Ο «πνιγμένος», ο Αχμέτ και οι Πιλάτοι
Του Δημήτρη Μηλάκα
Τον έλεγχο εδαφών στη Βόρεια Συρία επιδιώκει μέσω του προσφυγικού η Άγκυρα.
Ο πνιγμένος – όπως είναι γνωστό – από τα μαλλιά του πιάνεται και ίσως έχει μια ελπίδα να τη σκαπουλάρει. Μεγαλύτερη ελπίδα τουλάχιστον από αυτήν που έχει η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, η οποία, πνιγμένη (και) από το τεράστιο πρόβλημα της προσφυγικής κρίσης, είναι υποχρεωμένη να αναζητήσει χείρα βοηθείας στην Τουρκία.
Ο πρωθυπουργός, αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι εταίροι, όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά, γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια ακόμη και τις αποφάσεις που οι ίδιοι παίρνουν μετατρέποντας την Ελλάδα σε ανάχωμα της ροής προσφύγων προς τα εδάφη τους, έσπευσε στην Τουρκία.
Εκεί, όπως είναι πλέον σαφές σε όλους, βρίσκεται η «βάνα» των ροών, την οποία ελέγχει η τουρκική κυβέρνηση χρησιμοποιώντας τους πρόσφυγες ως όπλο διαπραγμάτευσης στο μεγάλο παιχνίδι των τελικών διευθετήσεων στη Συρία.
Πρωταρχικός στόχος της Άγκυρας σ’ αυτό το παιχνίδι είναι ο έλεγχος από τις στρατιωτικές της δυνάμεις μιας λωρίδας γης στη βόρεια Συρία, ώστε να αποτραπεί η δημιουργία ενός ισχυρού κουρδικού κράτους. Προκειμένου να πετύχει αυτόν τον στόχο, η Άγκυρα πιέζει και με την αύξηση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη μέσω των ελληνικών νησιών.
Η τουρκική επιδίωξη ωστόσο δεν είναι μια απλή υπόθεση, η οποία θα μπορούσε να ικανοποιηθεί με τη βοήθεια της Ε.Ε. Οι τελικές διευθετήσεις στη Συρία είναι αντικείμενο παιχνιδιού μεγάλων παικτών, όπως οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι. Και στην προκειμένη περίπτωση τα ρωσικά και τα αμερικανικά συμφέροντα συμπίπτουν εις βάρος της Τουρκίας.
Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας την περασμένη Δευτέρα. Οι εταίροι παρέπεμψαν, τελικά, τις οριστικές αποφάσεις για τη συμφωνία ελέγχου των προσφυγικών ροών από την Τουρκία για ύστερα από δέκα ημέρες, οπότε θα πραγματοποιηθεί νέα τακτική σύνοδος.
Όπως εκτιμούν διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα, μια τέτοια συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. – Τουρκίας είναι απίθανο να επέλθει, καθώς η μικρή επιρροή της Ε.Ε. στο μεγάλο παιχνίδι στη Συρία δεν είναι ικανή να προσφέρει στην Τουρκία αυτό που επιδιώκει.
Παρ’ όλα αυτά, για τους Ευρωπαίους εταίρους το δεκαήμερο που μεσολαβεί μέχρι την επανάληψη της συνόδου Ε.Ε. – Τουρκίας είναι εξαιρετικά χρήσιμο, καθώς ολοκληρώνουν τις προετοιμασίες για τη σφράγιση των ελληνικών συνόρων ως προς την έξοδο των προσφύγων και μεταναστών. Με τον τρόπο αυτόν, εφ’ όσον η Τουρκία δεν συνεργαστεί για να περιοριστούν οι ροές, η Ελλάδα πιθανότατα θα μετατραπεί σε αποθήκη εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.
Αρνητικές εισηγήσεις
Ο Αλέξης Τσίπρας την περασμένη Τρίτη, μία μέρα μετά τη σύνοδο κορυφής Ε.Ε. – Τουρκίας, έκανε τελικά την επίσκεψη στη Σμύρνη για τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Κορυφής Ελληνοτουρκικής Συνεργασίας, παρά τις αρνητικές εισηγήσεις που είχε δεχτεί. Σύμφωνα με πληροφορίες, η άποψη του υπουργείου Εξωτερικών έλεγε πως δεν θα ήταν ωφέλιμη μια τέτοια συνάντηση τη στιγμή που η Τουρκία το τελευταίο διάστημα έχει κλιμακώσει την ένταση διατυπώνοντας τις πάγιες απόψεις της για το Αιγαίο.
Η επανάληψη των τουρκικών απόψεων μάλιστα διατυπώθηκε στο πλαίσιο των συζητήσεων του ΝΑΤΟ για τη δραστηριοποίηση της δύναμης που – υποτίθεται ότι – θα αναλάβει την προσπάθεια για περιορισμό της μετακίνησης μεταναστών και προσφύγων από τις τουρκικές ακτές στα ελληνικά νησιά.
Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης η τουρκική πλευρά βρήκε την ευκαιρία να επαναλάβει όλη την επιχειρηματολογία της περί γκρίζων ζωνών, χωρίς μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, να λάβει τις δέουσες απαντήσεις από την ελληνική αντιπροσωπεία, καθότι η «γραμμή» που υπερίσχυσε ήταν ότι τη ΝΑΤΟϊκή δραστηριοποίηση «την επιθυμεί η Γερμανία και καλό θα είναι να μην εναντιωθούμε».
Αυτός, τελικά, ήταν ο γνώμονας που επικράτησε για την απόφαση του πρωθυπουργού να μεταβεί στη Σμύρνη και να παρακαλέσει για την τουρκική συνεργασία για τη μείωση των μεταναστευτικών ροών.
Ακολουθώντας πιστά το δόγμα του «κατευνασμού» ο πρωθυπουργός πήγε στη Σμύρνη προσπαθώντας να ξεχάσει ότι η Τουρκία εμπράκτως:
1 Έχει «διχοτομήσει» το Αιγαίο στον 25ο μεσημβρινό.
2 Αμφισβητεί το δικαίωμα όλων των ελληνικών νησιών να έχουν υφαλοκρηπίδα.
3 Αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία επί δεκάδων νησιών (ακόμη και κατοικημένων), νησίδων και βραχονησίδων στο Αιγαίο.
4 Έχει «σβήσει» από τον χάρτη το Καστελόριζο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον ορισμό της Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι παραπάνω τουρκικές θέσεις επαναλαμβάνονται καθημερινά και εμπράκτως με στρατιωτικά μέσα:
◆ Προκλητικοί πλόες πολεμικών σκαφών ακόμη και έξω από το Σούνιο.
◆ Χαμηλές πτήσεις μαχητικών αεροσκαφών πάνω ακόμα και από κατοικημένα ελληνικά νησιά.
◆ Δεσμεύσεις μεγάλων περιοχών και επί μακρό χρονικό διάστημα καθ’ όλο το μήκος του Αιγαίου για πραγματοποίηση ασκήσεων.
Το αποκορύφωμα, ωστόσο, της τουρκικής αποφασιστικότητας για την αναθεώρηση του καθεστώτος στο Αιγαίο ο πρωθυπουργός είχε την ευκαιρία να το ακούσει και κατά την επίσκεψή του στη Σμύρνη από τα χείλη του ίδιου του πρωθυπουργού της Τουρκίας.
Ο Αχμέτ Νταβούτογλου επέμεινε στην απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης να δώσει (από το 1996) ανοιχτή εντολή στην όποια τουρκική κυβέρνηση να κηρύξει πόλεμο στην Ελλάδα (casus belli) διότι, όπως είπε, η απόφαση αυτή αποτελεί απάντηση στην απόφαση της ελληνικής Βουλής να διακηρύξει ότι η χώρα διατηρεί το δικαίωμά της να επεκτείνει, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια.
Ο «φίλος Αχμέτ» προφανώς αισθάνθηκε ιδιαίτερη ικανοποίηση την περασμένη Δευτέρα, αφού, χωρίς να πάρει πίσω τίποτε – ούτε την απειλή πολέμου ούτε τις αμφισβητήσεις ελληνικών εδαφών – και κρατώντας ζωντανή τη δυνατότητα να «πνίξει» τα ελληνικά νησιά με δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες, είδε έναν ακόμη Έλληνα πρωθυπουργό να ελπίζει και να ζητάει αφελώς τουρκικές υποσχέσεις.
Τελικά, το μόνο που έλαβε ο Τσίπρας από τον Νταβούτογλου ήταν η υπόσχεση για τήρηση της συμφωνίας επανεισδοχής μεταναστών στην Τουρκία από την Ελλάδα. Πρόκειται για μια συμφωνία την οποία ουδέποτε τήρησε η Τουρκία, αν και είχε υπογραφτεί πριν από έναν χρόνο. Κανένας λόγος δεν υπάρχει, όπως σημειώνουν Έλληνες διπλωμάτες, να την τηρήσει και τώρα…
Η Ελλάδα μόνη
Μετά τη σύνοδο Ε.Ε. – Τουρκίας, αλλά και μετά το ελληνοτουρκικό συμβούλιο κορυφής στη Σμύρνη, η ελληνική κυβέρνηση (θα πρέπει να) αντιλαμβάνεται ότι είναι μόνη αντιμέτωπη με το τεράστιο προσφυγικό ζήτημα.
Ο λόγος είναι ότι οι μεν εταίροι έχουν ήδη de facto σφραγίσει τα ελληνικά σύνορα κλείνοντας τον βαλκανικό διάδρομο εξόδου των προσφύγων από την Ελλάδα προς τις χώρες της Ευρώπης, η δε συμφωνία με την Τουρκία για περιορισμό των μεταναστευτικών ροών εξαρτάται από τα ανταλλάγματα που θα πάρει ή δεν θα πάρει από τους Ευρωπαίους αλλά και τους Αμερικανούς στη Συρία.
Αν και, όπως είπαμε πιο πάνω, το βασικό αντάλλαγμα που επιδιώκει η Άγκυρα είναι η στρατιωτική της παρουσία στη βόρεια Συρία, αυτά που παζαρεύει και με τους Ευρωπαίους δεν είναι αμελητέα. Αντιθέτως είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν αποδεκτά για μια σειρά από πολιτικούς λόγους, όπως υπογραμμίζουν διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα.
Τα τρία βασικά αιτήματα της Άγκυρας από την Ε.Ε. είναι:
◆ Παροχή ταξιδιωτικών εγγράφων σε Τούρκους πολίτες από τον Ιούνιο.
◆ Άνοιγμα ενταξιακών κεφαλαίων που είναι παγωμένα πάνω από μία δεκαετία από την Κύπρο.
◆ Επιπλέον χρηματοδότηση από το 2018, εκτός από τα 3 δισ. που έχει ήδη διασφαλίσει από την Ε.Ε.
Το τρέχον δεκαήμερο λοιπόν μέχρι την επόμενη σύνοδο κορυφής οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να αναζητήσουν τις δυνατότητες ικανοποίησης των τουρκικών αιτημάτων, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συνεργασία της Άγκυρας για τον έλεγχο των προσφυγικών ροών. Ωστόσο, έχοντας κλείσει ερμητικά τα ελληνικά σύνορα, έχουν περιθώριο χρόνου να συνεχίσουν το παζάρι με την Τουρκία έστω κι αν η κατάσταση στην Ελλάδα γίνεται με το πέρασμα των ημερών εξαιρετικά πιεστική λόγω των συνεχιζόμενων αφίξεων προσφύγων.
Όμως, όπως όλα δείχνουν, το παζάρι Ε.Ε. – Τουρκίας θα συνεχιστεί επί μακρόν, καθώς:
1 Η απελευθέρωση ταξιδιωτικών εγγράφων για 75 εκατομμύρια Τούρκους, που θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ από τον Ιούνιο, είναι μια εξαιρετικά δύσκολη απόφαση για μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Γαλλία.
2 Το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων της Τουρκίας θα πρέπει να παρακάμψει τα βέτο μιας σειράς χωρών, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, η οποία περιμένει ως αντάλλαγμα τη χρήση κάποιου τουρκικού λιμανιού ή αεροδρομίου, από τα οποία μέχρι σήμερα η Λευκωσία είναι αποκλεισμένη.
3 Η ακόμη μεγαλύτερη χρηματοδότηση που ζήτησε η Τουρκία προκειμένου να κρατήσει στο έδαφός της πρόσφυγές είναι επίσης δύσκολη υπόθεση, καθότι οι Ευρωπαίοι δεν χαρίζουν εύκολα ούτε ένα ευρώ.
Επικίνδυνος Μάρτιος
Όλα αυτά οδηγούν στην ανησυχητική εκτίμηση ότι το προσεχές διάστημα και μέχρι το τέλος του μήνα θα κριθούν πολλά για την κυβέρνηση και τη χώρα.
Κατ’ αρχάς θα μπορέσουν να γίνουν βάσιμοι υπολογισμοί των προσφύγων και μεταναστών που θα εγκλωβιστούν στη χώρα. Στην περίπτωση που τελικά δεν υπάρξει συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας, το σενάριο που διαγράφεται για την Ελλάδα είναι εφιαλτικό, καθώς, μέχρι να εμπεδωθεί ότι οι έξοδοι της χώρας είναι σφραγισμένες για τους μετανάστες, αλλά και τους πρόσφυγες, μπορεί να εγκλωβιστούν στην Ελλάδα πολλές δεκάδες χιλιάδες.
Αν σ’ αυτό το μεγάλο πρόβλημα προστεθεί και η διαπραγμάτευση για το κλείσιμο της αξιολόγησης, το οποίο συνεπάγεται την ικανοποίηση δρακόντειων απαιτήσεων των δανειστών, τότε ίσως γίνει κατανοητό ότι η μόνη ελπίδα της κυβέρνησης να μην πνιγεί είναι να πιαστεί από τα μαλλιά της, να αναλάβει πρωτοβουλίες και δράσεις χωρίς να επενδύει σε βοήθειες από έξω, οι οποίες δεν έρχονται και, όποτε έρχονται, κοστίζουν πανάκριβα…
