαφορετικά οράματα για την ανθρώπινη κοινωνία.

Η Ευρώπη είναι ένα project σε εξέλιξη και όχι μια τέλεια ενσάρκωση των ιδανικών του Διαφωτισμού. Το μέλλον της εξαρτάται από το αν μπορεί να βρει εναλλακτικές πολιτικές για όσα εδραιώνουν και αναπαράγουν τον κοινωνικό και πολιτικό ανταγωνισμό και την οικονομική ανισότητα. Για αυτήν καθίσταται σαφές ότι η αποτυχία θα μπορούσε να επιφέρει, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο στον οποίο έχει προσδεθεί η Ευρώπη, μια ενδημική κατάσταση εμφυλίου πολέμου.

Πηγή: Capital.gr