Του Παντελή Σαββίδη
Η γεωπολιτική αξία μιας πόλης αποτιμάται από τη γεωγραφία της. Και η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε μια περιοχή που της δίνει γεωπολιτικά πλεονεκτήματα. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στα ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά χρόνια η πόλη διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο. Συμβασιλεύουσα την έλεγαν οι βυζαντινοί.
Το νεοελληνικό κράτος την απαξίωσε. Η άνοδος του Κέντρου προϋπέθετε την υποβάθμιση και της Θεσσαλονίκης. Ακόμη και αν απέβαινε σε βάρος του εθνικού συμφέροντος.
Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε μια θέση που μπορεί να εξυπηρετήσει και τις τρείς κορυφές του γεωπολιτικού τριγώνου που την περιβάλλει. Τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο. Μια κρίσιμη γεωγραφική περιοχή που επηρεάζει παγκόσμιες εξελίξεις.
Τα Βαλκάνια θα μπορούσαν να αποτελέσουν ενδοχώρα της Θεσσαλονίκης αν η Αθήνα είχε βαλκανική πολιτική. Δυστυχώς, είναι ηχηρά απούσα. Στη Θεσσαλονίκη θα μπορούσαν να καταλήγουν οδοί από τη Μέση Ανατολή. Και από τις χώρες του Καυκάσου η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να αποτελέσει σταθμό και κρίσιμο σταυροδρόμι τόσο ενεργειακό όσο και εμπορικό. Αλλά όλα αυτά χρειάζονται όραμα και σχεδιασμούς και τέτοιες νοοτροπίες δεν ενδημούν στην Αθήνα.
Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε κέντρο Αμερικανικού ενδιαφέροντος μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου καθώς θέλησαν να ελέγξουν τις μεταβάσεις των σοσιαλιστικών κρατών της περιοχής και την πορεία τους προς την Δημοκρατία. Ενθάρρυναν και βοήθησαν και οικονομικά πρωτοβουλίες που ανελήφθησαν στην Θεσσαλονίκη για την παροχή τεχνογνωσίας στις βαλκανικές χώρες. Αλλά, δυστυχώς, η Αθήνα δεν ήθελε να ανταποκριθεί.
Τα πρώτα εκείνα χρόνια της μετάβασης η Ελλάδα είχε εκπονήσει ένα εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης των Βαλκανίων. Και ενώ η Θεσσαλονίκη ήταν η καταλληλότερη πόλη ώστε σ αυτήν να βρίσκονται οι υπηρεσίες που θα υλοποιούσαν το σχέδιο, οι σημαντικότερες αρμοδιότητες μετατέθηκαν στην Αθήνα. Ο τότε βρετανός επίτροπος αρμόδιος για τις εξωτερικές σχέσεις Κρις Πάτεν είχε δηλώσει ότι «ο ρόλος της Θεσσαλονίκης είναι εξαιρετικά περιθωριακός, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις της ελληνικής κυβέρνησης».
Οι εργασίες περιορίζονται σε μία χαλαρή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων της υπηρεσίας, η οποία αναπτύσσεται κυρίως στο Κόσοβο και δευτερευόντως στην τότε ΠΓΔΜ, επισήμανε ο επίτροπος.
Γιατί; Διότι η Αθήνα προτιμά να χάσει η Ελλάδα μια διεθνή υπηρεσία ή έναν διεθνή θεσμό παρά να τον πάρει άλλη πόλη πλην αυτής.
Αυτό, δυστυχώς, είναι και το πνεύμα που κυριαρχεί και σήμερα. Ό,τι γίνεται στην περιφέρεια συντελείται με το σταγονόμετρο. Ενώ πέφτουν αφειδώς δισεκατομμύρια την πρωτεύουσα της οποίας η θέση δεν εξυπηρετεί τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες. Με τη βία δεν μπορείς να βάλεις μια πόλη στον χάρτη.
Δυστυχώς, η αδιαφορία για τον γεωπολιτικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη ή η Αλεξανδρούπολη ή, ακόμη, και η Καβάλα και η Ηγουμενίτσα είναι εμφανής.
Μόλις 9 χιλιόμετρα μετρό άλλαξαν την εικόνα και τη νοοτροπία της πόλης. Φαντάζεστε αν αυτά τα 40 χρόνια που άρχισε η περιπέτεια υπήρχε σήμερα ολοκληρωμένο αυτό το μέσο μεταφοράς τι δυναμική θα προσέδιδε στην πόλη;
Κατά καιρούς έχουν κατατεθεί αρκετά σχέδια αναβάθμισης βορειοελλαδικών περιοχών αλλά συναντούν την αδιαφορία της Αθήνας. Η διασύνδεση των λιμένων Ηγουμενίτσας Θεσσαλονίκης, Καβάλας και Αλεξανδρούπολης, η σύνδεση της Αλεξανδρούπολης με την Κεντρική Ευρώπη, η αναβάθμιση του λιμένος της Θεσσαλονίκης, το ενδιαφέρον για τον κάθετο διάδρομο 10 (Θεσσαλονίκη, Σκόπια, Βελιγράδι, Βουδαπέστη) κα.
Η αδιαφορία δημιουργεί τις προϋποθέσεις να επιχειρούν να αναλάβουν άλλες βαλκανικές πόλεις τον ρόλο που αναγνωριζόταν από όλες στη Θεσσαλονίκη αλλά το ελληνικό κράτος δεν ήθελε.
Αντί του κάθετου διαδρόμου 10 η Βουλγαρία, κυρίως, αλλά και η Αλβανία καθώς και άλλες χώρες ευνοούν την ανάπτυξη του οριζόντιου διαδρόμου 8 που θα ενώνει τα βουλγαρικά λιμάνια Μπουργκάς και Βάρνας στη Μαύρη Θάλασσα με τα Σκόπια και το Δυρράχιο. Και θα το πετύχουν αν η Αθήνα συνεχίσει να αδιαφορεί. Εκτός από το0 οδικό προβλέπεται και σιδηροδρομικό δίκτυο αλλά εκεί η Ελλάδα βρίσκεται σε αρχέγονη εποχή.
Το Δυρράχιο προσπαθεί να ανταγωνιστεί τη Θεσσαλονίκη ως λιμάνι. Μεγάλες οδικές αρτηρίες ενώνουν την πόλη με την Πρίστινα. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να αναβαθμιστεί με την κατασκευή του προβλήτα 6 ο οποίος συζητείται από τη δεκαετία του 70 και μια, αστείου κόστους και σχεδιασμού, σύνδεσή του με την Εγνατία, ενώ ένας αξιόπιστος σιδηρόδρομος θα του προσέθετε εκθετική αξία. Αλλά κανείς υλοποιήσιμος σχεδιασμός δεν υπάρχει παρά το γεγονός ότι δισεκατομμύρια εισρέουν από την Ευρώπη στα κρατικά ταμεία.
Για να διαδραματίσει μια πόλη γεωπολιτικό ρόλο δεν αρκεί η τοποθεσία της. Πρέπει να παρέχει και εκείνες τις διευκολύνσεις από άποψη υποδομών αλλά και ποιότητας ζωής που να την κάνουν ελκυστική.
Στην Θεσσαλονίκη υπάρχει ένας ευρωπαϊκός θεσμός, το CEDEFOP, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί πέραν των υπηρεσιών που προσφέρει αλλά μεγάλο μέρος της κοινωνίας δεν γνωρίζει καν την ύπαρξή του. Τα Φεστιβάλ Κινηματογράφου και ντοκυμαντέρ ονομάζονται Θεσσαλονίκης αλλά, απλώς, πραγματοποιούνται στη Θεσσαλονίκη, η έδρα τους και η δραστηριότητά τους βρίσκονται στην Αθήνα; Γιατί; Πως θα αποκτήσει μια πόλη εμβέλεια αν υπονομεύεται από το κράτος στο οποίο ανήκει;
Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης είχε μια δυναμική αλλά και αυτή υπονομεύθηκε από την Αθήνα. Το σαθρό επιχείρημα ήταν «μπορεί η Αθήνα να μην έχει διεθνή έκθεση»; Γιατί να μην μπορεί; Τι γίνεται στο εξωτερικό; Αντί να βοηθήσουν την ΔΕΘ, την υπονομεύουν και επιχειρούν να διαμοιράσουν τα ιμάτιά της αθηναϊκά τρωκτικά σε συνεργασία με την ντόπια φρουρά τους.
Παλαιότερα η Θεσσαλονίκη είχε μια μικρή, έστω, αστική τάξη που ενδιαφερόταν για την ύπαρξη και το μέλλον της. Είχε έναν Βελλίδη με πανεθνική εμβέλεια που τον άκουγαν τα αθηναϊκά κέντρα. Σήμερα και αυτό το είδος εξέλιπε. Όπως και η δημοσιογραφία που θα μπορούσε να διαμορφώσει εξελίξεις.
Κάτι πάει να γίνει με έναν νέο σύγχρονο κέντρο το THESS INTEC. Αν προχωρήσει θα είναι μια σημαντική ενέργεια. Αλλά χρειάζονται πολλές ακόμη για να ανασάνει η πόλη οξυγόνο.
Πάντως, η κίνηση άμεσης προτεραιότητας είναι να μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη ολόκληρη η διεύθυνση βαλκανικών υποθέσεων. Για να αποκτήσει η χώρα βαλκανική πολιτική.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Θεσσαλονίκη” στις 15 Μαρτίου 2025
