Του Βασίλη Νέδου
Μια σύντομη κοινή δήλωση με πολλούς αποδέκτες, ανάμεσα στους οποίους και η Τουρκία, αναμένεται να είναι το πλέον ορατό αποτέλεσμα της τριμερούς συνάντησης κορυφής Ελλάδας, Κυπριακής Δημοκρατίας και Ισραήλ που θα πραγματοποιηθεί στην Ιερουσαλήμ την ερχόμενη Τετάρτη 20 Μαρτίου, με την ενεργό συμμετοχή και παρουσία του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο. Η κοινή δήλωση που, εκτός απροόπτου, θα υιοθετήσουν οι τέσσερις άνδρες, θα έχει ως πρωταρχικό στόχο την επισημοποίηση σε υψηλό επίπεδο της στρατηγικής δομής ασφαλείας που επιθυμούν να δημιουργήσουν οι ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο. Το σχήμα συνεργασίας υπό μορφή 3+1 που έχει διαμορφωθεί, μετά την απόφαση της Ουάσιγκτον να ενισχύσει, κατ’ αρχάς πολιτικά, τον άξονα που έχουν δημιουργήσει τα τρία κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, θα ενισχυθεί ποικιλοτρόπως από τις ΗΠΑ.
Οι δύο βασικές διαστάσεις τις οποίες οι Αμερικανοί έχουν ξεχωρίσει είναι η ασφάλεια και η ενέργεια, ενώ μια τρίτη, αυτή της συνεργασίας σε επίπεδο νέων τεχνολογιών καλλιεργείται με σκοπό οι τρεις χώρες να συμπράξουν για καλύτερα αποτελέσματα. Μια σημαντική παράμετρος της παρουσίας Πομπέο στην Ιερουσαλήμ που δεν πρέπει να υποτιμάται, είναι το χέρι πολιτικής βοήθειας το οποίο τείνει η Ουάσιγκτον στον Νετανιάχου. Στις 9 Απριλίου διεξάγονται εκλογές στο Ισραήλ και ο ηγέτης της χώρας βρίσκεται αντιμέτωπος με κατηγορίες για σκάνδαλα σε μια αρκετά φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα.
Αναβολή των υπογραφών
Βασικός βραχίονας της τριμερούς συνεργασίας είναι το σχέδιο κατασκευής του αγωγού EastΜed, ο οποίος έχει την αμέριστη στήριξη των ΗΠΑ. Αν και αρχικά ήταν σαφές ότι ο σκοπός που μεταφέρθηκε η τριμερής από την Κρήτη η οποία επρόκειτο να φιλοξενήσει τη συνάντηση, στην Ιερουσαλήμ ήταν κατά κύριο λόγο για να υπογραφεί η συμφωνία για τον EastΜed, η τελετή θα αναβληθεί για λίγους μήνες, λόγω των πολιτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση στην Ιταλία. Οπως είναι γνωστό, τελική στάση του EastΜed (εφόσον, βεβαίως, υλοποιηθεί) θα είναι η νότια Ιταλία και συγκεκριμένα η Απουλία. Εκεί, η ιταλική κυβέρνηση αντιμετωπίζει, κατ’ αρχάς, αντιδράσεις από ένα εκ των μικρών κομμάτων που συγκροτούν τον κυβερνητικό συνασπισμό. Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρές τοπικές αντιδράσεις από οργανωμένες ομάδες που επιθυμούν να μη συνεχιστεί η κατασκευή αγωγών που καταλήγει σε αυτό το νοτιοανατολικό άκρο της ιταλικής χερσονήσου. Γι’ αυτόν τον λόγο οι Ιταλοί φέρεται ότι έχουν ζητήσει να μην προχωρήσει η υπογραφή προτού γίνουν οι ευρωεκλογές, σε περίπου δύο μήνες. Αυτό, βεβαίως, δεν σημαίνει ότι το σχέδιο θα αναβληθεί.
Οι Ισραηλινοί επιθυμούν διακαώς την υλοποίηση του EastΜed, καθώς ολοένα και περισσότεροι εκτιμούν ότι οι δύο εναλλακτικές λύσεις, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, παρουσιάζουν τεράστιες δυσκολίες. Η Τουρκία για λόγους οι οποίοι είναι προφανείς, όπως φάνηκε και από την τελευταία δημόσια αντιπαράθεση ανάμεσα σε Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Νετανιάχου, η οποία ανέδειξε το ναδίρ των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Η Αίγυπτος είναι μια εναλλακτική με πολύ λιγότερες δυσκολίες για την εξαγωγή του ισραηλινού αερίου. Ωστόσο, η μεγαλύτερη αραβική χώρα, παρά τη σταθερότητα που επιδεικνύει από την εποχή που ανέλαβε την εξουσία στο Κάιρο ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, εξακολουθεί να διατηρεί μια επαμφοτερίζουσα στάση για οποιαδήποτε άλλη μορφή στενής συνεργασίας, πέρα από αυτήν που αφορά την ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Την περιπλοκότητα της γεωπολιτικής κατάστασης στην περιοχή έχει αναδείξει και η πρόσφατη υπόμνηση που έκανε η κυβέρνηση της Βηρυτού για τη διαφορά η οποία εξακολουθεί να παραμένει ανεπίλυτη ανάμεσα σε Λίβανο και Ισραήλ, σχετικά με την οριοθέτηση της μεταξύ τους αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ).
Η Τουρκία παρακολουθεί με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον κάθε λεπτομέρεια σε σχέση με όλα όσα εκτυλίσσονται γύρω από τη στρατηγική δομή 3+1 της Ανατολικής Μεσογείου. Κυρίως, διότι με την πολιτική ενίσχυση που παρέχει η Ουάσιγκτον στην τριμερή Ελλάδας, Κυπριακής Δημοκρατίας και Ισραήλ, δημιουργεί τις συνθήκες συγκρότησης και ενίσχυσης ενός μοχλού πίεσης, αλλά και πιθανής παράκαμψης των φιλοδοξιών της Αγκυρας στην περιοχή. Η προαναγγελία στρατιωτικής άσκησης μέσα στην κυπριακή ΑΟΖ, που ξεκινά την ημέρα της τριμερούς συνάντησης (20/3) είναι ένδειξη της τουρκικής νευρικότητας. Οι Τούρκοι, πάντως, παραμένουν στην κυπριακή ΑΟΖ με διάφορους τρόπους και, κυρίως, με το ερευνητικό πλοίο «Χαϊρεντίν Μπαρμπαρός», το οποίο τους τελευταίους δύο μήνες πλέει λίγα μίλια νότια του νησιού, σε μια περιοχή που έχει δεσμευθεί για έρευνες από την Αγκυρα μέχρι και τις 26 Μαΐου. Για τη Λευκωσία αποτελεί, φυσικά, ερώτημα, αν μετά το πέρας αυτής της περιόδου οι Τούρκοι προχωρήσουν σε όσα έχουν εκπεμφθεί επανειλημμένως από την Αγκυρα για γεωτρήσεις και από τα δύο πλωτά γεωτρύπανα που διαθέτουν.
Η Αγκυρα εμφανίζεται, αντιθέτως, λιγότερο νευρική ως προς το Αιγαίο και τις περιοχές ελληνικού ενδιαφέροντος. Παρότι σε ρητορικό επίπεδο ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξακολουθεί να χρησιμοποιεί υψηλότατους τόνους, επιχειρησιακά το τουρκικό ναυτικό κινείται προσεκτικά. Ενδεικτικό παράδειγμα ο πλους του γαλλικού ωκεανογραφικού πλοίου «Pourqoi pas? », το οποίο κινήθηκε όλες τις προηγούμενες ημέρες ανάμεσα στη βάση του στο Ηράκλειο Κρήτης και στην περιοχή νότια της Ρόδου και της Καρπάθου χωρίς τις οχλήσεις (δι’ ασυρμάτου και όχι μόνον), που συνήθως δέχονται από τους Τούρκους οι επιστημονικές αποστολές.
Η κυπριακή ΑΟΖ
Η Λευκωσία έχει, πάντως, αντιληφθεί το παιχνίδι στρατιωτικοποίησής της στο οποίο έχει αποδυθεί η Αγκυρα και απαντά, σε συνεργασία με τους συμμάχους της με τρόπο που οριοθετεί σαφώς την τουρκική κινητικότητα. Αμέσως μετά την ανακήρυξη των τουρκικών γυμνασίων, η Λευκωσία δέσμευσε μια εκτεταμένη περιοχή μέσα στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας για ασκήσεις των γαλλικών ναυτικών δυνάμεων που βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο αυτή την εποχή. Σε γενικές γραμμές ο γαλλικός παράγοντας στην Κύπρο και στη Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου συνολικότερα, φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα κινητικός. Είναι γνωστό το έμπρακτο ενδιαφέρον των Γάλλων να αποκτήσουν δυνατότητα μακροπρόθεσμης στάθμευσης ναυτικών δυνάμεων στην Κύπρο. Μόλις προ ολίγων ημερών το αεροπλανοφόρο «Σαρλ ντε Γκωλ» διέσχισε την Ανατολική Μεσόγειο, περνώντας από την Κρήτη και την κυπριακή ΑΟΖ. Οι Γάλλοι έχουν γνωστοποιήσει στην Αθήνα ότι φέτος θα συμμετάσχουν στις δύο μεγάλες ασκήσεις «Ηνίοχος ’19» και την ελληνοαιγυπτιακή «Μέδουσα» με παρατηρητές. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, η εκδήλωση του γαλλικού ενδιαφέροντος συνδέεται και με τη στάση που ακολουθεί το Παρίσι στην Ανατολική Μεσόγειο συνολικότερα.
Αρκετοί εκτιμούν ότι η τριμερής Ελλάδας, Κυπριακής Δημοκρατίας και Αιγύπτου, μπορεί να λειτουργήσει ως η βάση για ένα δεύτερο σχήμα τύπου 3+1, με προφανή τέταρτο εταίρο τη Γαλλία. Οι Γάλλοι είναι ιδιαίτερα κινητικοί και στην Αθήνα, για λόγους οι οποίοι αφορούν τον εκτεταμένο γύρο συνομιλιών που έχει ξεκινήσει το υπουργείο Εθνικής Αμυνας για τον εκσυγχρονισμό του Πολεμικού Ναυτικού και, κυρίως, την προμήθεια νέων φρεγατών. Για το συγκεκριμένο πρόγραμμα υπάρχει έντονο αμερικανικό αλλά και γερμανικό ενδιαφέρον, ωστόσο, δει δη χρημάτων η συζήτηση μπορεί να πάρει αρκετό χρόνο.
Επίσκεψη Κατρούγκαλου στην Αττάλεια
Η σημασία που έχει η Τουρκία για τη συνάντηση της Ιερουσαλήμ προκύπτει και από ένα γεγονός το οποίο δεν έχει, φαινομενικά τουλάχιστον, κάποια σχέση. Τον Αλέξη Τσίπρα θα συνοδεύει στο Ισραήλ ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος, ο οποίος, μετά το τέλος της συνόδου, θα μεταβεί με το κυβερνητικό αεροπλάνο ώς την Αττάλεια, όπου και θα έχει επίσημη διμερή συνάντηση με τον Τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Οι δύο άνδρες έχουν ως επίσημη ατζέντα το Κυπριακό και τους τρόπος μείωσης της έντασης στο Αιγαίο. Οι ήπιοι τόνοι των ανακοινώσεων ανάμεσα στα δύο υπουργεία Εξωτερικών την Παρασκευή, μετά τις δηλώσεις του κ. Ερντογάν περί των πτήσεων τουρκικών μαχητικών στο Αιγαίο, υποδηλώνουν, αν μη τι άλλο, ότι στο ζήτημα των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) υπάρχει περιθώριο επαφών και συνεννόησης. Αντιθέτως, πολύ πιο δύσκολη είναι η κατάσταση στο Κυπριακό, όπου οι Τούρκοι επιμένουν παγίως στη διατήρηση του κατοχικού στρατού και των εγγυήσεων. Επιπλέον, οι Τούρκοι εμφανίζονται ολοένα και πιο σκεπτικοί, αν όχι απορριπτικοί, στον διαμεσολαβητικό ρόλο του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού.
