Η ΕΕ “κόλλησε” την ολλανδική ασθένεια
Του Bastian Giegerich
Ο Christopher Hill, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Cambridge, κάποτε είχε δηλώσει ότι η κοινή γνώμη σε σχέση με την εξωτερική πολιτική, ήταν κάπως σαν το τέρας του Λοχνες -ένα μυθικό πλάσμα, που μιλούσαν συχνά για αυτό αλλά σπανίως το είχαν δει. Την Τετάρτη εμφάνισε το άσχημο κεφάλι του. Οι Ολλανδοί ψηφοφόροι απέρριψαν την συμφωνία ένωσης ΕΕ-Ουκρανίας σε ένα δημοψήφισμα, καταφέρνοντας ένα σοβαρό πλήγμα στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και πλήττοντας περαιτέρω τις προσπάθειες των 28 κυβερνήσεων για μια συνεκτική εξωτερική πολιτική.
“Η κοινή γνώμη” σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, αντιπροσωπεύει περίπου το 60% των Ολλανδών ψηφοφόρων που συμμετείχαν στο δημοψήφισμα. Με την προσέλευση να διαμορφώνεται μόλις λίγο πάνω από το 30%, το οποίο είναι και το όριο για ένα έγκυρο δημοψήφισμα, αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 2,5 εκατ. ψήφους σε μια ΕΕ 508 εκατ. πολιτών. Δεδομένου ότι τα άλλα 27 κράτη-μέλη έχουν ήδη επικυρώσει τη συμφωνία, ότι έχει ήδη εγκριθεί από το ολλανδικό κοινοβούλιο, ότι το δημοψήφισμα είναι μη δεσμευτικού χαρακτήρα, και ότι ορισμένες από τις διατάξεις της συμφωνίας ένωσης είναι ήδη σε ισχύ, η άμεση πολιτική πρόκληση είναι να βρεθεί ένας τρόπος προς τα εμπρός, που να αναγνωρίζει ταυτόχρονα την πραγματικότητα του αποτελέσματος χωρίς να καταστρέφει την ατζέντα της ΕΕ για σταθερότητα και μεταρρυθμίσεις στην Ουκρανία.
Ο Ολλανδός πρωθυπουργός Mark Rutte, ο οποίος δημοσίως υποστήριξε την συμφωνία, δήλωσε στην αρχική του αντίδραση, “η άποψή μου είναι πως εάν η προσέλευση είναι μεγαλύτερη του 30%, με μια τέτοια νίκη για το στρατόπεδο του όχι, η επικύρωση της συμφωνίας σύνδεσης δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς συζήτηση”. Με τα τελικά αποτελέσματα να αναμένονται σε λίγες ημέρες, ο Rutte έχει λίγο χρόνο για να συντονιστεί, με την κυβέρνησή του και στο εσωτερικό της ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που έχει περισσότερο σημασία, είναι η μεγαλύτερη εικόνα.
Το ολλανδικό δημοψήφισμα έγινε αντικείμενο καπηλείας από συναισθήματα. Ενώ το ερώτημα που τέθηκε στους ψηφοφόρους ήταν επισήμως για το εάν υποστηρίζουν ή όχι τη συμφωνία σύνδεσης με την Ουκρανία, ακόμη και οι εμπνευστές του δημοψηφίσματος λένε ότι η Ουκρανία δεν έχει σημασία. Ήθελαν το δημοψήφισμα να είναι μια ψηφοφορία για την ΕΕ ευρύτερα, και μια ευκαιρία να διοχετεύσουν τον γενικό θυμό τους.
Αντί για το υποτιθέμενο δημοκρατικό έλλειμμα στην ΕΕ, οι ηγέτες θα πρέπει να ανησυχούν για το έλλειμμα εμπιστοσύνης των κοινωνιών τους. Είναι φανερό ότι ο δεσμός μεταξύ σημαντικών τμημάτων του εκλογικού σώματος και των ηγετών στην Ευρώπη, έχει σπάσει. Όταν κυβερνητικοί ηγέτες τάσσονται υπέρ των επισήμων θέσεων, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν αντιδημοκρατικοί και ότι θέλουν να επηρεάσουν τον πολίτη στο δρόμο. Πολύ χειρότερα, οι άνθρωποι φαίνεται ότι έχουν σταματήσει να πιστεύουν πως οι ηγέτες τους λένε την αλήθεια: ανεξαρτήτως του πόσες φορές οι Ολλανδοί ηγέτες επιβεβαίωσαν ότι η συμφωνία σύνδεσης δεν θα δώσει στην ΕΕ ένα δρόμο προς την ένταξη στην ΕΕ, οι ψηφοφόροι κατά της συμφωνίας σύνδεσης δεν τους πίστεψαν. Αυτό δεν μπορεί ακόμη να συνεπάγεται μια ευρωπαϊκή κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αλλά είναι μια αδυναμία που περιμένει να αξιοποιηθεί.
Τα λαϊκιστικά κινήματα σε όλη την Ένωση είναι έτοιμα να την εκμεταλλευτούν. Ενισχυμένα από σύγχρονα επικοινωνιακά εργαλεία, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδων υπογραφών για να προκηρυχθεί ένα δημοψήφισμα -στην περίπτωση της Ολλανδίας απαιτούνται 30.000- μπορεί να συγκεντρωθούν από την άνεση του σαλονιού τους. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από εκείνους που συμμετέχουν. Στην περίπτωση της Ολλανδίας, το 70% δεν ασχολήθηκε. Ο Geert Wilders, ηγέτης του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας, ευχαριστημένος με το δημοψήφισμα και το αποτέλεσμα, άφησε να εννοηθεί ότι μπορεί να έχουμε γίνει μάρτυρες “της αρχής του τέλους για την ΕΕ”. Παρόμοια θριαμβολογία είναι πιθανή στην Μόσχα, όπου ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin θα χαιρετήσει την ευκαιρία να αξιοποιήσει ένα ακόμη ρήγμα μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ στην προσπάθειά του να υπονομεύσει την φιλελεύθερη διεθνή τάξη την οποία εκπροσωπεί η ΕΕ.
Στο Κίεβο, όπου πολλές ελπίδες είχαν συνδεθεί με τις διαμαρτυρίες το 2013 και 2014 και την αλλαγή της κυβέρνησης, συνεχίζουν να απογοητεύονται λόγω της επίμονης διαφθοράς και των αποσχιστικών τάσεων -χορηγία Ρωσίας-, θα είναι δύσκολο να ερμηνευθεί το ολλανδικό δημοψήφισμα ως οτιδήποτε άλλο παρά μια σφαλιάρα στο πρόσωπο και μια άρνηση να επιτραπεί στους Ουκρανούς να συμμετέχουν στο φιλελεύθερο όραμα της στενότερης ένωσης με την Δυτική Ευρώπη. Θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως ανταμοιβή της ρωσικής επιθετικότητας και αδιαφορίας προς το διεθνές δίκαιο, από μια χώρα που είδε να χάνονται οι ζωές περισσότερων από 190 πολιτών της όταν το ΜΗ17 καταρρίφθηκε πάνω από την Ανατολική Ουκρανία.
Τέλος, θα υπάρξουν συνέπειες για την ίδια την ΕΕ. Καθώς είναι ήδη άσχημα χτυπημένη από πολλαπλές κρίσεις και σε ένα limbo μέχρι το βρετανικό δημοψήφισμα τον Ιούνιο, δέχθηκε ένα περαιτέρω χτύπημα στην ατζέντα της εξωτερικής της πολιτικής. Μια εβδομάδα μετά από το βρετανικό δημοψήφισμα, η ΕΕ πρόκειται να παρουσιάσει τη νέα της “Παγκόσμια Στρατηγική” για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Η ικανότητά της να δράσει μειώνεται ακόμη και πριν από την δημοσίευση της έκθεσης.
