To Brexit και οι χώρες Visegrad
Του Κώστα Ράπτη
Κατά μία παράδοξη ιστορική αντιστροφή, οι χώρες εκείνες της Ε.Ε. που αποτελούσαν τους βασικούς συνοδοιπόρους της Βρετανίας σε μια κατεύθυνση υπεράσπισης της ενιαίας αγοράς, δυσπιστίας έναντι του ευρώ, και επιφύλαξης για την πολιτική ένωση, είναι σήμερα αυτές που κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν και το μεγαλύτερο κόστος εξαιτίας του Brexit.
Για τις χώρες της Oμάδας Visegrad, δηλαδή την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Τσεχία και την Σλοβακία, η Βρετανία υπήρξε για καιρό σημείο αναφοράς. Οι αναμνήσεις από τη βρετανική αποφασιστικότητα κατά τον Β’ Παγκόσμιο και τον Ψυχρό Πόλεμο, η αίγλη του βρετανικού φιλελευθερισμού, αλλά και η δυνατότητα εγκατάστασης των χωρών της ευρωπαϊκής “διεύρυνσης” στη Βρετανία, συνέβαλαν σε αυτό. Άλλωστε οι περισσότερες από τις χώρες Visegrad συνέπιπταν με τον Λονδίνο και στην επιλογή κλιμάκωσης των νεοψυχροπολεμικών εντάσεων με τη Ρωσία.
Ωστόσο, τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν. Οι ανατολικοευρωπαίοι μετανάστες της Βρετανίας βρέθηκαν στο επίκεντρο της προεκλογικής εκστρατείας για το Brexit και συμπύκνωσαν ως στόχος τη δυσαρέσκεια μεγάλου μέρους του βρετανικού εκλογικού σώματος για την επιδείνωση των εργασιακών τους προοπτικών και τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.
Την επαύριο μάλιστα του δημοψηφίσματος αυτό μετατράπηκε σε εκφράσεις ανοιχτής εχθρότητας. Άγνωστοι έγραψαν “Φύγετε” στον τοίχο της Πολωνικής Κοινωνικής και Πολιτιστικής Ένωσης στο Δυτικό Λονδίνο, στο Cambridgeshire μοιράστηκαν κάρτες που αναφέρονταν σε “πολωνικά τρωκτικά”, ενώ αυξήθηκαν τα περιστατικά φραστικών επιθέσεων ενάντια στους περίπου 850.000 Πολωνούς που ζουν και εργάζονται στην Βρετανία.
Από μια ειρωνεία της τύχης, οι χώρες Visegrad, που πρωτοστάτησαν στη σκληρή στάση έναντι του κύματος προσφύγων από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, αρνούμενες την ασφαλή διέλευση ή εγκατάστασή τους, σήμερα βρίσκονται να είναι οι ίδιες θύματα ενός αντιμεταναστευτικού κλίματος.
Τα προβλήματα δεν περιορίζονται εδώ. Οι οικονομικές επιπτώσεις θα είναι επίσης μεγάλες. Οι χώρες Visegrad στηρίζονται όχι μόνο στα μεταναστευτικά εμβάσματα από τη Βρετανία (για την Πολωνία: ένα δισεκατομμύριο ευρώ το χρόνο), αλλά και στις εξαγωγές προς τη βρετανική αγορά. Τυχόν πτώση στις πωλήσεις οχημάτων θα έχει άμεσο αντίκτυπο, όταν λ.χ. η Βρετανία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη αγορά της Skoda.
Οι κραδασμοί μεταφέρονται και στο εσωτερικό της Ε.Ε. των “27”. Παραδοσιακά, οι χώρες του Visegrad, και ειδικά η Πολωνία και η Ουγγαρία, επιφυλάσσονταν έναντι της στενότερης πολιτικής ένωσης. Άλλωστε, με την εξαίρεση της Σλοβακίας, δεν συμμετέχουν στην Ευρωζώνη, παρότι απολαμβάνουν των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων -με την Πολωνία να είναι σήμερα η χώρα με το μεγαλύτερο όφελος από τον κοινοτικό προϋπολογισμό.
Αυτό εξηγεί την εχθρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν τις προτάσεις των “ιδρυτικών μελών” για εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. “Τα εθνικά κοινοβούλια πρέπει να εισακούονται. Οι θεσμοί της Ε.Ε. να παραμείνουν πιστοί στις αποστολές τους και τις εντολές τους. Η εμπιστοσύνη επίσης πρέπει να ενισχυθεί μεταξύ των κρατών-μελών, αρχής γενομένης από τις τεχνητές και μη αναγκαίες διαχωριστικές γραμμές που έχουμε δει να έρχονται στην επιφάνεια τους τελευταίους μήνες” αναφέρει χαρακτηριστικά η κοινή ανακοίνωση των ηγετών Πολωνίας, Τσεχίας, Σλοαβακίας και Ουγγαρίας που εκδόθηκε την Τρίτη, πριν από τη σύγκληση της Συνόδου Κορυφής.
Νωρίτερα, ο υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας Witold Waszczykowski δήλωσε ότι η χώρα του απορρίπτει το σχέδιο για μια “Ισχυρή Ευρώπη σε έναν κόσμο αστάθειας”, το οποίο παρουσίασαν ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Frank-Walter Steinmeier και ο Γάλλος ομόλογός του Jean-Marc Ayrault και καλεί σε μεγαλύτερη συνεργασία στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Ευρωπαίου Εισαγγελέα, συντονισμό στην αντιτρομοκρατική πολιτική, πανευρωπαϊκά και όχι εθνικά καθορισμένη μεταναστευτική πολιτική και εναρμόνιση της φορολογικής πολιτικής.
“Είναι η λανθασμένη λύση για τα προβλήματα της Ευρώπης”” τόνισε ο Πολωνός υπουργός, ανακαλώντας την εποχή της ένταξης της χώρας του, με όρους τελεσιγράφου, σε μιαν Ένωση που άλλοι είχαν επινοήσει από καιρό και υπογράμμισε ότι η Πολωνία δεν πρόκειται να προσυπογράψει το γαλλογερμανικό σχέδιο ούτε και να μπει στην Ευρωζώνη. Ο Waszczykowski κάλεσε την “δυτική πλευρά της Ευρώπης” να αναλογιστεί γιατί “η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, μια πυρηνική δύναμη αποφάσισε μετά από 40 χρόνια να εγκαταλείψει την Ε.Ε.”. Αλλά και ο Τσέχος πρωθυπουργός Bohuslav Sobotka δήλωσε ότι “πρέπει να αλλάξει η συνολική λειτουργία της Ε.Ε. και πιστεύω ότι χρειάζεται να αλλάξει η λειτουργία της Κομισιόν”.
Την διάχυτη στην Πολωνία αίσθηση ότι με το επικείμενο Brexit χάνεται ένας πολύτιμος σύμμαχος στην πάλη ενάντια στις πολιτικές της “όλο και στενότερης ένωσης” αποτύπωσαν και οι κατηγορίες του ηγέτη του κυβερνώντος Κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης, Jaroslaw Kaczynski ότι ο (επίσης Πολωνός και πολιτικός του αντίπαλος στο παρελθόν) πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk “έπαιξε σκοτεινό ρόλο” στις διαπραγματεύσεις με το Λονδίνο, το οποίο απέσπασε πενιχρά κέρδη, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί τελικά στην επιλογή της εξόδου. Παράλληλα, ο Kaczynski προειδοποίησε ότι “υπάρχει κρίση στην Ε.Ε. και η σωστή απάντηση είναι να μην συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι κάναμε γιατί αυτό θα καταλήξει στην καταστροφή”.
Υπενθυμίζεται ότι το τελευταίο διάστημα η Πολωνία έχει έρθει σε σύγκρουση με την Κομισιόν λόγω των νομοθετημάτων της κυβέρνησης του Κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης σχετικά με το Συνταγματικό Δικαστήριο και τα μέσα ενημέρωσης, που θεωρούνται στις Βρυξέλλες ως εν μέρει ασύμβατα με την αρχή του κράτους δικαίου κατά το άρθρο 7 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Πολωνία θα μπορούσε να γίνει η πρώτη χώρα που χάνει τα δικαιώματα ψήφου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λόγω παραβίασης των δημοκρατικών αρχών.
Όμως, στο νέο τοπίο διακυβεύεται η συνοχή και της ίδιας της Ομάδας Visegrad. Άλλωστε, ο βασικός λόγος που οι τέσσερις αυτές χώρες συντονίστηκαν περισσότερο το τελευταίο διάστημα ήταν περισσότερο η κοινή τους αντίδραση στις ποσοστώσεις εγκατάστασης προσφύγων και όχι τόσο ένα κοινό όραμα. Αντίθετα, υπάρχουν αρκετοί λόγοι διαίρεσης. Η Πολωνία είναι παραδοσιακά υπέρμαχος μιας πιο σκληρής στάσης απέναντι στη Ρωσία, την ώρα που η Ουγγαρία θα ήθελε χαλάρωση των κυρώσεων. Διχάζει επίσης το ερώτημα αν οι χώρες της ομάδας θα διεκδικήσουν ένταξη στον “πυρήνα” της Ε.Ε. ή θα προτιμήσουν έναν πιο περιφερειακό ρόλο, με μεγαλύτερους βαθμούς ελευθερίας. Η Σλοβακία ήδη ανήκει στην ευρωζώνη, και μοιράζεται με την Τσεχία, που πάντως δεν εκδηλώνει προς το παρόν βούληση μετάβασης στο ευρώ, την αγωνία μην βρεθεί απομονωμένη, δεδομένων και των οδυνηρών αναμνήσεων της δεκαετίας του 1930. Ιδίως η Τσεχία εξακολουθεί να διατηρεί και σημαντικούς οικονομικούς δεσμούς με τη Γερμανία και το δίλημμα για την είσοδο στον “πυρήνα” παραμένει ισχυρό.
Η Πολωνία θα ήθελε να ηγηθεί ενός μπλοκ χωρών τη ανατολικής περιφέρειας της Ε.Ε., από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Βαλτική, ως αντίβαρο στις χώρες του πυρήνα, αλλά δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής θα επιθυμούσαν είτε αυτού του είδους την αντιπαράθεση με τη Γερμανία είτε την πολωνική ηγεσία.
Η Ουγγαρία από τη μεριά της, παρά το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα Fidesz του Viktor Orbán φλερτάει με πλευρές της ευρωφοβικής ρητορικής και δεν επιθυμεί να ενταχθεί στην ευρωζώνη, επίσης επιδιώκει να μην απομονωθεί στην περιφέρεια. Ούτε επιθυμεί ο Orbán να απωλέσει τους δεσμούς με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα ούτε και τις καλές σχέσεις με τη Γερμανίδα καγκελάριο Angela Merkel που τον στήριξε στις αντιπαραθέσεις του με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ωστόσο, στο απόηχο των βρετανικών εξελίξεων υπενθύμισε ότι και ο ίδιος έχει προαναγγείλει διεξαγωγή δημοψηφίσματος στη δική του χώρα για το ζήτημα των υποχρεωτικών ποσοστώσεων στην ανακατανομή προσφύγων…
Σε κάθε περίπτωση, το βρετανικό δημοψήφισμα έφερε στο προσκήνιο αντιφατικές δυναμικές που ούτως ή άλλως διαπερνούσαν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ενισχύει ταυτόχρονα κεντρομόλες αλλά και κεντρόφυγες τάσεις, θέτει πραγματικά διλήμματα που δεν απαντιούνται με την πεπατημένη.
