Τι επισημαίνει η αμερικανική εταιρία αναλύσεων
Από τον μεγάλο ανταγωνισμό εξουσίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι και την εσωτερική αστάθεια, η Μόσχα έχει πολλά θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει, ωστόσο άλλο ένα πρόβλημα αναδύεται επικίνδυνα στον ορίζοντα: Η δημογραφική αλλαγή. Ο πληθυσμός της Ρωσίας αναμένεται να μειωθεί δραματικά τις επόμενες δεκαετίες, λόγω της μετανάστευσης και των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων. Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας τα πάντα, από την οικονομία της χώρας και τη στρατιωτική της ισχύ μέχρι την ικανότητά της να έχει επιρροή σε ολόκληρο τον κόσμο – ειδικά κοντά στα σύνορά της. Ωστόσο, λόγω των διαφορών μεταξύ των προβλέψεων στον πληθυσμό και των προσπαθειών της Μόσχας να μετριάσει την μείωσή του, η πραγματική έκταση της δημογραφικής απειλής που αντιμετωπίζει η Ρωσία είναι άγνωστη. Ενώ η ανάγνωση των διάφορων συνόλων δεδομένων υποδηλώνει ότι οι φόβοι για την επικείμενη δημογραφική κατάρρευση της Ρωσίας μπορεί να είναι υπερβολικοί, αυτοί που σχεδιάζουν στη χώρα εξακολουθούν να έχουν πολλή δουλειά να κάνουν για να ανακόψουν την μείωση.
Διάφορα σύνολα δεδομένων
Οι κύριες πηγές αναφορικά με τα δημογραφικά στοιχεία της Ρωσίας είναι η κρατική στατιστική υπηρεσία (Rosstat), μια ρωσική κυβερνητική υπηρεσία, καθώς και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Μελετώντας τα ιστορικά και τα σημερινά πληθυσμιακά δεδομένα της Ρωσίας, υπάρχει μικρή διαφορά μεταξύ των στοιχείων που δίνει η Rosstat και τα Ηνωμένα Έθνη., υπάρχει ωστόσο πολύ μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ του Rosstat και του ΟΟΣΑ, αναφορικά με τη ρωσική μετανάστευση σε συγκεκριμένες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Rosstat μετρά μόνο τους Ρώσους που ακυρώνουν επισήμως την εγγραφή τους στην πατρίδα τους – κάτι που οι περισσότεροι μετανάστες δεν κάνουν. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των Ρώσων που μεταναστεύουν από τη χώρα είναι πολύ υψηλότερος από τους αριθμούς που αναφέρει επίσημα η Ρωσία, σύμφωνα με μελέτη που δημοσίευσε τον Ιανουάριο το ανεξάρτητο ΜΜΕ Proekt, επικαλούμενο στοιχεία του ΟΟΣΑ. Πράγματι, ορισμένες χώρες προορισμού, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών, ανέφεραν ότι τα στοιχεία της ρωσικής μετανάστευσης είναι έως και έξι φορές υψηλότερα από αυτά που αναφέρει η Rosstat.
Ωστόσο, η έκθεση του Proekt δημοσίευσε τα στοιχεία για τη μετανάστευση από τον ΟΟΣΑ, θα οποία έδωσαν οι χώρες προορισμού, γεγονός που δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι Ρώσοι που έφτασαν εκεί προέρχονται στην πραγματικότητα από τη Ρωσία. Αντίθετα, αυτά τα “πρόσωπα που κατέχουν ρωσική υπηκοότητα που φτάνουν από οπουδήποτε” θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να είναι Ρώσοι πολίτες που μετανάστευσαν από τη Γαλλία στη Γερμανία. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί τα στοιχεία του ΟΟΣΑ αποκλίνουν τόσο πολύ από τους αριθμούς που δίνει η Rosstat, καθώς η ρωσική κρατική υπηρεσία καταμετρά μόνο αυτούς που φεύγουν από τη Ρωσία. Αλλά ενώ το χάσμα μεταξύ των ρωσικών και διεθνών αριθμών είναι απλά πάρα πολύ μεγάλο ώστε να υποδηλώνει ότι η διαφορά (μεταξύ των δυο αριθμών) αποτελείται από Ρώσους που μεταναστεύουν από τρίτες χώρες σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Γερμανία, είναι πιθανό να υπερβάλλουμε στον ισχυρισμό ότι ο πραγματικός ρυθμός μετανάστευσης είναι έξι φορές υψηλότερος από τα στοιχεία της Rosstat. Αντίθετα, η πραγματικότητα είναι κάπου ενδιάμεσα.
Τι περιμένει τη Ρωσία
Αναφορικά με τις προβλέψεις για τον συνολικό πληθυσμό της Ρωσίας, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, υπάρχει η πρόβλεψη για απώλεια περίπου του 8% του πληθυσμού της μέχρι το 2050. (Η Rosstat δεν δημοσιεύει αυτές τις προβλέψεις.) Φυσικά, μεγαλύτεροι αριθμοί μετανάστευσης θα επιταχύνουν την μείωση του πληθυσμού. Ωστόσο, δεδομένου του ανακόλουθου συνόλου των δεδομένων, είναι δύσκολο να υπάρξει πρόβλεψη για το ακριβές χρονοδιάγραμμα αναφορικά με την καθοδική δημογραφική τάση της Ρωσίας.
Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι οι προσπάθειες του Κρεμλίνου να εξισορροπήσει τις τάσεις της πληθυσμιακής μείωσης και της μετανάστευσης. Σύμφωνα με τη ρωσική ημερήσια οικονομική εφημερίδα Kommersant, η ρωσική κυβέρνηση σχεδιάζει να προσελκύσει 5 έως 10 εκ. μετανάστες από γειτονικές χώρες με πολυπληθείς ρωσόφωνους πληθυσμούς, όπως το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Ουκρανία και τη Μολδαβία, για να εξισορροπήσουν τη μείωση του πληθυσμού της Ρωσίας τα επόμενα έξι χρόνια. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης να προσελκύσει μετανάστες, καθώς και να ενθαρρύνει περισσότερες γεννήσεις, κατάφεραν να διατηρήσουν σταθερή την τάση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια, το 2018, όμως, ήταν η πρώτη χρονιά από το 2008, όπου ο πληθυσμός της Ρωσίας μειώθηκε σε απόλυτους αριθμούς, κατά 93.500 σε 148.8 εκ. Το σημερινό σχέδιο της χώρας να προσελκύσει τουλάχιστον 5 εκ. μετανάστες σε διάστημα μόλις πέντε ετών είναι πολύ πιο φιλόδοξο.
Ο βαθμός που θα μειωθεί ο ρωσικός πληθυσμός, θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τη Μόσχα. Η συνεχιζόμενη μείωση του πληθυσμού θα υπονομεύσει την οικονομική θέση της Ρωσίας, ιδιαίτερα καθώς αυτοί που είναι πιο πιθανό να εγκαταλείψουν τη χώρα είναι οι νέοι, μορφωμένοι επαγγελματίες σε τομείς όπως η τεχνολογία και ο στρατός. Η Rosstat επίσης σημείωσε την αυξημένη διαρροή εγκεφάλων (brain drain): Το 2017, το 22% των μεταναστών από τη Ρωσία διέθετε ανώτερους τίτλους σπουδών, ποσοστό 5% υψηλότερο από το 2012. Η πτώση αυτή θα κάνει δύσκολη τη διατήρηση των φορολογικών εσόδων και του συνταξιοδοτικού συστήματος για τη Ρωσία, κάτι που ώθησε την κυβέρνηση να αυξήσει την ηλικία συνταξιοδότησης τη φετινή χρονιά.
Η αλλαγή θα αλλάξει επίσης τη δημογραφική σύνθεση της Ρωσίας, καθώς οι μετανάστες από ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία ενδέχεται να μεταναστεύσουν σε μεγαλύτερους αριθμούς στη Ρωσία για να εξισορροπήσουν την απώλεια πληθυσμού. Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να προκαλέσει περισσότερες εθνοτικές εντάσεις στη χώρα και να αυξήσει την πολιτική αστάθεια, όπως αποδεικνύουν οι πρόσφατες διαμαρτυρίες κατά της μετανάστευσης στη Μόσχα και στις ρωσικές πόλεις της Άπω Ανατολής, όπως το Γιακούτσκ. Ωστόσο, παρά το ενδεχόμενο εθνοτικών εντάσεων, η ρωσική κυβέρνηση έχει λίγες επιλογές να προσελκύσει περισσότερους μετανάστες για να αντισταθμίσει την επικείμενη μείωση του πληθυσμού της.
Από γεωπολιτική άποψη, μια εξασθενημένη οικονομία και ένας μικρότερος πληθυσμός θα θέσουν σε κίνδυνο την δυνατότητα της Ρωσίας να ενισχύει τη στρατιωτική της ισχύ και την πολιτική επιρροή, καθώς η χώρα θα μείνει πίσω από χώρες που αυξάνονται στον πληθυσμό και ανταγωνίζονται για επιρροή στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων ανταγωνιστών μεγάλης ισχύος, όπως η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες και ακόμη μικρότερες δυνάμεις όπως η Τουρκία και το Ιράν. Έτσι, ενώ είναι δύσκολο να προβλεφθεί η ακριβής έκταση της δημογραφικής μείωσης της Ρωσίας και της μεταβαλλόμενης εθνοτικής εικόνας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μακροπρόθεσμα θα αποτελεί θέμα ανησυχίας για τη Μόσχα.
*Δημοσιεύθηκε στον Τύπο της Κυριακής στις 31/3/2019
