Η ισλαμιστική στροφή της Τουρκίας, ο ενεργειακός οργασμός στην Αν.Μεσόγειο και η πιθανολογούμενη επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας κατέστησαν τον Ελληνισμό ανατολικό προμαχώνα της Δύσης.
Του Νίκου Σταματάκη*
Οσοι για χρόνια τονίζουμε ότι «η Ελλάδα τείνει να καταστεί το ανατολικό σύνορο της Δύσης» (και ο γράφων ήταν από τους πρώτους που το ανέφερε την άνοιξη του 2015) νοιώθουμε μεγάλη ικανοποίηση να το βλέπουμε να γίνεται πραγματικότητα. Την εβδομάδα που μας πέρασε, με τον πιο επίσημο τρόπο, κατατέθηκε στο Κογκρέσο ο νόμος των γερουσιαστών Μενέντεζ και Ρούμπιο με τον τίτλο «Νόμος για την εταιρική σχέση ασφάλειας και ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο». Ο Νόμος αυτός προβλέπει: 1) Την άρση του εμπάργκο όπλων κατά της Κύπρου. 2) Την στρατιωτική ενίσχυση Ελλάδας και Κύπρου. 3) Την ίδρυση αμερικανικού κέντρου για την Ενέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο. 4) Την απαγόρευση μεταφοράς των αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία όσο η τελευταία επιμένει στην αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400 και, τέλος, 5) Ζητά από την κυβέρνηση Τραμπ να διευρύνει την στρατηγική της για την Ανατολική Μεσόγειο.
Βέβαια η νομοθετική αυτή πράξη δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να αντανακλά την οδυνηρή πραγματικότητα της πλήρους αποτυχίας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην Τουρκία. Για πολλές δεκαετίες η Αμερική μεταχειριζόταν την Τουρκία με ιδιαίτερη εύνοια απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο. Υπήρχαν βέβαια σοβαρότατοι γεωπολιτικοί λόγοι εξαιτίας της γειτνίασης τόσο με την Σοβιετική Ενωση, αλλά και το Ιράν και όλα τα εύφλεκτα σημεία της Μ.Ανατολής. Υπήρχαν και άλλοι λόγοι, όχι και τόσο εμφανείς, όπως η δράση του καλοπληρωμένου τουρκικού λόμπι στην Ουάσιγκτον, όπως έδειξε και η πρόσφατη υπόθεση του συμβούλου Εθν.Ασφαλείας του Προέδρου Τραμπ, Μάικλ Φλίν.
Ταυτόχρονα πλήθαιναν τα τελευταία 20 χρόνια οι φωνές Αμερικανών αξιωματούχων που σημείωναν με έμφαση ότι «η Τουρκία έχει καταστεί αναξιόπιστος σύμμαχος». Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και τις συνεχείς αρνήσεις της Τουρκίας να συνδράμει τις αμερικανικές επιχειρήσεις στην Μ.Ανατολή ήταν πλέον φανεροί οι μακροπρόθεσμοι τριγμοί στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Από τη μια οι επιλογές του Ισραήλ και των ΗΠΑ για στήριξη των Κούρδων, από την άλλη η αποτυχία του Ερντογάν να μετατρέψει την Τουρκία σε μια πολυεθνική και πολυφωνική δημοκρατία, επέτειναν τα αδιέξοδα. Αλλά η τουρκική ισλαμιστική στροφή ήταν το κλειδί που άλλαξε τον ρού της ιστορίας. Όχι μόνο επειδή η Τουρκία υποστήριξε με όλα τα μέσα τον ΙΣΙΣ στη Συρία – άλλωστε αυτό ήταν αρχικά ισραηλινό και αμερικανικό (κατά μέρος) δημιούργημα. Αλλά επειδή μια ισλαμιστική Τουρκία, όπου οι δυτικές ανθρωπιστικές αρχές σταδιακά δίνουν τη θέση τους στο Κοράνι και το νόμο της Σαρία, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτελέσει θεμέλιο για χάραξη μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Πολύ περισσότερο, αποτελεί τεράστια απειλή για το Ισραήλ, όπως άλλωστε απέδειξε η πολιτική του Ερντογάν τα τελευταία δέκα χρόνια. Αυτό άλλωστε φανερώνει η επιμονή του Ισραήλ στον αγωγό East Med, που αποκλείει την ενεργειακή συνεργασία με την Αγκυρα. Η αλαζονική πολιτική του Ερντογάν, που έφτασε στο σημείο να κάνει εξαγωγή ισλαμισμού, υπέστη σοβαρότατη ήττα καιστην Αίγυπτο: Ο στρατάρχης Σίσι έχει καταστεί θανάσιμος εχθρός του Ερντογάν, περισσότερο ακόμα και από το Ισραήλ. Αρνητικές και οι τουρκικές σχέσεις με την Σ.Αραβία.
Αλλά εξίσου ουτοπική και εξόχως αλαζονική ήταν και η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια – ειδικότερα απέναντι στη Ρωσία. Αφού στη δεκαετία του 1990 η Δύση είχε υποσχεθεί στον Γκορμπατσόφ ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί πέρα από τα ανατολικογερμανικά σύνορα, κατέληξε να εντάξει 13 χώρες της Αν.Ευρώπης και έφτασε πρόσφατα να επιδιώκει την ένταξη της Ουκρανίας. Αυτό δεν είχε καμία πιθανότητα να γίνει αποδεκτή από τη Μόσχα, ειδικά επειδή εκεί υπήρχε ηγέτης σπανίων ικανοτήτων όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν και επειδή στην Σεβαστούπολη της Κριμαίας φιλοξενείται ιστορικά η μεγαλύτερη ναυτική βάση της Ρωσίας. Πράγματι, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και «αυτονόμησε» την Ανατολική Ουκρανία…
Μη έχοντας κατόπιν άλλες αυταπάτες, ο πρόεδρος Πούτιν πέρασε στην αντεπίθεση. Θωρακισμένος με ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο, επενέβη για να προστατεύσει την αρχαιότερη χριστιανική εκκλησία στη Συρία εναντίον των ισλαμιστών, και ταυτόχρονα τη μόνη ρωσική βάση στη Μεσόγειο. Με αποφασιστικές «σκακιστικές» κινήσεις απέναντι σε μια ανίκανη κυβέρνηση Ομπάμα, στέφθηκε νικητής. Μόνο που το αληθινό τρόπαιο της νίκης του δεν ήταν η Συρία, αλλά η παρέλκυση της Τουρκίας από το δυτικό στρατόπεδο. Εκμεταλλεύθηκε τις ανάγκες της Τουρκίας στο συριακό μέτωπο αλλά και το κακοσχεδιασμένο πραξικόπημα κατά του Ερντογάν το καλοκαίρι του 2016 και έσωσε τον Σουλτάνο παρέχοντάς του κρίσιμες πληροφορίες. Μετά το πραξικόπημα ο Ερντογάν δεν μπορούσε πλέον να εμπιστευθεί τη Δύση – που έσπευσε, προτού καν ολοκληρωθεί το κίνημα εναντίον του, να ζητωκραυγάσει την πτώση του… Και βήμα-βήμα, από την ενεργειακή πολιτική (αγωγοί αερίου, πυρηνικό εργοστάσιο) στους πυραύλους S-400, κατάφερε να φέρει την Τουρκία στην σφαίρα επιρροής του.
Τα ερωτήματα που προκύπτουν τώρα είναι πολλά. 1) Θα φύγει η Τουρκία από το ΝΑΤΟ; Ο καθηγητής γεωπολιτικής Γεώργιος Φίλης που μας επισκέπτεται αυτές τις μέρες και θα μιλήσει τη Δευτέρα στο Σταθάκειο, ασφαλώς θα υποστηρίξει ότι τέτοιο ζήτημα δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει, όσο και εάν πολλοί από μας το θέλουν. Οι ευσεβείς μας πόθοι πολύ πιθανόν να μείνουν ευσεβείς. Γιατί άραγε; Πρώτα, δεν υπάρχει πρόβλεψη εκδίωξης χώρας-μέλους. Δεύτερο, η Αμερική θα προτιμήσει την απομόνωσή της Τουρκίας ελπίζοντας, λογικά, στην πτώση του Ερντογάν. Αλλωστε η φθορά του είναι προφανής – και η ανοιχτή υπονόμευση της τουρκικής οικονομίας από την Δύση θα την επιταχύνει.
2) Μέχρι ποιό σημείο θα υποστηρίξει η Ρωσία την Τουρκία; Η απομόνωση της Τουρκίας στα ενεργειακά της Αν.Μεσογείου είναι ήδη γεγονός και αυτό έχει εξοργίσει την τουρκική ηγεσία. Αλλά η Ρωσία δεν έχει ούτε τη δύναμη, ούτε και το συμφέρον (αφού θέλει η Τουρκία να αγοράζει ρωσικό φυσικό αέριο) να παρέμβει μεταξύ Ισραήλ-Αιγύπτου-Ελλάδας-Κύπρου υπέρ της Τουρκίας. Ο μόνος που έχει τη δύναμη είναι οι ΗΠΑ και θα κρατούν αυτό το χαρτί ανοιχτό μέχρι τέλους, όπως δείχνουν και οι υποδείξεις τους προς τους αχυράνθρωπους της κυβέρνησης Τσίπρα να είναι «διαλλακτικοί» με την Αγκυρα… Αλλά η Ρωσία δεν θα στηρίξει την Τουρκία ούτε και στο κουρδικό… Η Αγκυρα επίμονα ζητά την ρωσική άδεια για επιχείρηση κατά των Κούρδων στα ανατολικά του Ευφράτη, αλλά εισπράττουν άρνηση. Γιατί; Επειδή αντιδρούν οι ΗΠΑ και κυρίως το Ισραήλ…Πρόσεξε κανείς ότι τον Νετανιάχου στήριξε προεκλογικά όχι μόνο ο Τραμπ αλλά και ο Πούτιν; Τώρα που νίκησε πρέπει να αναμένεται «ιστορικός συμβιβασμός» ΗΠΑ-Ρωσίας από τη Μ.Ανατολή έως την Ουκρανία.
3) Θα αλλάξει τα πράγματα τυχόν αποχώρηση ή εκδίωξη του Ερντογάν; Δεν πρόκειται στο άμεσο μέλλον να επανέλθουν οι σχέσεις Τουρκίας-Δύσης στην προτέρα κατάσταση. Πρώτα έχει χαθεί η απαραίτητη εμπιστοσύνη που πάντοτε είναι ο συνεκτικός ιστός των διεθνών σχέσεων. Δεύτερο, το μικρόβιο του ισλαμισμού έχει εισχωρήσει βαθιά στην τουρκική κοινωνία και έχει ριζώσει κυρίως στα υψίπεδα της Ανατολίας. Χωρίς να ξεριζωθεί το ισλαμιστικό υπόβαθρο δεν πρόκειται να υπάρξει επάνοδος της Τουρκίας στις δυτικές αγκάλες.
4) Τι συνέπειες θα έχει μια επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας; Θα είναι πιθανότατα καταστροφικές-διασπαστικές για την Τουρκία. Ρωσία και Τουρκία είναι αιώνιοι γεωπολιτικοί αντίπαλοι και οι διαφορές των συμφερόντων τους δεν μπορούν να «μπαλωθούν» από τους τακτικούς ελιγμούς των τριών τελευταίων χρόνων. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι η ρωσική διπλωματία διακρίνεται από συντηρητισμό και απεχθάνεται τις αναθεωρήσεις: θα ήταν ευχαριστημένη να εφαρμόζει εσαεί τις συνθήκες του Μοντρέ και της Γιάλτας, αν δεν αναγκαζόταν να προσαρμοστεί στις αναθεωρητικές επιδρομές της Δύσης προς τα ανατολικά. Ενας νέος «ιστορικός συμβιβασμός» με τις ΗΠΑ θα περιλαμβάνει πιθανότατα την ίδρυση κουρδικού κράτους όπως και τη νέα ρύθμιση του καθεστώτος των Στενών – πράγμα που θα οδηγήσει με μαθηματική βεβαιότητα στον διαμελισμό της Τουρκίας.
Επίλογος: Η ισλαμιστική στροφή της Τουρκίας, ο ενεργειακός οργασμός στην Αν.Μεσόγειο και η πιθανολογούμενη επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας καθιστούν τον Ελληνισμό (Ελλάδα-Κύπρος) ανατολικό προμαχώνα της Δύσης. Για την εκμετάλλευση της μοναδικής αυτής ιστορικής συγκυρίας απαιτείται ανάλογου ύψους και οράματος πολιτική ηγεσία. Είναι κρίμα που η Ελλάδα δεν διαθέτει πολιτικούς έστω και του μισού αναστήματος ενός Νετανιάχου ή ενός Σαλβίνι…
Νέα Υόρκη, 13 Απριλίου 2019
*O Νίκος Σταματάκης είναι διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών και επιχειρηματίας που ζει και εργάζεται στη Ν.Υόρκη
