Δυναμικά με το «Ψηφιακό ευρώ» προχωρά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Μέσω μιας νέας διαδραστικής πλατφόρμας, επιδιώκει διάλογο με τράπεζες, startups, fintechs και λιανέμπορους.
Ωστόσο, αυτό που παρουσιάζεται ως ανοιχτός διάλογος, είναι στην πραγματικότητα καμουφλάζ.
Την ώρα που η δημόσια συζήτηση για την οικονομική πολιτική έχει μετατοπιστεί προς την εμπορική σύγκρουση με τις ΗΠΑ, η υπόθεση του ψηφιακού ευρώ (CBDC) έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα.
Ωστόσο, η ΕΚΤ εγκαινίασε πρόσφατα μια διαδικτυακή πλατφόρμα στην οποία έμποροι και πάροχοι πληρωμών μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους για το νέο σύστημα πληρωμών.
Περίπου 70 προκαθορισμένοι συμμετέχοντες της αγοράς καλούνται να δοκιμάσουν το «οικοσύστημα» του ψηφιακού ευρώ σε πραγματικές εφαρμογές και να εντοπίσουν προβλήματα.
Η πλατφόρμα επιτρέπει τη δοκιμή νέων υπηρεσιών πληρωμών, όπως οι υπό όρους πληρωμές ή η ενσωμάτωση ψηφιακών πορτοφολιών σε ταχυδρομεία.
Οι υποστηρικτές του έργου επιδιώκουν τον εκσυγχρονισμό του συστήματος πληρωμών, παρέχοντας πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα ακόμα και σε άτομα που σήμερα αποκλείονται λόγω της οικονομικής τους κατάστασης.
Ωστόσο, αυτό αφορά κυρίως φτωχότερες περιοχές του πλανήτη, όπου η αξία μιας ψηφιακής υποδομής πληρωμών –όπως αυτή που προσφέρουν τα stablecoins (συνήθως σε δολάρια)– είναι εμφανής.
Το ερώτημα είναι αν κάτι τέτοιο είναι κατάλληλο για την ευρωζώνη.
Ταιριάζει πραγματικά το κινεζικό μοντέλο του ψηφιακού γιουάν με τις ευρωπαϊκές αξίες, που οφείλουν να ισορροπούν μεταξύ χρηστικότητας, αποδοτικότητας, ασφάλειας και ατομικής κυριαρχίας;

Τι είναι το ψηφιακό ευρώ;

Το ψηφιακό ευρώ θα αποτελούσε μια μικρή επανάσταση, καθώς οδηγεί σε μια πλήρως κεντρικοποιημένη μορφή χρήματος από την κεντρική τράπεζα.
Σε μορφή token, θα μπορούσε τεχνικά να είναι προγραμματιζόμενο και ελεγχόμενο – κάθε νομισματική μονάδα θα μπορούσε να φέρει προϋποθέσεις, κάθε συναλλαγή να τυγχάνει διαχείρισης κεντρικά.
Η ΕΚΤ θα ήταν ο μοναδικός εκδότης και χειριστής των ψηφιακών πορτοφολιών και της συνολικής υποδομής για τους λογαριασμούς.
Αυτό θέτει ερωτήματα για το μέλλον των εμπορικών τραπεζών.
Στην καλύτερη περίπτωση, θα λειτουργούσαν μόνο ως διανεμητικά κανάλια – ο παραδοσιακός τους ρόλος ως μεσολαβητών σε πληρωμές θα εξαφανιζόταν.
Ο δανεισμός θα περνούσε στα χέρια ενός ουσιαστικά αυτόνομου κεντρικού θεσμού, απόλυτα ευθυγραμμισμένου με τους στόχους της ΕΕ.
Σύμφωνα με την ίδια την ΕΚΤ, στόχος είναι η ανάπτυξη ενός «ασφαλούς, δωρεάν και φιλικού προς την ιδιωτικότητα μέσου πληρωμών», που, όπως λένε στη Φρανκφούρτη, προορίζεται μόνο ως συμπλήρωμα της χρήσης μετρητών.
Αυτές οι διαβεβαιώσεις δεν είναι καινούριες. Γι’ αυτό και η κυκλοφορία της διαδραστικής πλατφόρμας πρέπει να ερμηνευθεί ως μια επικοινωνιακή επίθεση γοητείας – ή καλύτερα: ως μια προσομοίωση διαφάνειας, που αποσπά την προσοχή από τα πραγματικά προβλήματα αυτής της τεχνολογίας.
Οι συμμετέχοντες είναι προεπιλεγμένοι πάροχοι υπηρεσιών, των οποίων η τεχνογνωσία είναι απαραίτητη για τον σχεδιασμό και τις διαδικασίες του συστήματος.
Αλλά θέματα όπως η νομισματική κυριαρχία του πολίτη ή ο διαχωρισμός κράτους και χρήματος, δεν τίθενται προς συζήτηση στην πλατφόρμα.
Μια δημόσια ψηφοφορία για το μέλλον των μετρητών στην ευρωζώνη μοιάζει πιο απίθανη από ποτέ.

Η τρέχουσα κατάσταση

Από τον Νοέμβριο του 2023, η ΕΚΤ βρίσκεται σε διετή φάση προετοιμασίας.
Έως τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο φέτος, θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί τα τεχνικά θεμέλια, οι απαιτήσεις για την προστασία δεδομένων και οι πρώτες δοκιμές.
Η νέα διαδραστική πλατφόρμα συμμετοχής πολιτών, εμπόρων και παρόχων πληρωμών αποτελεί μέρος αυτής της διαδικασίας.
Τεχνικά, η ΕΚΤ προσανατολίζεται σε υπάρχοντα μοντέλα stablecoin, όπου οι συναλλαγές είναι γρήγορες, ασφαλείς και δωρεάν.
Η Christine Lagarde είχε ήδη δηλώσει τον Μάρτιο ότι το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να τεθεί σε κυκλοφορία από τον Οκτώβριο του 2025.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει συχνά με μεγάλα έργα της ΕΕ, αυτό το χρονοδιάγραμμα φαίνεται υπερβολικά φιλόδοξο και καθοδηγείται από βιασύνη.
Η πρόκληση δεν είναι μόνο η τεχνική πολυπλοκότητα –δισεκατομμύρια συναλλαγές εκτελούνται καθημερινά– αλλά και η ευαίσθητη αλληλεπίδραση μεταξύ της κεντρικής τράπεζας, των εμπορικών τραπεζών, των εμπόρων και των καταναλωτών.
Η αναδιάρθρωση μοιάζει με προσπάθεια μετακίνησης ενός μονόλιθου με γυμνά χέρια: μαζική, αργή, επικίνδυνη.
Επιπλέον, η αρχιτεκτονική ασφάλειας του ψηφιακού ευρώ παραμένει ασαφής. Δεδομένης της πραγματικής απειλής στοχευμένων επιθέσεων από διεθνείς χάκερ, αυτή η αποσιώπηση είναι εντυπωσιακή – οι υπαρκτοί κίνδυνοι και οι θεμελιώδεις επικρίσεις του συστήματος αγνοούνται.

Ο Λεβιάθαν – Σκέψεις για CBDC

Το ψηφιακό ευρώ δεν είναι ουδέτερο μέσο πληρωμής. Είναι εργαλείο εξουσίας.
Η ΕΚΤ δεν τοποθετείται πλέον μόνο ως κεντρική τράπεζα, αλλά ως τεχνολογικός φορέας πληρωμών για ολόκληρη την Ευρώπη.
Για πρώτη φορά θα είχε άμεση πρόσβαση σε όλη την νομισματική υποδομή της ευρωζώνης – από τις ροές πληρωμών έως τη διαχείριση λογαριασμών και την πιθανή επιβολή ελέγχου σε ατομικές νομισματικές μονάδες.
Το ψηφιακό ευρώ θα έδινε στην ΕΚΤ όχι μόνο μεγαλύτερη εποπτεία της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και τεράστιες δυνατότητες παρέμβασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα – με σοβαρές πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες.
Ως ένας ουσιαστικά αυτόνομος θεσμός, η ΕΚΤ έχει ξεφύγει από κάθε ουσιαστικό δημοκρατικό έλεγχο από την ίδρυσή της.
Κατά την κρίση χρέους πριν από 15 χρόνια, επεκτάθηκε δραστικά αγοράζοντας κρατικά ομόλογα και αρχίζοντας την έμμεση νομισματοποίηση του χρέους.
Η εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ θα παγίωνε αυτήν την εξουσία με άμεσο τρόπο – με δυνητικά δραματικές επιπτώσεις στην ισορροπία μεταξύ νομισματικής κυριαρχίας, δημοσιονομικής υπευθυνότητας και δημοκρατικής νομιμοποίησης.

Γιατί τόση βιασύνη;

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, γεννάται το βασικό ερώτημα: Γιατί η ΕΚΤ πιέζει για την εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ ακριβώς τώρα;
Η ευρωζώνη βρίσκεται σε παρατεταμένη οικονομική και δημοσιονομική κρίση.
Η γερμανική οικονομία, παραδοσιακός πυλώνας σταθερότητας της ΕΕ, διανύει τρίτο συνεχόμενο έτος ύφεσης.
Παράλληλα, πολλές χώρες του ευρωπαϊκού Νότου έχουν προ πολλού χάσει τον έλεγχο του δημόσιου χρέους τους.
Σε αυτό το εύθραυστο περιβάλλον, η ΕΚΤ αυξάνει την πίεση για την εφαρμογή του ψηφιακού χρήματος – όχι μόνο ως τεχνοκρατική λύση, αλλά ως εργαλείο αναδόμησης της αρχιτεκτονικής του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Η Γαλλία με χρέος στο 120% και η Ιταλία στο 140% δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη δίνη του χρέους χωρίς μαζικές νομισματικές παρεμβάσεις – και η ΕΚΤ σχεδιάζεται ξεκάθαρα ως «τελικός δανειστής» στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Η εμπειρία της ελληνικής κρίσης υπενθυμίζει πολλά. Το χρέος στην ευρωζώνη ανέρχεται πλέον στο 95%.
Μια νέα κρίση χρέους θα απαιτούσε τόσο μεγάλη επέκταση της νομισματικής βάσης, ώστε η εμπιστοσύνη στο ευρώ θα τίθετο σε αμφισβήτηση.
Το ψηφιακό ευρώ δεν θα ήταν τότε απλώς μέσο πληρωμής, αλλά εργαλείο ελέγχου της αγοράς – με προγραμματιζόμενες συναλλαγές που θα μπορούσαν να μπλοκάρουν κάθε φυγή κεφαλαίων στην πηγή.
Έτσι, το ψηφιακό ευρώ μετατρέπεται σε ηλεκτρονικό σύρτη: η ΕΚΤ υψώνει τις γέφυρες του φρουρίου της ΕΕ για να αποτρέψει την κατάρρευση του ευρώ.

Επιπτώσεις και προοπτικές

Αυτό που φαίνεται να υποτιμάται στον πύργο της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη είναι η ταχύτητα με την οποία κινείται σήμερα το κεφάλαιο.
Είναι αναμενόμενο ότι η ήδη διαφαινόμενη φυγή κεφαλαίων από την ευρωζώνη θα επιταχυνθεί – ειδικά μόλις κυκλοφορήσουν φήμες ότι η ΕΚΤ ετοιμάζεται να «κλείσει τις πύλες» μέσω του ψηφιακού ευρώ.
Με δεδομένο το αυξανόμενο πολιτικό ρεύμα στις ΗΠΑ κατά των CBDCs και τη σαφή άρνηση της τεχνολογίας από τη Fed, υπάρχει κίνδυνος η Ευρώπη –και ειδικά η ευρωζώνη– να αυτοαπομονωθεί με την πρωτοβουλία της ΕΚΤ.
Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, που ακολουθούν φιλελεύθερες πολιτικές, το ψηφιακό ευρώ μοιάζει με ψηφιακό πανοπτικόν: μια κεντρική αρχή που παρακολουθεί τα πάντα, ελέγχει τα πάντα και επιφυλάσσει το δικαίωμα επέμβασης κατά το δοκούν.
Ένα αδιαφανές τέρας που απειλεί άμεσα τα δικαιώματα του πολίτη.
Με το ψηφιακό ευρώ, η ΕΚΤ δεν σχεδιάζει απλώς ένα νέο μέσο πληρωμής. Παρακολουθούμε μια προσπάθεια ριζικής αλλαγής του τρόπου με τον οποίο διαχειριζόμαστε το χρήμα.
Αυτό που παρουσιάζεται ως βολική λύση χωρίς μετρητά, μπορεί να αποδειχθεί Δούρειος Ίππος για βαθύ έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος και του ίδιου του πολίτη.
Δυστυχώς, η νέα διαδραστική πλατφόρμα δεν επιτρέπει την ουσιαστική συζήτηση αυτών των προβληματισμών.

www.bankingnews.gr