H χάραξη Ενιαίας Αμυντικής Στρατηγικής στην Ε.Ε.-Ο γαλλογερμανικός άξονας, η στάση του Μακρόν και το ΝΑΤΟ

Ενιαία Ευρωπαϊκή Άμυνα: Ευσεβής Πόθος Ή Εφικτή Πραγματικότητα;
Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΠΛΑΚΑ

Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ασφάλεια: ίσως η πιο αμφιλεγόμενη έννοια από την αρχή της ενοποίησης ως σήμερα – ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με ιδέες περί «ευρωπαϊκού στρατού». Η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε -ως γνωστόν- σαν μία διευρυμένη οικονομική συνεργασία μεταξύ κάποιων κρατών της Ευρώπης, με την ελπίδα ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση (κοινά οφέλη-κοινοί κίνδυνοι) θα επέφερε ειρήνη και ευημερία στην γηραιά ήπειρο που για χρόνια ταλανιζόταν από συγκρούσεις, με αποκορύφωμα τους δυο παγκόσμιους πολέμους. Μέχρι σήμερα, ο αρχικός -και απλοποιημένος- αυτός στόχος φαίνεται να έχει επιτευχθεί καθώς, από το 1945 ως τώρα, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δεν έχουν εμπλακεί σε πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους.

Η Ευρώπη πάντα βασιζόταν στις Η.Π.Α. και στο ΝΑΤΟ για την ασφάλειά της. Όμως, μια σειρά απειλών που εμφανίστηκαν από το 2010 και μετά (όπως η αύξηση των επιθετικών τάσεων Ρωσίας-Τουρκίας, οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή, τα προσφυγικά ρεύματα και η τρομοκρατία) έφεραν την Ευρώπη αντιμέτωπη με καταστάσεις τις οποίες ήταν εντελώς απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει. Επίσης, το πολιτικό σκηνικό στις Η.Π.Α. άλλαξε με την εκλογή του Προέδρου Trump και, πλέον, ούτε η στήριξη στις αμερικανικές αμυντικές αξιώσεις σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι απόλυτα βιώσιμη. Το βασικό, όμως, πρόβλημα είναι ότι όλες αυτές οι απειλές, σε συνδυασμό με την κρίση της Ευρωζώνης, φαίνεται πως, αντί να αυξάνουν την επιθυμία για εντονότερη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης, εντείνουν τις διαφορές τους, και παρατηρείται μια αύξηση εσωστρεφών τάσεων. Ήδη το Ηνωμένο Βασίλειο αποφάσισε να μην αποτελεί πλέον μέρος της Ένωσης – πρωτοφανές φαινόμενο που «ξύπνησε» τις αποσχιστικές τάσεις και άλλων χωρών. Με λίγα λόγια, το παρόν της Ευρώπης μοιάζει μεσοπολεμικό (δεκαετία του 1930), και η Ε.Ε. αδυνατεί να υπερασπιστεί τον κύριο λόγο για τον οποίο δημιουργήθηκε: την ειρήνη και την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Στο σημείο που οι προβλέψεις για το μέλλον της Ένωσης είναι το λιγότερο απαισιόδοξες, έρχονται οι γαλλικές εκλογές την άνοιξη του 2017 και η νίκη του φιλο-ευρωπαϊστή Emmanuel Macron έναντι της Marine Le Pen να επανατοποθετήσουν την πίστη στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Το Όραμα Του Macron Για Την Ευρώπη

Ο Macron, κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της προεδρικής του θητείας, έχει καταστήσει σαφές ότι είναι υπέρμαχος της ευρωπαϊκής ενοποίησης – η οποία, βέβαια, έχει ανάγκη από αλλαγές. Έχει κάνει λόγο για μεγάλες και αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ώστε αυτό να ανταποκρίνεται καλύτερα στη νέα τάξη πραγμάτων. Το σημαντικότερο είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ της Ένωσης και των λαών της Ευρώπης. Στις 26 Σεπτεμβρίου, ο Macron έδωσε μια σημαντική ομιλία στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, κατά την οποία παρουσίασε τις προτάσεις του για μια «κυρίαρχη, ενωμένη, δημοκρατική Ευρώπη», και περιέλαβε -εκτός των άλλων- προτάσεις για την οικονομία και το προσφυγικό. Αναφέρθηκε, επίσης, στην ευρωπαϊκή άμυνα, για την οποία παρουσίασε ένα πλάνο δράσης πολύ διαφορετικό από την παραδοσιακή γαλλική ιδεολογία του Charles de Gaulle, που καθοδηγούσε ως τώρα τη στρατηγική συμπεριφορά της Γαλλίας. Διαφορετικό, γιατί ουσιαστικά υπογράμμισε την ανάγκη αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των μελών της Ένωσης μέσα από τρία βήματα: «καθιέρωση μιας κοινής δύναμης επέμβασης, ενός ενιαίου αμυντικού προϋπολογισμού και ενός ενιαίου δόγματος για δράση». Στον λόγο του δεν αναφέρεται, βέβαια, πουθενά η φράση «ευρωπαϊκός στρατός» – όπως έχει ακουστεί, παραδείγματος χάρη, από τον Πρόεδρο της Commission, Jean-Claude Juncker. Και πάλι, όμως, το αμυντικό όραμα του Macron μοιάζει, αν όχι ακατόρθωτο, τουλάχιστον προβληματικό για τις ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις, που μέχρι τώρα θεωρούν την άμυνα ως κόκκινη γραμμή, καθώς αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά της εθνικής κυριαρχίας. Ελάχιστες Κυβερνήσεις ήταν και είναι πρόθυμες να αφήσουν την άμυνα να ορίζεται σε ενωσιακό -και όχι εθνικό- επίπεδο. Η Γαλλία ήταν από τους πρωτοστάτες αυτής της αντίληψης, καθώς και το πιο ισχυρό εμπόδιο σε προσπάθειες κοινής αμυντικής σύμπλευσης. Πού οφείλεται, λοιπόν, η μεταστροφή του Macron; Σίγουρα τα νέα δεδομένα έδειξαν την αδυναμία της Ένωσης να λειτουργεί αυτόνομα για την υπεράσπιση της ασφάλειας των πολιτών της, αλλά και να διαδραματίζει έναν πιο καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς διενέξεις, όπως το ΝΑΤΟ.

Ο Γαλλο-Γερμανικός Άξονας

merkel-macron-berlin

Η Καγκελάριος Angela Merkel και ο Πρόεδρος Emmanuel Macron κατά την πρώτη μέρα της θητείας του. Πηγή: REUTERS.

Μία χώρα που φαίνεται να συμμερίζεται το νέο ευρωπαϊκό αμυντικό όραμα του Γάλλου Προέδρου είναι η Γερμανία. Μετά τις πρόσφατες εκλογές, η Angela Merkel και οι Χριστιανοδημοκράτες κέρδισαν -αν και όχι με αυτοδυναμία-, και τώρα η Γερμανίδα Καγκελάριος βρίσκεται σε διαδικασία σχηματισμού Κυβέρνησης συνασπισμού. Τα κόμματα που θα αποτελούν τη νέα Κυβέρνηση (πιθανώς Πράσινοι και Φιλελεύθεροι) είναι σημαντικά για τον προσανατολισμό της χώρας υπέρ ή κατά των μεταρρυθμίσεων που προτείνει ο Macron για την Ε.Ε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η Merkel χαιρέτησε την ομιλία του Γάλλου Προέδρου, και συμφώνησε στην ανάγκη μιας δυνατότερης και περισσότερο αυτόνομης Ευρώπης. Με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, η Γαλλία και η Γερμανία είναι οι δύο ισχυρότερες χώρες της Ένωσης καθότι, κατά το παρελθόν, πολλές φορές η σταθερότητα της Ευρώπης εξαρτιόταν από τη δυναμική του γαλλο-γερμανικού άξονα. Είναι, λοιπόν, αναγκαία η γόνιμη συνεργασία μεταξύ των δυο δυνάμεων, εάν επιθυμεί κανείς να δει σημαντικές αλλαγές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Και οι δυο ηγέτες είναι πρόθυμοι να συσφίξουν τον γαλλο-γερμανικό άξονα, και λογικά η άμυνα δεν θα αποτελέσει μεγάλο εμπόδιο από την πλευρά της νέας γερμανικής Κυβέρνησης – σε αντίθεση με τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις για την Ευρωζώνη, για παράδειγμα.

Brexit Και Ευρωπαϊκή Άμυνα

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το Brexit αποτέλεσε ένα τεράστιο βήμα προς τα πίσω για το μέλλον της Ένωσης, και το κενό του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε. -αλλά και το κενό της Ε.Ε. στο Ηνωμένο Βασίλειο- θα έχει συνέπειες. Οι δύο πλευρές βρίσκονται -και θα συνεχίσουν να βρίσκονται για πολύ καιρό ακόμα- σε συζητήσεις, ώστε να καταλήξουν σε μια συμφωνία που θα καθορίζει τις σχέσεις τους από εδώ και πέρα. Οι διαφωνίες είναι πολλές, όμως υπάρχει ένα σημείο στο οποίο και οι δυο πλευρές είναι πρόθυμες να συνεργαστούν: η ασφάλεια. Το Ηνωμένο Βασίλειο, μαζί με τη Γαλλία και το Βέλγιο, είναι από τα κράτη που έχουν πληγεί περισσότερο από τα τρομοκρατικά χτυπήματα των τελευταίων ετών στην Ευρώπη, και γι’ αυτό η αμυντική συνεργασία του με την Ε.Ε. είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς, όπως έχει φανεί, το ΝΑΤΟ και οι Η.Π.Α. δεν αρκούν για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Από την πλευρά της η Ε.Ε. δεν πρέπει να αποξενώσει το Ηνωμένο Βασίλειο, μια χώρα με μεγάλο πλεονέκτημα στον τομέα της πληροφόρησης (intelligence). Τα διλήμματα ασφάλειας δεν αφήνουν χώρο για απομονωτισμό και ελλιπή συνεννόηση.

Η Αυριανή Μέρα

Σίγουρα, η ανάγκη για στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε. είναι σήμερα πιο επιτακτική από ποτέ. Και αυτό φαίνεται από την προθυμία μεγάλων κρατών, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, να προχωρήσουν σε περαιτέρω συνεργασία για την άμυνα και την ασφάλεια της ηπείρου. Παρ’ όλα αυτά, η άμυνα θα συνεχίσει να παραμένει ένα αγκάθι για πολλές ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις. Και αυτό όχι απαραίτητα λόγω απροθυμίας εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας ή οικονομικών δυσκολιών -ζητήματα που σίγουρα θα προκύψουν-, αλλά και λόγω διαφορετικών αντιλήψεων. Η πρόταση του Macron για εγκαθίδρυση ενός ενιαίου δόγματος για δράση είναι τόσο σημαντική, όσο και δύσκολη. Δεν έχουν όλες οι χώρες τις ίδιες αντιλήψεις περί στρατηγικής, και δεν αξιολογούν με τον ίδιο τρόπο τις διάφορες απειλές και την πιθανότητα ύπαρξης ενός ενιαίου δόγματος. Είναι απαραίτητη η συνεργασία πολλών εθνικών θεσμών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η διαδικασία θα είναι σίγουρα χρονοβόρα, και θα πρέπει να γίνει σταθερά και με προσοχή, ώστε το αποτέλεσμα να μην είναι ένα δόγμα που θα φέρει ενδεχομένως μεγαλύτερη σύγχυση απ’ ό,τι λύσεις.

Η αδιαλλαξία και η μισαλλοδοξία θα πρέπει να ξεπεραστούν -αν υπάρχει πραγματική θέληση για αλλαγή-, ώστε η Ε.Ε. να μην αποτελεί πια έναν «πολιτικό νάνο», και να μπορεί να υπερασπίζεται τους πολίτες της όσο το δυνατόν καλύτερα, σε μια εποχή που οι συγκρούσεις τείνουν να αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας.

Πηγές: