Μια σύντομη παρουσίαση για το ζήτημα των διαπραγματεύσεων κατά την διάρκεια διεξαγωγής ενόπλων συγκρούσεων και πώς συνδέεται με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στον τομέα της επίλυσης συγκρούσεων, οι διαπραγματεύσεις διαδραματίζουν ένα κομβικό ρόλο. Αποτελούν ένα εργαλείο της διπλωματίας, ένα βήμα προς την ανάδειξη των επιδιώξεων των δύο πλευρών, αλλά μπορούν να βοηθήσουν και στην θεμελίωση μιας ειρηνευτικής διαδικασίας. Επίσης, αναδεικνύονται οι ισορροπίες στο διεθνές σύστημα και ο ρόλος των διεθνών οργανισμών, όπως του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Στο παρακάτω κείμενο, ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση για το ζήτημα των διαπραγματεύσεων κατά την διάρκεια διεξαγωγής ενόπλων συγκρούσεων και πώς συνδέεται με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι ένοπλες συγκρούσεις, μεταξύ άλλων, προκαλούν σοβαρές ανθρωπιστικές επιπτώσεις. Οι διαπραγματεύσεις παίζουν κρίσιμο ρόλο, προσφέροντας μια πλατφόρμα για διάλογο και ειρηνικές λύσεις. Τρίτοι δρώντες, όπως διεθνείς οργανισμοί και κράτη, μπορούν να επέμβουν ως διαπραγματευτές και να μετριάσουν τις συνέπειες των συγκρούσεων. Ο ΟΗΕ, με τις διάφορες πρακτικές και πρωτοβουλίες του, αποτελεί έναν από τους κύριους φορείς διεθνών διαπραγματεύσεων, με ειδική εμπειρία στην επίλυση συγκρούσεων και τις αποστολές ανακούφισης σε μετα-συγκρουσιακά περιβάλλοντα.
Συνήθως, οι πλευρές μιας ένοπλης σύγκρουσης έχουν ως αντικείμενο την κυριαρχία και τον έλεγχο συγκεκριμένων περιοχών, με τους εμπλεκόμενους να έχουν τον πρώτο λόγο στις διαπραγματεύσεις. Σε μια σύγκρουση αναδεικνύονται αρκετά ζητήματα, όπως η εδαφική ακεραιότητα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, οι οικονομικές αποζημιώσεις, τα οποία αφορούν και το μετα-συγκρουσιακό περιβάλλον. Μια διεθνής διαπραγμάτευση ορίζεται ως διμερής ή πολυμερής, ανάλογα με τον αριθμό των δρώντων που συμμετέχουν, και μπορεί να είναι δημόσια, ή να λαμβάνει χώρα στο παρασκήνιο. Ο πολιτικός επιστήμονας Hall Gardner(2011) επισημαίνει ότι στις διαπραγματεύσεις συμπεριλαμβάνονται ως δρώντες διαπραγμάτευσης κράτη και μη-κρατικοί δρώντες, ακόμα και “αντι-κρατικοί” (anti-state) δρώντες.
Οι διαπραγματεύσεις αποτελούν ένα καίριο σημείο σε μια διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων. Αποτελούν ένα κομβικό σημείο, όπου οι αντιπαραβαλλόμενες πλευρές έρχονται σε επαφή, και το αποτέλεσμα καθορίζει την συνέχεια ή την επίλυση της σύγκρουσης. Στο διεθνές σύστημα, η ίδρυση του ΟΗΕ βοήθησε στην δημιουργία και οργάνωση ενός πλαισίου, σε θεσμικό και πρακτικό επίπεδο, για τον τρόπο δράσης των διαπραγματεύσεων και της υλοποίησής τους.
Η πρώτη παράμετρος είναι οι Συμφωνίες Ειρήνης. Αποτελούν τα επίσημα κείμενα, που για ορισμένους αναλυτές ενέχουν της ισχύος νομικών κειμένων (Wallensteen & Eriksson 2009:14), με τα οποία ορίζονται τα συγκεκριμένα βήματα για την επίλυση της σύγκρουσης, και τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν τα αντιπαραβαλλόμενα μέρη για την υλοποίηση της ειρηνευτικής συμφωνίας.
Μια δεύτερη παράμετρος είναι οι ολοκληρωμένες ειρηνευτικές διαδικασίες. Αρκετές φορές, παρόντες είναι τρίτοι δρώντες, είτε εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών ή διπλωμάτες κρατών, που λειτουργούν ως διαμεσολαβητές και φορείς παροχής συμβουλευτικού έργου για την υλοποίηση των συμφωνιών. Είναι διαδικασίες πολλαπλών σταδίων, και η υλοποίηση τους μπορεί να είναι μακροχρόνια. Παράδειγμα μιας τέτοιας ειρηνευτικής διαδικασίας είναι η Συμφωνία του Ντέιτον, το 1995 (Wallensteen & Eriksson 2009:11), που οδήγησε στον τερματισμό των εχθροπραξιών στην Βοσνία – Ερζεγοβίνη, και την συνταγματική κατοχύρωση του μεταπολεμικού κράτους. Εν τέλει, έχουν καθιερωθεί οι Προτάσεις της Ουψάλα για Ειρηνοποιούς (Wallensteen & Eriksson 2009:23), ένα σύστημα εκμάθησης και ορισμού πλαισίου πρακτικών, που βοηθούν τους/τις επαγγελματίες των ειρηνευτικών διαδικασιών να ασκήσουν το έργο τους.
Ένα πρώτο βήμα για μια προσπάθεια προσέγγισης των εμπλεκομένων πλευρών είναι η κατάπαυση πυρός. Σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι αναγκαία για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και αποτελεί τη βάση για την έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων. Αποτελεί μια σημαντική παράμετρο που βοηθά στην εδραίωση ειρηνευτικής διαδικασίας. Ο ΟΗΕ έχει θεσπίσει ειδικές μονάδες υποστήριξης και διαπραγμάτευσης προς αυτήν την κατεύθυνση. Το Τμήμα Πολιτικών και Ειρηνευτικών Υποθέσεων του ΟΗΕ (Department of Political and Peacebuilding Affairs-DPPA) διαθέτει περισσότερες από τριάντα ειδικές πολιτικές αποστολές παγκοσμίως, με στόχο την προώθηση της ειρήνης. Προκειμένου μια σχετική αποστολή να είναι επιτυχημένη, τονίζεται ότι είναι αναγκαίο να διατηρείται η επαφή των ειρηνευτικών δομών με όλο το φάσμα της κοινωνίας, από τις δομές της εξουσίας μέχρι την κοινωνία των πολιτών, αναφέροντας τις οργανώσεις γυναικών και νεολαίας. Επιπλέον, επισημαίνεται η συνεργασία και με φορείς όπως οι περιφερειακοί οργανισμοί και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με στόχο υλοποίηση προγραμμάτων που θα συνδέονται με την εξασφάλιση μακροπρόθεσμης ειρήνης και ανάπτυξης.
Στο συγκεκριμένο ζήτημα της διαμεσολάβησης, αναφέρεται ότι η διαδικασία μπορεί να ξεκινήσει από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ ή ως απάντηση σε αίτημα από το Συμβούλιο Ασφαλείας, τη Γενική Συνέλευση ή άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Παραθέτονται οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες στις θέσεις διαμεσολάβησης, όπως ο κατακερματισμός των συγκρούσεων, η συμμετοχή μη κρατικών ένοπλων ομάδων, η κλιματική αλλαγή.
Η διεθνής κοινότητα, και ειδικά η Ευρώπη, βιώνει τις επιπτώσεις των ενόπλων συγκρούσεων κοντά στα σύνορά της, όπως στην Ουκρανία, στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Βόρεια Αφρική. Για το ζήτημα της Ουκρανίας, η Ε.Ε. έχει αναλάβει ενεργό ρόλο. Η υποστήριξη της Ε.Ε. είναι ανθρωπιστική, διπλωματική και οικονομική. Τον Ιούνιο του 2024 αναφέρθηκε και η πρωτοβουλία για την ευρωπαϊκή ένταξη της Ουκρανίας. Το ζήτημα των διαπραγματεύσεων επαφίεται στους άμεσα ενδιαφερόμενους της σύγκρουσης αυτής. Ωστόσο, απασχολεί έντονα και την διεθνή, ειδικά την ευρωπαϊκή, διπλωματία λόγω και της ανάδειξης της νέας διακυβέρνησης στις Η.Π.Α, δηλαδή ποιά στάση θα τηρηθεί στην εξωτερική πολιτική.
Ολοκληρώνοντας αυτήν την σύντομη παρουσίαση, ο τομέας των διαπραγματεύσεων είναι σημαντικός στην διεθνή διπλωματία. Οι διαπραγματευτές καλούνται να τηρήσουν λεπτές ισορροπίες. Ειδικά στην διαχείριση των επιπτώσεων των ενόπλων συγκρούσεων, το διακύβευμα είναι κρίσιμο, καθώς βάλλονται τα δικαιώματα, και η ίδια η υπόσταση, των ανθρώπων που διαβιούν σε ένα συγκρουσιακό περιβάλλον. Η ίδρυση του ΟΗΕ έδωσε ένα πλαίσιο δράσεως, ωστόσο υπάρχουν στενά περιθώρια λόγω του τρόπου λειτουργίας του διεθνούς συστήματος.
Αναφορά
Wallensteen, Peter, and Mikael Eriksson. “Negotiating Peace: Lessons from Three Comprehensive Peace Agreements,” Department of Peace and Conflict Research: Uppsala University, in support of the Mediation Support Unit, Department of Political Affairs, United Nations, 2009.
