Η ισραηλινή επιχείρηση κατά στρατηγικών στόχων εντός του Ιράν δεν ήταν κίνηση εντυπωσιασμού, ούτε επικοινωνιακό πυροτέχνημα. Ήταν ένα ψυχρά υπολογισμένο πλήγμα ισχύος, σχεδιασμένο στρατηγικά και εκτελεσμένο άψογα, με ιδιαίτερα μελετημένη πολιτική σημειολογία. Μέσα σε λίγες ώρες, η πολεμική αεροπορία του Ισραήλ ακύρωσε δεκαετίες ρητορικής περί “αδιαπέραστης” ιρανικής αεράμυνας. Ο ουρανός πάνω από την Τεχεράνη έγινε διαφανής, ευάλωτος, απογυμνωμένος. Και το πιο ανησυχητικό για το ιρανικό καθεστώς είναι πως αυτή η αποκάλυψη δεν φάνηκε να εκπλήσσει κανέναν. Ήξεραν ακριβώς τι έκαναν, και γιατί.
Το Ιράν απάντησε όπως ακριβώς αναμενόταν: με μπόλικο θόρυβο, αλλά ελάχιστη ουσία. Εκτόξευσε εκατοντάδες πυραύλους, ενεργοποίησε μαζικά UAV, προσπάθησε να οικοδομήσει μια εικόνα αποφασιστικής απάντησης. Το αποτέλεσμα, όμως, δεν ήταν αντίστοιχο. Οι περισσότερες επιθέσεις του αναχαιτίστηκαν, εκτράπηκαν ή απέτυχαν. Κάποιες ευστόχησαν και περίπου είκοσι Ισραηλινοί πολίτες σκοτώθηκαν, ενώ δεκάδες τραυματίστηκαν. Καμία όμως σχέση με τα χειρουργικά χτυπήματα των IDF (Israeli Defense Forces), που προηγήθηκαν. Μόνο το πρώτο κύμα, σκότωσε 74 Ιρανούς στρατηγικής σημασίας. Χωρίς ουσιαστικά αντίποινα. Απλά το πλήγμα στη φήμη της Τεχεράνης, προστέθηκε σε εκείνα των Ισραηλινών πυραύλων και drones και το αφήγημα περί στρατηγικής υπεροχής κατέρρευσε.
Τα γεγονότα όμως, δεν περιορίστηκαν στο στρατιωτικό πεδίο. Το ντόμινο συνεπειών που συνήθως ακολουθεί τέτοιου τύπου γεωπολιτικές αλλαγές, ξεκίνησε. Οι διεθνείς τιμές πετρελαίου εκτοξεύθηκαν, τα ασφάλιστρα ναυτιλιακών μεταφορών διπλασιάστηκαν, και οι εφοδιαστικές αλυσίδες άρχισαν πάλι να ζυγίζουν προσεκτικά, τα ρίσκα των καθυστερήσεων. Η Δύση, αυτοπαγιδευμένη στον ρόλο του παρατηρητή, βλέπει τα στρατηγικά για την επιβίωση της προϊόντα να ακριβαίνουν από γεγονότα που ούτε προέβλεψε, ούτε ελέγχει. Οι αγορές αντέδρασαν με την ψυχραιμία του κουρασμένου: ήρεμες στην επιφάνεια, αλλά γεμάτες συγκεκαλυμμένη ένταση. Ένα ακόμη “ασαφές” ρίσκο, και η υπάρχουσα στασιμότητα θα μετατραπεί σε διεθνή κρίση, αντίστοιχη εκείνων της δεκαετίας του 70. Η Μέση Ανατολή δεν θεωρείται πια εύφλεκτη απλά. Είναι η πλέον συχνή και σταθερή πηγή κινδύνων αποσταθεροποίησης της διεθνούς ειρήνης.
Η Ελλάδα, χωρίς να φέρει ευθύνη ούτε να έχει ρόλο, υφίσταται το κόστος. Οι πρώτες ακυρώσεις κρατήσεων από ΗΠΑ και Ισραήλ δεν ήταν μαζικές, αλλά ήταν αρκετές για να επισημάνουν το πρόβλημα που καραδοκεί. Όταν ο τουρίστας έχει επιλογές, αποφεύγει πάντα τη γειτονιά που βρίσκεται κοντά στη φωτιά. Η Μεσόγειος, σε αυτό το timing, δεν δείχνει ούτε ήσυχη, ούτε προβλέψιμη. Μαζί με τον τουρισμό, πλήττονται οι μεταφορές, οι εισαγωγές πρώτων υλών, το κόστος ενέργειας. Το σπιράλ θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί προτού προλάβει να διαμορφωθεί εθνικό σχέδιο αντίδρασης.
Παρ’ όλα αυτά, στο κέντρο όλης αυτής της αβεβαιότητας, η Ελλάδα έχει σημαντικό περιθώριο να κεφαλαιοποιήσει το μοναδικό της πλεονέκτημα: τη σταθερότητα. Αν κινηθεί έξυπνα και έγκαιρα, μπορεί να μετατρέψει τη γεωγραφική της θέση σε αξιόπιστο αφήγημα ασφάλειας! Όχι ως αμέτοχη παρατηρητής, αλλά ως κόμβος, πύλη, εγγυητής. Δεν χρειάζεται εμπλοκή σε επιχειρήσεις. Χρειάζεται στρατηγικό branding. Οι αγορές δεν αναζητούν ηγέτες. Αναζητούν σταθερές που θα αποτρέψουν μια πιθανή κατάρρευση.
Η Τουρκία δεν έμεινε σιωπηλή. Αντιθέτως! Ο Ταγίπ Ερντογάν έσπευσε να τηλεφωνήσει σε όλους τους κρίσιμους παίκτες –από την Τεχεράνη μέχρι την Ουάσιγκτον– υιοθετώντας την αγαπημένη του τακτική του “μεροληπτούντα διαμεσολαβητή”. Δηλώσεις περί “παράνομης ισραηλινής επίθεσης”, εκκλήσεις για συγκράτηση, προτροπές προς τον μουσουλμανικό κόσμο να ενωθεί κατά της αποσταθεροποίησης. Εν ολίγοις, μια ενεργή στρατηγική παρουσία. Όμως πίσω από το επικοινωνιακό ξέσπασμα, η Άγκυρα έχει έναν συγκεκριμένο υπολογισμό: ένα Ιράν υπό πίεση, λιγότερο απρόβλεπτο και πιο απομονωμένο, δημιουργεί χώρο για τουρκική γεωπολιτική επέκταση. Είναι το γνωστό παιχνίδι της αξιοποίησης της κρίσης — όχι απαραίτητα με ανάφλεξη, αλλά με προσαρμοσμένη διαχείρισή της. Όμως σε ένα πεδίο όπου οι συμμαχίες επανασχεδιάζονται με ταχύτητα, το στοίχημα της Άγκυρας δεν είναι χωρίς ρίσκο. Αν η ισραηλινή υπεροχή παγιωθεί, οι άξονες συνεργασίας που επιχειρούσε να περιθωριοποιήσει η Τουρκία ίσως επανέλθουν — ενισχυμένοι και χωρίς θέση γι’ αυτήν στο τραπέζι.
Η στρατιωτική φάση δεν προβλέπεται να κρατήσει πολύ. Το Ισραήλ πλέον ελέγχει πλήρως τον Ιρανικό εναέριο χώρο και οι επιχειρήσεις του έχουν συγκεκριμένους στόχους, βάθος και, πιθανότατα, χρονικό ορίζοντα. Μια εκτίμηση πως εντός δέκα ημερών το Ιράν δεν θα διαθέτει καμιά στρατιωτική ικανότητα άξια λόγου, κάθε άλλο παρά απίθανη είναι. Δεν τίθεται πλέον θέμα “ποιος θα νικήσει”. Μόνο ποιος θα έχει τον έλεγχο στο γεωπολιτικό κάδρο, της επόμενης ημέρας.
Η ΕΕ, όπως πάντα, απούσα. Ούτε διαμορφώνει, ούτε επιβάλλει, ούτε καν ηγείται. Παρατηρεί μια σύγκρουση στην άμεση περιφέρειά της και εξαιρετικά κρίσιμη για τα συμφέροντά της, αδύναμη να επηρεάσει τις εξελίξεις, ανίκανη να εκπροσωπηθεί με αποτύπωμα. Και όμως, θα είναι η πρώτη που θα πληρώσει τις συνέπειες. Ακρίβεια στην ενέργεια, ανατροπές στο μεταναστευτικό, νέες ανάγκες στον τομέα της άμυνας. Και όλα αυτά χωρίς την παραμικρή προετοιμασία. Πόσο καιρό ακόμη μπορεί η Ευρώπη να είναι παρούσα στις συνέπειες, ενώ απουσιάζει συστηματικά από τις αιτίες;
Θα πρέπει όλες οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να καταλάβουν ότι η επόμενη μέρα θα έχει πολλές δηλώσεις μεν, αλλά πολύ περισσότερες και βαρύτερες συνέπειες, δε! Ποιοι θα κατορθώσουν να αποκομίσουν ουσιαστικά οφέλη; Μπορεί η Ευρώπη να συνεχίσει να μιλά για “στρατηγική αυτονομία”, όταν σε κάθε παγκόσμια κρίση στέκεται σιωπηλή και αμήχανη; Και, τελικά, πώς βλέπει τον ρόλο της στον κόσμο: ως παίκτης, ως διαιτητής ή απλώς ως παθητικός αποδέκτης συνεπειών;
Κάποια στιγμή θα πρέπει να αποφασίσει. Ακόμη και οι πόροι της δεύτερης οικονομίας του πλανήτη, δεν είναι ανεξάντλητοι. Δεν έχει πια τη δυνατότητα να συνεχίσει να πληρώνει, αδιαφορώντας για το μέλλον.
Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr
