Καθώς η εξελισσόμενη κατάσταση στην περιοχή μοιάζει επισφαλής και η ρωσική και ιρανική επιρροή μειώνεται, η Τουρκία έχει να κερδίσει τα περισσότερα από τα ιδιαίτερα στρατηγικά της κίνητρα για τον έλεγχο της βορειοανατολικής Συρίας, όπου κυριαρχούν οι Κούρδοι.
Η πρόσφατη κατάληψη του καθεστώτος Άσαντ από την ισλαμιστική αντάρτικη ομάδα Hay’at-Tahrir al-Sham (HTS), έχει προκαλέσει κενό εξουσίας στη Συρία μετά τον Άσαντ, όπου ανταγωνιζόμενες ομάδες που υποστηρίζονται από διαφορετικούς περιφερειακούς και ξένους παράγοντες ανταγωνίζονται για τον έλεγχο. Παραδόξως, την Παρασκευή, δημοσιεύθηκαν σχόλια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από το γραφείο του, που προειδοποιούσε τις ξένες δυνάμεις να αποσύρουν την υποστήριξή τους προς την κουρδική πολιτοφυλακή στη Συρία. Καθώς η εξελισσόμενη κατάσταση στην περιοχή μοιάζει επισφαλής και η ρωσική και ιρανική επιρροή μειώνεται, η Τουρκία έχει να κερδίσει τα μέγιστα στα ιδιαίτερα στρατηγικά της κίνητρα για τον έλεγχο της βορειοανατολικής Συρίας που κυριαρχείται από τους Κούρδους κατά μήκος των νότιων συνόρων της Τουρκίας. Ενώ μια εύλογη μάχη εξουσίας φαίνεται να επίκειται μεταξύ του υποστηριζόμενου από την Τουρκία Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) και της HTS έναντι των κυριαρχούμενων από τους Κούρδους Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), και οι δύο προετοιμάζονται για ένα αβέβαιο μέλλον για παραχωρήσεις και συμβιβασμούς της πολιτικής ηγεσίας.
Οι Κούρδοι της Συρίας και οι φιλοδοξίες τους
Οι Κούρδοι αποτελούν τη μεγαλύτερη απάτριδα εθνοτική ομάδα στην περιοχή της Δυτικής Ασίας, οι οποίοι κατοικούν σε μεγάλο βαθμό στην Τουρκία, το Ιράκ, τη Συρία και το Ιράν – και αγωνίζονται κατά της αφομοίωσης και της καταπίεσης για περιφερειακή αυτονομία και δημοκρατική διακυβέρνηση στα αντίστοιχα κράτη. Στη Συρία, οι Κούρδοι αποτελούν το 10% του συνολικού πληθυσμού και κατοικούν κυρίως σε βορειοανατολικές πόλεις όπως το Χαλέπι, το Κομπάνι, η Μανμπίτζ, το Αφρίν, η Τζαζίρα και η Δαμασκός. Οι Κούρδοι αποτέλεσαν σημαντικό εργαλείο στον αγώνα κατά της επέκτασης του αποτυπώματος της εξτρεμιστικής ομάδας ISIS στην περιοχή του Λεβάντε, στο πλαίσιο του χάους που δημιούργησε η Αραβική Άνοιξη. Από το 2015, οι υπό κουρδική ηγεσία Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) συνεργάστηκαν με τον συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ηγούμενες χερσαίων επιχειρήσεων που κατεδάφισαν το χαλιφάτο του ISIS στη Ράκα. Αυτό το στρατιωτικό επίτευγμα καθιέρωσε τους Κούρδους ως σημαντικό παράγοντα στην ασύνδετη πολιτική σκηνή της Συρίας και αναζωπύρωσε τις κουρδικές φιλοδοξίες για την επίτευξη μιας αποκεντρωμένης και αυτόνομης επικράτειας στη βορειοανατολική Συρία που ονομάζεται Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES) ή Ροζάβα, αντιγράφοντας την ιρακινή Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) που απολαμβάνει οιονεί κρατικό καθεστώς στο Ιράκ. Ωστόσο, το κουρδικό όνειρο αντιμετώπισε αρκετά εμπόδια υπό το καθεστώς Άσαντ. Επιπλέον, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στις κουρδικές περιοχές της Συρίας και η διφορούμενη στάση των ΗΠΑ, του κύριου ξένου συμμάχου, επιδείνωσαν τη δυσχερή θέση των Κούρδων. Ενώ η Ουάσινγκτον προσέφερε ουσιαστική βοήθεια κατά του ISIS, η απροθυμία της να αμφισβητήσει τα συμφέροντα της Τουρκίας κατέστησε τους Κούρδους ευάλωτους σε ευπάθεια.
Οι φιλοδοξίες της Τουρκίας στη Συρία μετά τον Άσαντ
Οι στρατηγικοί στόχοι της Τουρκίας στη Συρία εξελίσσονται μετά την Αραβική Άνοιξη. Ένας από τους κεντρικούς στόχους της Άγκυρας ήταν να ματαιώσει τις κουρδικές φιλοδοξίες μιας αυτόνομης κουρδικής οντότητας στη Συρία κατά μήκος των νότιων συνόρων της, τις οποίες θεωρεί ως άμεση απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Η Τουρκία συνδέει τις SDF και την κύρια συνιστώσα τους, τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), μια απαγορευμένη οντότητα που διεξάγει εξεγέρσεις στην Τουρκία από το 1984, την οποία η Άγκυρα, οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν χαρακτηρίσει ως τρομοκρατική ομάδα. Η διαδοχική κυβέρνηση Ερντογάν στην Άγκυρα επιδίωξε να εξαλείψει τις ελεγχόμενες από το YPG μεγάλες εκτάσεις της βόρειας Συρίας, τις οποίες χαρακτηρίζει «τρομοκρατικό διάδρομο», θέτοντας σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας.
Από την άλλη πλευρά, η πολιτική και στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ προς τις SDF κατά του ISIS αποτελούσε ανέκαθεν πηγή αντιπαράθεσης για την Τουρκία, σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, παρά την υποστήριξη των ΗΠΑ προς τις SDF, καθ’ όλη τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου και μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία το 2019, η Τουρκία έχει εξαπολύσει αρκετές στρατιωτικές επιθέσεις, όπως οι επιχειρήσεις Ασπίδα του Ευφράτη (2016), Κλάδος Ελιάς (2018) και Άνοιξη της Ειρήνης (2019), στην υπό κουρδική κυριαρχία Συρία. Δικαιολογώντας τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της στο εσωτερικό της Συρίας, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει υποστηρίξει τη δημιουργία μιας «ρυθμιστικής» ή «ασφαλούς ζώνης» 30 χιλιομέτρων κατά μήκος των συριακών συνόρων για την αποκατάσταση τριών εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων, η οποία έχει καταστεί πηγή κοινωνικοπολιτικής και οικονομικής επιβάρυνσης για την καταρρέουσα οικονομία της Τουρκίας και τη σταθερά κατακόρυφη πτώση της λίρας.
Ο δρόμος για τη Συρία μετά τον Άσαντ
Στον απόηχο της διακυβέρνησης του Άσαντ, οι συγκρούσεις έχουν οξυνθεί για την εδαφική κυριαρχία και τη διακυβέρνηση μεταξύ ανταγωνιστικών φατριών με διαφορετικές φιλοδοξίες για το μέλλον. Η HTS, που στο παρελθόν είχε δεσμούς με την Αλ Κάιντα, παρουσιάζεται σήμερα ως μια μετριοπαθής και ρεαλιστική οντότητα και έχει υποσχεθεί να προστατεύσει τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Επιδιώκει να συγκεντρώσει την εξουσία υπό τα αυτοαποκαλούμενα πλαίσια διακυβέρνησης. Η HTSαντιπαρατίθεται στις ανταγωνιστικές εδαφικές και πολιτικές φιλοδοξίες των SDF υπό κουρδική ηγεσία, επιδιώκοντας τη δημιουργία ενός αυτόνομου πολιτικού πλαισίου που θα τους παρέχει αυτονομία, ιδίως στις πλούσιες πετρελαιοπηγές της βορειοανατολικής Συρίας. Τα επιτεύγματά τους στην εξουδετέρωση του ISIS σε συνδυασμό με τις δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν ενισχύσει τη διεκδίκηση της αυτοδιοίκησης- ωστόσο, η φιλοδοξία αυτή έρχεται σε άμεση σύγκρουση με τη σταθερή αντίθεση της Τουρκίας στις εδαφικές φιλοδοξίες των SDF.
Σε μια αβέβαιη ατμόσφαιρα, με την HTS να διεκδικεί την ηγεσία του για τη Συρία και τις SDF να προσπαθούν να διατηρήσουν την κυριαρχία του στα βορειοανατολικά, η αλληλεπίδρασή τους θα καθορίσει το μέλλον της χώρας. Ο ηγέτης της HTS Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι επαναλαμβάνει ότι οι Κούρδοι είναι «μέρος της συριακής πατρίδας», ενώ διαβεβαιώνει ότι «δεν θα υπάρξει καμία αδικία» σε θετικό τόνο και αποφεύγοντας επιθετικά σχόλια σε αυτή την κρίσιμη στιγμή. Ωστόσο, η επίτευξη ενός συνεκτικού και σταθερού πολιτικού συστήματος φαίνεται να είναι μια άπιαστη φιλοδοξία. Η κομβική επιρροή της Τουρκίας και η αντίσταση στην κουρδική αυτονομία στη Ροζάβα περιπλέκουν αυτή την εικόνα και τον αγώνα εξουσίας. Η υποστηριζόμενη από την Τουρκία SNA επιμένει να αποκτά εδάφη, μειώνοντας έτσι τις φιλοδοξίες των SDF. Επιπλέον, η περιορισμένη και αβέβαιη στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ προς τις SDF εν μέσω μεταβαλλόμενης πολιτικής ηγεσίας στην Ουάσινγκτον γίνεται όλο και πιο διφορούμενη.
Ορμώμενη από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές φιλοδοξίες της σε αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν «νεο-οθωμανισμό», η Τουρκία υπό τον Ερντογάν οραματιζόταν την ανατροπή του Άσαντ και τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου για να ενισχύσει την επιρροή της στη Συρία και να περιορίσει την επιρροή της Ρωσίας και του Ιράν και την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων. Επιπλέον, η επερχόμενη κυβέρνηση Τραμπ είχε ήδη από το 2019 σηματοδοτήσει την έλλειψη ενδιαφέροντος για την κουρδική υπόθεση, τοποθετώντας έτσι την Τουρκία ως τον μοναδικό νικητή στον στρατηγικό χάρτη. Καθώς η κορυφαία ομάδα ανταρτών ευθυγραμμίζεται φανερά ή συγκαλυμμένα με την Άγκυρα, οι Κούρδοι έχουν αφεθεί στο έλεος της Τουρκίας και των Σύρων σουνιτών ανταρτών.
Παρά αυτή την περιπλεγμένη περιφερειακή κατάσταση, ένα ερώτημα εξακολουθεί να υφίσταται: αν είναι δυνατή μια περιεκτική, πολυεθνική και δημοκρατική Συρία που θα προκύψει από την καταστροφή ενός βάναυσου εμφυλίου πολέμου; Τα αντικρουόμενα οράματα της HTS και των SDF, που χαρακτηρίζονται από γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ κουρδικών, ισλαμιστικών και αραβικών ομάδων, ο οποίος επιδεινώνεται από εξωτερικές επεμβάσεις, υποδηλώνουν ένα ασταθές μέλλον για τον λαό της Συρίας. Η πορεία προς μια σταθερή Συρία εξαρτάται από την ικανότητα αυτών των φατριών να εναρμονίσουν τα κυβερνητικά τους ιδεώδη, διορθώνοντας παράλληλα τις ιστορικές αδικίες που έχουν κατακερματίσει τη χώρα εδώ και δεκαετίες. Παρόλο που η HTS σχημάτισε μια προσωρινή κυβέρνηση με επικεφαλής τον αλ-Σαράα, οι SDF είναι πιθανό να αμφισβητήσουν τη νομιμότητά του, επειδή είναι απίθανο να παραιτηθεί από τη διεκδίκηση της εξουσίας χωρίς να κάνει σημαντικές θυσίες. Το μέλλον της Συρίας εξαρτάται από την ικανότητα και την πολιτική βούληση των ηγετών των διαφόρων φατριών να ξεπεράσουν τις ιστορικές μνησικακίες και να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο που θα συμβιβάζει τις επιθυμίες του ποικίλου πληθυσμού της.
