Έκρηξη μετά τις δηλώσεις Μητσοτάκη – Η κλιμακούμενη τουρκική δραστηριότητα για τη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο και άλλες περιβάλλουσες περιοχές προκαλεί νέα ένταση στις ήδη εύθραυστες ελληνοτουρκικές σχέσεις
Η Τουρκία εντείνει τις προσπάθειές της για τη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο και σε άλλες περιβάλλουσες θαλάσσιες περιοχές, ενώ παρακολουθεί στενά την αναμενόμενη ανακοίνωση της Ελλάδας για θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έως το τέλος Ιουνίου.
Σύμφωνα με την Daily Sabah, η κίνηση αυτή προσκρούει στις ανησυχίες της Άγκυρας ότι η ελληνική πρωτοβουλία ενδέχεται να συνδέεται με τις μακροχρόνιες διαφορές στο Αιγαίο.
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, λέει η τουρκική εφημερίδα, η Τουρκία αξιολογεί εάν τα θαλάσσια πάρκα που αναμένεται να ανακοινώσει η Ελλάδα στο Ιόνιο και το Αιγαίο θα επικαλύπτονται με αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες.
Αν και η Άγκυρα στηρίζει την περιβαλλοντική προστασία και τη βιώσιμη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων, επιμένει ότι μονομερείς ενέργειες υπό το πρόσχημα της οικολογικής διατήρησης δεν πρέπει να επιτρέπεται να συγκαλύπτουν πολιτικά κίνητρα ή να αλλοιώνουν το εύθραυστο status quo στο Αιγαίο.
«Εξετάζονται προληπτικά μέτρα έναντι πιθανών μονομερών κινήσεων», ανέφεραν πηγές στο πρακτορείο Anadolu, προσθέτοντας ότι η Τουρκία αξιολογεί ευρύτερες πρωτοβουλίες περιβαλλοντικής προστασίας σε όλες τις θάλασσές της – περιλαμβανομένων του Αιγαίου, της Ανατολικής Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και της Θάλασσας του Μαρμαρά.
Η παρούσα δυναμική θεωρείται συνέχεια της προσπάθειας της Ελλάδας να διεθνοποιήσει τα διμερή προβλήματα με την Τουρκία.
Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών είχε ήδη ασκήσει κριτική στην Ελλάδα το 2023, προειδοποιώντας ότι η Αθήνα εκμεταλλεύεται τις περιβαλλοντικές ατζέντες για πολιτικά οφέλη.
«Παρά την πρόσφατη τάση εξομάλυνσης στις διμερείς μας σχέσεις, η Ελλάδα καταχράται ξανά τα περιβαλλοντικά ζητήματα στην προσπάθειά της να αποσπάσει διπλωματικά οφέλη», ανέφερε το υπουργείο.
Νομικό και θεσμικό πλαίσιο
Η Τουρκία δεν παραμένει αδρανής, λέει η Daily Sabah. Τον Σεπτέμβριο του 2024 υπέγραψε τη συμφωνία για τη Βιοποικιλότητα Πέραν Εθνικής Δικαιοδοσίας (BBNJ) κατά τη διάρκεια της 79ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Η εσωτερική διαδικασία επικύρωσης βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η συγκεκριμένη διεθνής συμφωνία-ορόσημο αποσκοπεί στη διατήρηση και βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας.
Παράλληλα, η Τουρκία εργάζεται πάνω στο πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού Θαλάσσιων Περιοχών (MSP), το οποίο ανακοινώθηκε επίσημα στις 16 Απριλίου.
Το σχέδιο στοχεύει στη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων σε όλες τις τουρκικές θάλασσες κατά τρόπο ισορροπημένο και βιώσιμο.
Οι αρμόδιες αρχές εργάζονται για την ενίσχυση του περιεχομένου και της τεχνικής εμβέλειας του σχεδίου, ενώ έχουν ήδη υποβληθεί οι απαραίτητες αιτήσεις για την καταχώρισή του στα Ηνωμένα Έθνη.
Η Τουρκία εκπροσωπείται από την υφυπουργό Περιβάλλοντος, Πολεοδομίας και Κλιματικής Αλλαγής, Fatma Varank, η οποία ηγείται της αποστολής και διατυπώνει τη δέσμευση της Άγκυρας για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Η Τουρκία αναμένεται να εκφωνήσει επίσημη ομιλία στη σύνοδο.
Η Αθήνα προχωρά
Σύμφωνα με την Daily Sabah, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, μιλώντας στην ίδια Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς στη Νίκαια, επανέλαβε τη δέσμευση της Ελλάδας να ανακηρύξει νέα θαλάσσια πάρκα στο Ιόνιο και στο Αιγαίο έως τα τέλη Ιουνίου.
Τα πάρκα αυτά, τα οποία είχαν αρχικά ανακοινωθεί στο πλαίσιο της Διάσκεψης “Our Ocean” του 2024 που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, αναμένεται να απαγορεύσουν την αλιεία με βυθιζόμενες τράτες (deep-sea trawling) και να εισαγάγουν αυστηρότερες ρυθμίσεις για την πρόληψη της υπεραλίευσης.
Αν και η ελληνική πρωτοβουλία φαίνεται να έχει περιβαλλοντικό χαρακτήρα, η Τουρκία βλέπει τον κίνδυνο αυτή η προσπάθεια να περάσει στο γεωπολιτικό πεδίο, ειδικά λόγω των μακροχρόνιων διαφορών μεταξύ των δύο γειτόνων στο ΝΑΤΟ σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα, τις υφαλοκρηπίδες, τον εναέριο χώρο και τα αποστρατιωτικοποιημένα νησιά στο Αιγαίο.
Η Τουρκία υπογραμμίζει ότι τα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα δεν πρέπει να εργαλειοποιούνται για να υπονομεύουν τα δικαιώματα των παράκτιων κρατών ή να αλλοιώνουν την ισορροπία δυνάμεων σε αμφισβητούμενες περιοχές.
Οποιαδήποτε προσπάθεια καθιέρωσης ζωνών προστασίας που μπορεί να επηρεάσουν το καθεστώς αμφισβητούμενων εδαφών θεωρείται απαράδεκτη.
Ευρύτερες στρατηγικές ανησυχίες
Η στάση της Άγκυρας ως προς τον χωροταξικό σχεδιασμό των θαλασσών εντάσσεται σε μια ευρύτερη στρατηγική για την προάσπιση των θαλάσσιων δικαιωμάτων της και την υπεράσπιση των διεθνών νομικών κανόνων απέναντι σε αυτό που θεωρεί ως παρεμβατικές πρωτοβουλίες της Ελλάδας.
Τούρκοι αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι οι προσπάθειες για προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος πρέπει να είναι διαφανείς, δίκαιες και βασισμένες στη συνεργασία – ιδίως σε ημίκλειστες θάλασσες όπως το Αιγαίο, όπου τα θαλάσσια σύνορα παραμένουν ακαθόριστα.
Καθώς η Τουρκία προχωρά στη θεσμοθέτηση του θαλάσσιου χωροταξικού της σχεδίου στο πλαίσιο των διεθνών θεσμών, επιδιώκει να προλάβει προσπάθειες που ενδέχεται να επιδιώξουν τον ανακαθορισμό θαλάσσιων δικαιοδοσιών μέσω της περιβαλλοντικής ρητορικής.
Το μήνυμα της Άγκυρας είναι σαφές: η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι απαραίτητη, αλλά όχι σε βάρος της γεωπολιτικής σταθερότητας ή των κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Παρότι η Τουρκία και η Ελλάδα έχουν πρόσφατα εμπλακεί σε διάλογο για την εκτόνωση των διμερών εντάσεων, το ζήτημα των θαλάσσιων πάρκων αναδεικνύει πώς ακόμη και κοινά παγκόσμια ζητήματα, όπως η περιβαλλοντική προστασία, μπορούν να μετατραπούν σε πεδία σιωπηρής αντιπαλότητας σε μια ιστορικά τεταμένη περιοχή.
Μετά από μια μακρά περίοδο εντάσεων, που χαρακτηρίστηκε από διαφωνίες για τη μεταναστευτική κρίση, το Κυπριακό, την εξερεύνηση ενεργειακών πόρων και την εδαφική κυριαρχία στο Αιγαίο, η Άγκυρα και η Αθήνα έχουν από τα τέλη του 2023 προβεί σε βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης με στόχο μια εύθραυστη εξομάλυνση των σχέσεών τους.
Ανταγωνισμός
Στο μεταξύ, η Ελλάδα ανησυχεί όλο και περισσότερο για τη διευρυνόμενη επιρροή της ιστορικής της αντιπάλου, Τουρκίας, στην Ευρώπη, καθώς και για τα φιλόδοξα σχέδια της Ε.Ε. να ενισχύσει τον μηχανισμό ασφαλείας της.
Αν και η Τουρκία και η Ελλάδα επιδιώκουν μια προσέγγιση στις άλλοτε εχθρικές σχέσεις τους, η Αθήνα ενισχύει τις αμυντικές της δυνατότητες με νέες αγορές, ενώ την ίδια στιγμή η ακμάζουσα αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας ενισχύει τη θέση της, ιδίως μέσω πωλήσεων μη επανδρωμένων αεροχημάτων (UCAVs) σε άλλες χώρες και μέσω της ενίσχυσης του στρατιωτικού της οπλοστασίου με εγχώρια προϊόντα.
Η Άγκυρα και η Αθήνα διαφωνούν κυρίως για τα θαλάσσια σύνορά τους στο Αιγαίο, το οποίο στο παρελθόν υπήρξε θέατρο αερομαχιών μεταξύ τουρκικών και ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών.
Σε συνέντευξή του στην ελληνική εφημερίδα «Ναυτεμπορική» την περασμένη Παρασκευή, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας, Νίκος Δένδιας, προέβη σε αιχμηρές δηλώσεις για την επιδίωξη της Τουρκίας να ενταχθεί στο πρόγραμμα της Ε.Ε. για την Ασφάλεια της Ευρώπης (SAFE).
«Οι εταίροι πρέπει να αποφασίσουν τι είδους Ευρώπη θέλουν. Όχι, μια Ευρώπη χωρίς αρχές, αξίες και σεβασμό στους κανόνες του διεθνούς δικαίου.
Είναι επίσης αδιανόητο χώρες που απειλούν κράτη-μέλη της Ε.Ε. ή δεν τα αναγνωρίζουν, να συμμετέχουν αδιακρίτως στο σχέδιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης», δήλωσε ο Δένδιας.
Οι χώρες της Ε.Ε. υιοθέτησαν τον προηγούμενο μήνα έναν νέο κανονισμό που δημιουργεί το SAFE, ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο που αποσκοπεί στην υποστήριξη των κρατών-μελών που επιθυμούν να επενδύσουν στην αμυντική βιομηχανική παραγωγή μέσω κοινών προμηθειών, εστιάζοντας σε προτεραιότητες ικανοτήτων.
Σύμφωνα με το εγκεκριμένο σκέλος του κανονισμού, οι κοινές αμυντικές προμήθειες της Ένωσης μπορεί να περιλαμβάνουν και τρίτες χώρες εκτός Ε.Ε., όπως η Τουρκία.
Η Ευρώπη στοχεύει να ενισχύσει την άμυνά της καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες επανεξετάζουν τη γενναιόδωρη υποστήριξή τους προς την ευρωπαϊκή άμυνα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.
Η Τουρκία επιθυμεί να συμβάλει στην αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης, παρότι η Ένωση έχει παγώσει για χρόνια την ενταξιακή της πορεία.
Αναφορικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ο Δένδιας εμφανίστηκε επίσης ξεκάθαρα απαισιόδοξος για την αμοιβαία προσπάθεια προσέγγισης των τελευταίων δύο ετών.
«Σε ό,τι αφορά το ‘καλό κλίμα’, θα ήθελα να τονίσω ότι αυτή η αφήγηση που μπορεί να προβάλλει η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρείται αξιόπιστη», δήλωσε, επαναλαμβάνοντας ένα επιχείρημα που συχνά χρησιμοποιεί για να υπονομεύσει αυτό που Αθήνα και Άγκυρα έχουν χαρακτηρίσει ως «νέα φάση» στις ιστορικά τεταμένες σχέσεις τους.
Ο Έλληνας υπουργός Άμυνας επέκρινε περαιτέρω το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» της Τουρκίας – μια ναυτική στρατηγική που διαμορφώθηκε από Τούρκους αξιωματικούς το 2006 και αργότερα υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση – χαρακτηρίζοντάς το «αναθεωρητικό».
Το δόγμα στοχεύει στην επέκταση του τουρκικού ελέγχου επί των θαλάσσιων ζωνών και των θαλάσσιων πόρων γύρω από την Τουρκία, προκαλώντας διαμάχες με την Ελλάδα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
