Του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
Η εποχή μας είναι η εποχή της μεγάλης Σύγχυσης. Η Σύγχυση είναι προϊόν της αμηχανίας που προκάλεσε η κατάρρευση των δύο μεγάλων «προοδευτικών» σχεδίων του 20ου αιώνα: του «σοβιετικού Σοσιαλισμού» από τη μια, του δυτικού κοινωνικού κράτους και καταναλωτικού Καπιταλισμού από την άλλη (όπως και του μοντέλου της «ευτυχούς παγκοσμιοποίησης» που ακολούθησε την πτώση του «κομμουνισμού»). Σήμερα, η ίδια η ιδέα της προόδου, κεντρική σε όλη την νεότερη εποχή, έχει κλονιστεί, έχει μπει σε έντονη αμφισβήτηση.
Ένα χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, από τότε που υπάρχει, είναι ότι γεννά ο ίδιος την αμφισβήτηση και την άρνησή του. Το έκανε με τη μορφή των μεγάλων επαναστάσεων. Διευκόλυνε και διευκολύνθηκε, ιδίως στην αυγή του, από ιδεολογίες όπως ο ανθρωπισμός, η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός, που, σε τελική ανάλυση, δεν είναι πολύ συμβατές με αυτό που σημαίνει ο Καπιταλισμός, δηλαδή την κυριαρχία του κεφαλαίου. Παρήγαγε όμως και ευθέως την «άρνησή» του, με τη μορφή του Σοσιαλισμού και του Εργατικού Κινήματος. Ο καπιταλισμός υπήρξε ο ίδιος ένα διαρκές επαναστατικό φαινόμενο, όχι μόνο στους τομείς της οικονομίας, των ιδεών και της πολιτικής, αλλά επίσης της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της τέχνης. Από τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση και από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς έως την υποστολή της κόκκινης σημαίας από το Κρεμλίνο, η ανθρωπότητα γνώρισε μια εποχή διαρκούς, έντονης και βαθειάς αμφισβήτησης όλων των ιδεών, θεσμών και αντιλήψεών της.
Σήμερα είναι η πρώτη φορά που το καπιταλιστικό σύστημα εμφανίζεται όσο πιο ολοκληρωτικό γίνεται, να έχει ελέγξει σχεδόν όλους τους θεσμούς που θα μπορούσαν να το αμφισβητήσουν, να έχει πάρει τη μορφή μιας «Αυτοκρατορίας του Χρήματος», η ισχύς της οποίας συχνά υπερβαίνει τους «ορατούς» πόλους ισχύος, όπως τα κράτη, να διαθέτει πρωτοφανή οικονομική, τεχνολογική και «ιδεολογική» ισχύ. Ο έλεγχος γίνεται συνήθως περισσότερο με τη μορφή της «εξαγοράς», των «υλικών ανταλλαγμάτων», λιγότερο με τη μορφή των διώξεων , προς το παρόν τουλάχιστο, γιατί αυτή η σχέση μπορεί να μεταβληθεί πιθανώς σύντομα υπέρ του δεύτερου πόλου της. Η όποια αμφισβήτηση δεν εμφανίζεται τόσο στο κέντρο του συστήματος, αλλά μάλλον στην περιφέρειά του και είναι μάλλον αμυντική, δεν προτείνει προς το παρόν μια εναλλακτική στον παγκόσμιο καπιταλισμό που βυθίζεται σε πολλαπλές κρίσεις.
Ο κόσμος μας βιώνει ταυτόχρονα μια πρωτοφανή υποχώρηση της κριτικής σκέψης σε όλους τους τομείς (περιλαμβανομένου και του μαρξισμού, που απετέλεσε στο παρελθόν το πιο σημαντικό και απαραίτητο εργαλείο «απομυθοποίησης», ανάλυσης και κατανόησης των κοινωνικών σχέσεων και της πολιτικής που παρήγαγε η ανθρωπότητα σε όλη τη διάρκεια της νεότερης εποχής. Εννοούμε φυσικά τον αυθεντικό μαρξισμό ως επαναστατική θεωρία, όχι τους γραφειοκρατικούς «μαρξισμούς» της Ανατολής και τους ακαδημαϊκούς «μαρξισμούς» της Δύσης). Η υποχώρηση αυτή διευκολύνεται από και συμβάλλει με τη σειρά της στη γενική επικράτηση της Σύγχυσης. Η κατάρρευση προ 30 ετών του «σοβιετικού σοσιαλισμού» εξακολουθεί επίσης να βαραίνει πάνω στην παγκόσμια ψυχολογία και συνείδηση αποθαρρύνοντας όποιον φιλοδοξεί να αλλάξει τον κόσμο. Από την τελευταία αυτή άποψη η πνευματική και πολιτική ατμόσφαιρα των τριών δεκαετιών μετά την πτώση της ΕΣΣΔ μπορεί να συγκριθεί με αυτή των τριών δεκαετιών που ακολούθησαν την ήττα του Ναπολέοντα. (Τριάντα τρία χρόνια μετά το Βατερλώ, η Ευρώπη ξαναγνώρισε, το 1948, ένα κύμα δημοκρατικών επαναστάσεων. Τριάντα χρόνια και μερικούς μήνες μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η Ρωσία ξεκίνησε την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία).
Οι ιδέες «ενοποιούνται» στον χαμηλότερο δυνατό παρονομαστή κι ακόμα πιο κάτω, αντανακλώντας την ενοποίηση της υλικής βάσης του συστήματος, δηλαδή όσων ελέγχουν το παγκόσμιο χρήμα. Φαίνεται έτσι σαν να έχουμε μπει σε μια κατάσταση τεχνοφεουδαρχίας που θυμίζει κάπως τις προφητείες του Μαρξ στα Grundrisse.
Η Σύγχυση ως όπλο του συστήματος
Αλλά η Σύγχυση είναι επίσης απαραίτητη και επομένως σχεδιασμένη και σκόπιμη, εξαιτίας της ολοκληρωτικής φύσης των σχεδίων που εκκολάπτονται στους κόλπους της παγκόσμιας «άρχουσας τάξης», στο κέντρο της οποίας βρίσκονται όσοι ελέγχουν το παγκόσμιο χρηματιστικό κεφάλαιο. Φυσικά, πάντα οι ανώτερες τάξεις της κοινωνίας χρησιμοποιούσαν την απάτη. Αλλά ήταν πολύ λιγότερο αναγκαία στην εποχή του αναπτυσσόμενου παραγωγικού καπιταλισμού, από ότι στην περίοδο του Νεοφιλελευθερισμού και, ακόμα περισσότερο, στην εποχή του «Καπιταλισμού της Καταστροφής».
Το σχέδιό τους είναι αποτρόπαιο και επομένως «μη ανακοινώσιμο». Κάπου κάπου τους ξεφεύγει, όπως σε αυτόν τον ανεκδιήγητο Μπαρόζο, το πρώην μαοϊκό ανθρωπάκι που ηγήθηκε της Ε.Ε. για να καταλήξει στην Goldman Sachs, και που είπε μια μέρα ότι όλος ο κόσμος ξέρει ότι οι επόμενες γενιές θα ζουν χειρότερα! Συνήθως όμως το αποκρύπτουν όπως ο Μπάιντεν πίσω από τη ρητορεία περί Δημοκρατίας (κανείς δεν θα μπορούσε να σκεφτεί πιο αποτελεσματική συκοφάντηση της Δημοκρατίας από αυτή των αμερικανών Δημοκρατικών) ή τις φασιστοειδείς ανοησίες μεν, επικίνδυνες δε, που αραδιάζει κάθε δεύτερη μέρα ο Ίλον Μασκ, ο αποκαλούμενος και «Σόρος του Τραμπ». Είναι ενδεικτική του είδους του νέου, «τραμπικού» «φασισμού» που ανατέλλει, η πρόταση Μασκ να αναλάβει την προεδρία της Ε.Ε. ένας άνθρωπος που προσεγγίζει όσο περισσότερο μπορεί το τραμπικό και μασκικό ιδεώδες, δηλαδή το ιδεώδες του «ανθρώπου χωρίς εγκέφαλου», όχι προνεοτερικού αλλά προανθρώπου, δηλαδή ο Φειδίας, εκλεγείς ευρωβουλευτής από την Κύπρο.
Πολύ πιο επικίνδυνες από τις ιδέες του Μασκ, είναι οι ιδέες των «Πριγκίπων του Σκότους» πίσω από τον Τραμπ, όπως ο Αμερικανικός ολιγάρχης Πίτερ Τιλ.
Η σημερινή παγκόσμια άρχουσα τάξη είναι περισσότερο απομονωμένη από οποτεδήποτε άλλοτε από την κοινωνία. Μια διεισδυτική, όσο και τρομακτική ανατομία της μπορεί κανείς να βρει στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «Μάτια ερμητικά κλειστά».
Σε ένα επόμενο άρθρο θα δούμε πως ο ίδιος ο καπιταλισμός παράγει σήμερα όχι την επανάσταση, αλλά την αντεπανάσταση, μεταβαίνοντας από τον «δημοκρατικό ιμπεριαλισμό» της Νέας Παγκόσμιας Τάξης (Τζορτζ Μπους, 1991) στον «ολοκληρωτικό ιμπεριαλισμό» των Τραμπ (και Νετανιάχου) που βασίζονται προπάντων στη δήθεν «αντισυστημική» σύγχυση, στην παραπλάνηση και τον νόμο του ισχυρού.
