Της Στέλλας Σοφίας Κυβέλου, Καθηγήτρια, Εμπειρογνώμων Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού
Τα θαλάσσια πάρκα, δηλαδή οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές (ΘΠΠ), αποτελούν σαφώς αναγνωρισμένη “θαλάσσια χρήση ή δραστηριότητα” στο πλαίσιο του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), σύμφωνα με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ για τη θέσπιση πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό. Συγκεκριμένα:
- Το Άρθρο 8, παρ. 1 της Οδηγίας 2014/89/ΕΕ ορίζει ρητά ότι τα κράτη μέλη καταρτίζουν θαλάσσια χωροταξικά σχέδια «προκειμένου να εντοπίζουν την κατανομή των υφιστάμενων και μελλοντικών θαλάσσιων χρήσεων ή δραστηριοτήτων στις θαλάσσιες περιοχές τους».
- Το Παράρτημα της Οδηγίας, σημείο 6, περιλαμβάνει στις χρήσεις και δραστηριότητες: «διατήρηση της φύσης και προστατευόμενες περιοχές». Δηλαδή οι ΘΠΠ περιλαμβάνονται ρητά ως θεμιτή και αναγνωρίσιμη κατηγορία χρήσης.
Με άλλα λόγια, τα θαλάσσια πάρκα δεν αποτελούν ανεξάρτητη πολιτική επιλογή, ούτε επικοινωνιακό εργαλείο χωρίς συνέχεια. Οφείλουν να υπάγονται σε ένα συνεκτικό θεσμικό πλαίσιο σχεδιασμού (συμβατού με το εθνικό σύστημα σχεδιασμού), ώστε να ενισχύεται η νομική ισχύς τους, να αποφεύγεται η διπλή διαχείριση και να διασφαλίζεται η εθνική συνέπεια σε διεθνή φόρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη εξαγγελία τους έγινε στο Our Ocean Conference 2024 στο οποίο ουδεμία αναφορά υπήρξε περί ΘΧΣ. Περαιτέρω:
- Στην Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της Οδηγίας (COM(2022) 198 final), επισημαίνεται η σημασία της ενσωμάτωσης των περιβαλλοντικών στόχων, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών NATURA 2000, στον ενιαίο σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου.
- Επίσης, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2021/1119 (Ευρωπαϊκό Κλιματικό Δίκαιο) και την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα 2030, τα κράτη μέλη δεσμεύονται να προστατεύουν τουλάχιστον 30% της θαλάσσιας επικράτειάς τους, κάτι που δεν μπορεί να γίνει αποσπασματικά αλλά μόνο μέσω χωροταξικού σχεδιασμού.
Όμως στην Ελλάδα, αντί να υλοποιείται αυτή η ευρωπαϊκή και θεσμική απαίτηση μέσα από τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό – ο οποίος όφειλε να έχει εκκινήσει από το ΥΠΕΝ ήδη από την στιγμή που κατέστη γνωστό από την ΕΕ στο κράτος μέλος ότι αναμένει τα Θαλάσσια Χωροταξικά Σχέδια προκειμένου να σταματήσει η διαδικασία παραπομπής μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο !-, παρατηρείται σαφής θεσμική διάσπαση και έλλειμμα διακυβέρνησης:
- Η Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ. αρμόδιος φορέας για τον ΘΧΣ ή αλλιώς “MSP authority” συνεργαζόμενη αρχή με τις υπηρεσίες της ΕΕ ως προς τον ΘΧΣ, είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή της Οδηγίας 2014/89/ΕΕ.
- Παράλληλα, η Γενική Γραμματεία Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του ΥΠΕΝ εκπονεί ανεξάρτητα το σχέδιο για τις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές ( θαλάσσια πάρκα σύμφωνα με την ορολογία που εισήγαγε η κυβέρνηση), ως υπεύθυνη για την εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για την Θαλάσσια Στρατηγική που αποτελεί τον περιβαλλοντικό Πυλώνα της Ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής.
Το αποτέλεσμα είναι παράλληλες πολιτικές χωρίς επαρκή συνεργασία και χωρίς σύνδεση με τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Θεσμικού Πλαισίου, δημιουργώντας νομική και πολιτική ευαλωτότητα.
Η επιλογή να ανακοινώνονται Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές και μάλιστα μέρος αυτών στον τόσο ευαίσθητο Αιγαιακό χώρο, χωρίς να υπάγονται σε ένα ευρωπαϊκά συμβατό και νομικά δεσμευτικό θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο, αποδυναμώνει τις εθνικές μας θέσεις σε περιόδους, μάλιστα, υψηλής γεωπολιτικής ρευστότητας.
Επιτρέπει σε τρίτες χώρες να αμφισβητήσουν μονομερώς τις πρωτοβουλίες μας, χωρίς εμείς να μπορούμε να επικαλεστούμε τη θεσμική θωράκιση που προσφέρει η ευρωπαϊκή νομοθεσία και εν προκειμένω η συμμόρφωσή μας προς την Οδηγία 2014/89/ΕΕ για τη θέσπιση πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός είναι ολοκληρωμένος, διατομεακός και αναπτυξιακός και δεν αφορά μόνο την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Είναι προφανές ότι αν η Τουρκία θελήσει να παρέμβει στον σχεδιασμό των πάρκων κάτι που έχει επιχειρήσει να κάνει και στο παρελθόν, κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε εμμέσως νέες «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο, αυτή τη φορά με αιχμή την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Η εθνική στρατηγική στη θάλασσα δεν μπορεί να είναι διακηρυκτική. Οφείλει να είναι συντεταγμένη, θεσμικά ενσωματωμένη και γεωπολιτικά στοχευμένη. Οφείλει να προβλέπει και να προλαμβάνει τις ενδεχόμενες αντιδράσεις.
