Το Ιράν, όπως η Ινδία και η Ελλάδα, δεν είναι απλώς χώρες, είναι «πολιτισμικές υπερδυνάμεις» με ρίζες που πάνε βαθύτερα από τα σύνορα ή τα καθεστώτα τους.
Γιατί η Τεχεράνη δεν θα γίνει ποτέ Βαγδάτη – Τι πρέπει να μάθει από την Ιστορία η Δύση
Στον χάρτη της παγκόσμιας Ιστορίας, υπάρχουν έθνη και υπάρχουν πολιτισμοί.
Ένας πολιτισμός διαφέρει από ένα έθνος-κράτος.
Έχει μακρά μνήμη.
Πιο μακρά από τη ζωή πολλών εθνών-κρατών.
Είναι εύκολο να δημιουργήσεις ή να εξαφανίσεις έθνη-κράτη.
Να τα σπρώξεις στη λήθη ή στην αμνησία.
Δεν ισχύει το ίδιο για έναν πολιτισμό – ιδιαίτερα όχι για έναν αρχαίο όπως το Ιράν, το οποίο έχει μνήμη του μεγαλείου του.
Πολιτισμικές… υπερδυνάμεις
Το Ιράν, όπως η Ινδία και η Ελλάδα, δεν είναι απλώς χώρες.
Είναι «πολιτισμικές υπερδυνάμεις» με ρίζες που πάνε βαθύτερα από τα σύνορα ή τα καθεστώτα τους.
Και όπως η Ιστορία απέδειξε, τέτοιοι πολιτισμοί δεν εξαφανίζονται με αλλαγές καθεστώτος.
Η Τεχεράνη μπορεί να πιεστεί, να πολεμηθεί, να απομονωθεί – αλλά δεν θα γίνει ποτέ Βαγδάτη.
Ήρθε η ώρα η Δύση να πάψει να αγνοεί τη βαθιά ιστορική ταυτότητα τέτοιων χωρών και να καταλάβει ότι τα γεωπολιτικά παιχνίδια δεν παίζονται πάνω σε λευκό χαρτί, αλλά σε πεδία με μνήμη, κουλτούρα και ιστορική ανθεκτικότητα.
Η Σύγκρουση των Πολιτισμών
«Οι πολιτισμοί είναι οι απόλυτες ανθρώπινες φυλές», έγραψε ο Samuel P. Huntinton στο κλασικό του έργο του 1996 «Η Σύγκρουση των Πολιτισμών και η Ανασύνταξη της Παγκόσμιας Τάξης».
Εκεί, υπαινίχθηκε ότι οι πολιτισμοί είναι ευρύτερες, πολιτιστικές και ιστορικές οντότητες, ξεχωριστές από τα έθνη, τα οποία είναι πολιτικές και γεωγραφικές μονάδες.
Ένας πολιτισμός μπορεί να υποταχθεί για αιώνες.
Αλλά έχει την ικανότητα να επιβιώνει στις πτυχές της ιστορίας.
Και μπορεί να αναδυθεί και να επαναδιεκδικήσει τον εαυτό του έπειτα από αιώνες.
Οι περιπτώσεις της Ινδίας και της Ελλάδας
Η Ινδία έζησε υπό ισλαμική κυριαρχία για οκτώ ολόκληρους αιώνες, και ακολούθησε η βρετανική κατοχή για δύο ακόμα.
Κι όμως, η Ινδία επέζησε, άνθισε και επαναπροσδιόρισε τον εαυτό της μετά από μια χιλιετία.
Η Ελλάδα ήταν υπό τουρκική κυριαρχία για τέσσερις αιώνες, από τα μέσα του 15ου αιώνα έως τις αρχές του 19ου.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ξεκίνησε την κατάκτηση ελληνικών εδαφών με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, ακολούθησε η κατάληψη της Αθήνας το 1456 και της Πελοποννήσου έως το 1460.
Μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα, το μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας και τα νησιά του Αιγαίου ήταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Κι όμως, η Ελλάδα επαναδιεκδίκησε τον εαυτό της μετά από τέσσερις αιώνες.
Μακρά… μνήμη
Ένα ακόμη επεισόδιο από την ελληνική ιστορία αξίζει να αναφερθεί, καθώς αναδεικνύει τη μακρά μνήμη ενός πολιτισμού.
Το 480 π.Χ., η Αθήνα πυρπολήθηκε από τους Πέρσες κατά τη διάρκεια της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα.
Οι περσικές δυνάμεις, υπό τον βασιλιά Ξέρξη Α’, εισέβαλαν στην Ελλάδα και κατέστρεψαν την Αθήνα, συμπεριλαμβανομένης της Ακρόπολης.
Ακριβώς 150 χρόνια αργότερα, το 330 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος της Μακεδονίας εισέβαλε στην Περσία και έκαψε την Περσέπολη, την τελετουργική πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, για να εκδικηθεί το κάψιμο των ελληνικών ναών από τους Πέρσες.
Αυτά τα περιστατικά δείχνουν ότι η πολιτισμική μνήμη μπορεί να αντέξει για αιώνες, ακόμη και χιλιετίες.
Η Δύση πρέπει να το κατανοήσει αυτό όταν αντιμετωπίζει το Ιράν, έναν πολιτισμό 7.000 ετών που έχει επιβιώσει από πολλές καταιγίδες στην ιστορία του.
Γεωγραφικές ανακατατάξεις
Υπάρχουν πολλά κράτη στη Μέση Ανατολή.
Όμως, πολλά από αυτά τα έθνη-κράτη προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Παλαιστίνη, ο Λίβανος, η Συρία, η Ιορδανία, το Ιράκ, η Λιβύη και τμήματα της Σαουδικής Αραβίας και της Υεμένης βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία.
Δεν υπήρχαν ιδιαίτερα ισχυρά εθνικά κινήματα σε αυτές τις περιοχές.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία ενθάρρυνε και υποστήριξε εξεγέρσεις ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε σημαντικές περιοχές όπως η Χετζάζη (Σαουδική Αραβία), η Υπεριορδανία, το Ιράκ και τμήματα της Συρίας.
Ο νέος χάρτης
Μετά την ήττα των Οθωμανών, πολλά από αυτά τα εδάφη πέρασαν υπό τη βρετανική ή τη γαλλική κυριαρχία, από τις οποίες προέκυψαν τα σύγχρονα κράτη της Μέσης Ανατολής: Ιράκ, Ιορδανία, Συρία, Λίβανος και Σαουδική Αραβία.
Τα σύνορα αυτών των εθνών είναι αποτέλεσμα ιστορικών συμπτώσεων.
Γι’ αυτό και ο παναραβικός εθνικισμός ήταν ισχυρός κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960.
Διαφορετικό το Ιράν
Όμως, το Ιράν είναι διαφορετικό.
Όχι μόνο δεν ήταν ποτέ μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά διατήρησε καθ’ όλη την ιστορία του μια ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα.
Το Ιράν έχει αντέξει την ελληνική εισβολή, τις ισλαμικές κατακτήσεις, τις μογγολικές επιδρομές, τις επιθέσεις από τουρκογενείς λαούς και τις αποικιακές επιρροές.
Παρ’ όλα αυτά, η περσική ταυτότητα επιβίωσε.
Κατά τις μογγολικές εισβολές του 13ου αιώνα, εκτιμάται ότι ο πληθυσμός της Περσίας μειώθηκε κατά 50-60%, ή και περισσότερο.
Πληθυσμιακή… εξαφάνιση
Σύμφωνα με τον Ιρανό ιστορικό Rashid al Din (1247–1318), ο πληθυσμός της Περσίας ενδέχεται να μειώθηκε από 2.500.000 σε 250.000 λόγω μαζικών σφαγών και λιμών.
Η ιστορία επαναλήφθηκε και κατά τις Τιμουρίδικες εισβολές, όταν εκατομμύρια Πέρσες σκοτώθηκαν, υποδουλώθηκαν ή εκτοπίστηκαν βίαια.
Στους σύγχρονους καιρούς, το Ιράν έδειξε τεράστια αντοχή στον οκταετή πόλεμο με το Ιράκ (1980–1988), όταν το Ιράκ είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και πολλών άλλων χωρών, ενώ το Ιράν ήταν σχεδόν πλήρως απομονωμένο.
Επέζησε ακόμη και από επανειλημμένες χημικές επιθέσεις του Ιράκ.
Δεν πέφτει…
Η ιστορία δείχνει ότι, αν και το Ιράν δεν είναι άτρωτο και έχει υποστεί ήττες και εισβολές – από τον Μέγα Αλέξανδρο έως τον Τζένγκις Χαν και τον Ταμερλάνο – πάντα κατάφερνε να ανασυνταχθεί και να αντεπιτεθεί.
Η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράκ, τη Συρία και τη Λιβύη ήταν αρκετή για να διαλύσει αυτά τα κράτη.
Όμως αυτό δεν ισχύει για το Ιράν.
Ως αρχαίος πολιτισμός, το Ιράν διατηρεί τη μνήμη του παρελθόντος μεγαλείου του – από τις αυτοκρατορίες των Αχαιμενιδών, των Σασσανιδών και των Σαφαβιδών, έως και τη δυναστεία των Παχλαβί.
Ακόμα και αν αλλάξει το καθεστώς, δεν θα γίνει Ιράκ ή Λιβύη
Έχει τη δική του λογοτεχνία, ποίηση, αρχιτεκτονική και πολιτιστική ταυτότητα.
Ποτέ δεν αποτέλεσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δεν είναι δημιούργημα των βρετανικών και γαλλικών εντολών μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ακόμα και αν επιβληθεί αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, είναι απίθανο να καταλήξει όπως το Ιράκ ή η Λιβύη.
Μπορεί να κατασταλεί, αλλά δεν μπορεί να διαγραφεί.
