Γράφει ο Βασίλης Νέδος
Ενα παιχνίδι ευαίσθητων, για την Αθήνα, διπλωματικών ισορροπιών ανοίγεται στην Ανατολική Μεσόγειο μετά και τις τελευταίες εξελίξεις, που οδηγούν την τριμερή Ελλάδας, Κυπριακής Δημοκρατίας και Ισραήλ υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ με πεδία συνεργασίας στην ασφάλεια και στην ενέργεια.
Οι αμερικανικές ευλογίες στην πλέον παλαιά και ανθεκτική τριμερή συνεργασία της Αθήνας και της Λευκωσίας με την Ιερουσαλήμ δημιουργούν ευκαιρίες για την Ελλάδα, ωστόσο η ρευστή γεωπολιτική κατάσταση σε όλη την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής καθιστά τους χειρισμούς εξαιρετικά περίπλοκους, ενώ προκαλεί σπασμωδικές αντιδράσεις από την Αγκυρα. Στόχος της Αθήνας είναι να αξιοποιήσει αυτήν τη στρατηγική πόρτα που έχει ανοίξει διάπλατα η Ουάσιγκτον, δίχως, παράλληλα, να καταστεί μέρος της κεντρικής στρατηγικής της γενικότερης αμερικανικής ιδέας για την περιοχή, που συνοψίζεται στην προστασία του κράτους του Ισραήλ έναντι του Ιράν και στην αντιμετώπιση της εξάπλωσης της ρωσικής επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο. Το σχήμα 3+1 λειτουργεί και ως ένας προφανής μοχλός πίεσης προς την Αγκυρα, η οποία διανύει περίοδο βαθύτατης κρίσης στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον.
Το σχήμα συνεργασίας «3+1» που προέκυψε στην Ιερουσαλήμ από την ελληνική οπτική γωνία αποτελεί δικαίωση μιας δεκαετούς υπερκομματικής στρατηγικής. Η ευόδωση αυτής της στρατηγικής οδηγεί, εκ των πραγμάτων, σε μια σειρά από εξελίξεις, οι οποίες σε σημαντικό βαθμό ευθυγραμμίζονται με τη θεωρία του τέως βοηθού υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουές Μίτσελ περί μιας ζώνης συνοριακών κρατών («frontier states»), από τη Βαλτική και την Πολωνία μέχρι το Ισραήλ. Οι Αμερικανοί θεωρούν ολοένα και περισσότερο ότι η Ελλάδα είναι μέρος αυτής της ζώνης. Ο στρατηγικός διάλογος του περασμένου Δεκεμβρίου στην Ουάσιγκτον το έδειξε σαφώς, όπως και ενδείξεις σαν το προχθεσινό ψήφισμα 27 Αμερικανών γερουσιαστών για την εταιρική και συμμαχική σχέση της Ελλάδας με τις ΗΠΑ.
Η τοποθέτηση του Φίλιπ Ρίκερ, ενός έμπειρου διπλωμάτη με γνώση των Βαλκανίων αλλά και των ελληνικών πραγμάτων, στη θέση του κ. Μίτσελ είναι μια ένδειξη ότι, τουλάχιστον σε επίπεδο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, οι Αμερικανοί είναι αποφασισμένοι να εμβαθύνουν τις συμμαχίες που έχουν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Στην Αθήνα, αυτή την περίοδο τουλάχιστον, υπάρχει η αίσθηση πως η Ελλάδα δεν μπορεί να διαδραματίσει ρόλο προκεχωρημένου φυλακίου της Δύσης στην περιοχή, κατ’ αναλογία της Πολωνίας ή του Ισραήλ. Ενας από τους λόγους γι’ αυτή την επιλογή είναι η σχετική αυτονομία που επιθυμεί να διατηρήσει έναντι της Ρωσίας και του Ιράν. Παρ’ όλα αυτά, η απουσία εναλλακτικών για την Αθήνα καθιστά την ολοένα και στενότερη σχέση με τις ΗΠΑ, ειδικά στο επίπεδο της ασφάλειας και της άμυνας, ένα μονόδρομο χωρίς σοβαρά εμπόδια.
Η στάση της Τουρκίας
Ολες αυτές οι πτυχές, βέβαια, είναι σχετικά μικρής σημασίας για την Αθήνα, έναντι του μεγάλου προβλήματος που έχει να αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια: τον επιθετικό αναθεωρητισμό της Τουρκίας. Η τριμερής υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ ερμηνεύτηκε ευθύς εξαρχής από την Αγκυρα ως μέρος μιας απόπειρας περικύκλωσης της Τουρκίας από την Ουάσιγκτον και τη Δύση. Ηδη, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Χουλουσί Ακάρ επανέφερε το αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» αυτήν τη φορά πιο επιθετικά, καθώς συμπεριέλαβε σε αυτήν το Αιγαίο και την Κύπρο. Μάλλον πενιχρά κρίνονται, επίσης, τα αποτελέσματα των επαφών του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Κατρούγκαλου με τον Τούρκο ομόλογό του στην Αττάλεια. Παρά τις δηλώσεις περί προπαρασκευαστικών συναντήσεων για το Κυπριακό, είναι σαφές ότι με τις εκλογές σε ορατό πεδίο η συζήτηση για το θέμα είναι μάλλον φιλολογικού χαρακτήρα. Η Αθήνα και η Λευκωσία απασχολούνται ιδιαίτερα με το τι πρόκειται να συμβεί μετά το επόμενο τρίμηνο, εντός του οποίου η Αγκυρα έχει εξαγγείλει την πραγματοποίηση γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Επίσης, τους επόμενους μήνες θα φανεί και πώς θα εξελιχθεί η τουρκική κινητικότητα σε όλη την περιοχή από τα νότια του Καστελλόριζου έως τα δυτικά της Πάφου (από τον 28ο μέχρι τον 32ο μεσημβρινό).
Ενας άλλος παίκτης στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου είναι αυξανόμενα η Γαλλία. Ως ο βασικός παράγοντας της ευρωπαϊκής πλευράς της γεωστρατηγικής εξίσωσης της Δύσης ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ε.Ε., η Γαλλία κινείται αυτόνομα και, σε κάθε περίπτωση, σε διακριτά διαφορετική τροχιά στην περιοχή. Με συμφωνίες που έχουν ήδη συνομολογηθεί με τη Λευκωσία και μένει να επισημοποιηθούν και να υλοποιηθούν, το Παρίσι θα αυξήσει το στρατιωτικό αποτύπωμά του στην Ανατολική Μεσόγειο, με κύριο σκοπό την προβολή ισχύος στην περιοχή, αλλά και τη διαφύλαξη των γαλλικών εταιρειών, όπως η Total, που δραστηριοποιούνται εκεί. Ευρωπαϊκά προγράμματα όπως αυτά της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO), αλλά και η πιο στενή συνεργασία με την Αίγυπτο, θα είναι τα βασικά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει η Γαλλία.
Ο East Med
Το σχέδιο για εξαγωγή του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου μέσω του αγωγού East Med έχει μπει στον «πάγο», λόγω των πολιτικών δυσκολιών που έχει ο ιταλικός κυβερνητικός συνασπισμός. Η αναβολή της υπογραφής για τον East Med μετά τις ευρωεκλογές δείχνει και τα ευάλωτα σημεία ενός έργου το οποίο είναι, προς το παρόν, κατά κύριο λόγο ένα πολιτικό σχέδιο, που λειτουργεί επικουρικά της νέας δομής που δημιουργείται στην περιοχή. Παρότι η ενέργεια αποτελεί σημαντικό κομμάτι της εξίσωσης στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι απολύτως σαφές ότι δεν συνιστά παρά ένα από τα πολλά ζητήματα που εγείρονται σε αυτόν τον ανανεωμένο περιφερειακό ανταγωνισμό. Πέρα από την Ιταλία, ζητήματα εγείρει και ο Λίβανος, αν και φαινομενικά ένας μελλοντικός αγωγός δεν περνάει καν από τη ζώνη που η Βηρυτός αμφισβητεί ότι ανήκει στο Ισραήλ. Οι Ισραηλινοί θεωρούν τον Λίβανο μαριονέτα του Ιράν και αντιμετωπίζουν αναλόγως τα θέματα που εγείρει η Βηρυτός.
Υπενθυμίζεται πως διαφορές στην οριοθέτηση ΑΟΖ έχουν και το Ισραήλ με την Κυπριακή Δημοκρατία, παρότι τέτοια ζητήματα δεν πρόκειται να κρίνουν μια μελλοντική συμφωνία. Το πλέον απαιτητικό κομμάτι ενός πιθανού αγωγού αφορά, βεβαίως, τη διαδρομή του από την Κύπρο έως την Κρήτη, σε μια περιοχή στην οποία η Τουρκία θεωρεί ότι έχει δικαιώματα.
