Του Thomas de Waal
Η ιστορία της ανάδυσης μιας ανεξάρτητης, αναγνωρισμένης ουκρανικής ορθόδοξης εκκλησίας, έχει καλυφθεί σε μια βαριά εκκλησιαστική γλώσσα και συζήτηση για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ακούμε για το “Tomos” (διάταγμα) που εκδόθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στις αρχές του μήνα, με το οποίο αναγνωρίζεται η “αυτοκέφαλη” ανεξάρτητη εκκλησία της Ουκρανίας.
Εάν δεν έχετε χρόνο, μην ανησυχείτε για το Βυζάντιο. Πρόκειται για σύγχρονη πολιτική. Αν και δεν ήταν απρόσμενη η κίνηση, ήταν μια ριψοκίνδυνη. Υπάρχουν περίπου 12.000 εκκλησίες στην Ουκρανία που θα μπορούσαν να γίνουν το νέο πεδίο μάχης μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας.
Για περισσότερα από 300 χρόνια, η εκκλησία στην Ουκρανία ήταν μέρος του Πατριαρχείου Μόσχας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά από την ανεξαρτησία της το 1991, η Ουκρανία θα μπορούσε να ακολουθήσει το δρόμο που πήραν πολλά άλλα Ανατολικοευρωπαϊκά έθνη και να ανακοινώσει τη δημιουργία μιας αυτοκέφαλης εκκλησίας, όπως αυτή της Βουλγαρίας ή της Ρουμανίας.
Πραγματικά, εάν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ρωσική εκκλησία είχε διακηρύξει ότι θα αποδεχόταν το ουκρανικό αυτοκέφαλο, τίποτα από όλα αυτά δεν θα συνέβαινε, και θα μπορούσαν όλα να είναι διαχειρίσιμα ειρηνικά. Η νέα εκκλησία της Ουκρανίας θα έχει το ίδιο δόγμα και ίσως την ίδια γλώσσα με τη ρωσική εκκλησία.
Γιατί συμβαίνει τώρα; Η διάσπαση είναι προφανώς μία ακόμη συνέπεια της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας που ξεκίνησε το 2014. Ο Ουκρανός πρόεδρος Petro Poroshenko, ο οποίος το ξεκίνησε αυτό, δηλώνει ανοιχτά ότι είναι θέμα εθνικής ασφάλειας και “παγκόσμιας γεωπολιτικής”, αντίστοιχο με την φιλοδοξία της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.
Ο Poroshenko θα έπρεπε να είχε προσθέσει στη λίστα και “εκλογική πολιτική”. Είναι υποψήφιος για την επανεκλογή του στον προεδρικό θώκο σε μια εκλογική διαδικασία που πρόκειται να διεξαχθεί την επόμενη άνοιξη και τα ποσοστά του είναι χαμηλά. Ο Poroshenko, ο οποίος ήταν υποψήφιος το 2014 ως επιχειρηματίας και μεταρρυθμιστής, θέλει τώρα να επαναπροσδιοριστεί ως ο πατέρας του έθνους και έχει επιστρατεύσει το σούπερ-πατριωτικό τριπλό σύνθημα “στρατός, πίστη, θρησκεία” στην εκστρατεία του. Η προώθηση του ζητήματος της εκκλησίας στην ατζέντα τώρα, ασφαλώς θα του κερδίσει κάποιες ψήφους, αλλά με τι κόστος;
Όντας στο Κίεβο και στη Μόσχα τις τελευταίες έξι εβδομάδες, είδα ότι το σχίσμα της εκκλησίας ήταν το μεγαλύτερο θέμα συζήτησης.
Ρώσοι αξιωματούχοι λένε λιγότερα –επισημάνθηκε ότι ο πρόεδρος Vladimir Putin δεν αναφέρθηκε καθόλου στο ζήτημα κατά την ομιλία του στο Valdai Forum. Παρόλα αυτά, τα λόγια των Ρώσων ήταν απειλητικά. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Dmitry Peskov δήλωσε “όπως η Ρωσία υπερασπίζεται τα συμφέροντα των Ρώσων και ρωσόφωνων –και ο Putin έχει μιλήσει για αυτό πολλές φορές- η Ρωσία θα υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Ορθοδοξίας”.
Κάποιοι Ρώσοι σχολιαστές έχουν ασκήσει κριτική στη ρωσική εκκλησία για το ότι ήταν άκαμπτη και ανίκανη να συμβιβαστεί, ιδιαίτερα με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ένας σχολιαστής εφημερίδας δήλωσε ότι “οι ηγέτες της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας έχουν καταφέρει να καρφώσουν κάποια ακόμη καρφιά στο φέρετρο της ορθόδοξης ενότητας”.
Αλλά η ρωσική πλευρά δεν χρειάζεται να κάνει πολλά. Όλη η δράση θα λάβει χώρα εφεξής στην Ουκρανία, και για τη βία μπορούν να κατηγορηθούν οι Ουκρανοί πολιτικοί και οι υποστηρικτές τους. “Εάν χυθεί έστω και μια σταγόνα αίμα στην Ουκρανία, τότε η ευθύνη για αυτό θα είναι αποκλειστικά στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο”, δήλωσε ο εκπρόσωπος της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας.
Το Πατριαρχείο της Μόσχας εξακολουθεί να έχει εκατομμύρια πιστών στην Ουκρανία (ακόμη και τον ίδιο τον πρόεδρο Poroshenko). Εάν η μητρική εκκλησία για πολλούς που επίσης θεωρούν τον εαυτό τους Ουκρανούς πολίτες. Έχει ωστόσο χάσει τη θέση αυτή από τη σύγκρουση με τη Ρωσία το 2014. Οι ιστορίες των ιερέων που αρνούνταν να θάψουν Ουκρανούς στρατιώτες που σκοτώθηκαν στη σύγκρουση του Ντομπάς, έχουν εξοργίσει το ευρύ κοινό.
Η νέα αυτοκέφαλη εκκλησία θα είναι σε θέση να αποκαλείται ως η εθνική εκκλησία της Ουκρανίας, μόνο εάν μπορέσει να πείσει τους χιλιάδες των ιερέων που αυτή τη στιγμή είναι πιστοί στο Πατριαρχείο Μόσχας, να “αυτομολήσουν” μαζί με το ποίμνιο και τις εκκλησίες τους.
Εδώ είναι που θα μπορούσε να γίνει άσχημο. Είναι σπάνιο για έναν ακαδημαϊκό να ακούγεται πιο ανήσυχος από τους δημοσιογράφους, αλλά ο Ουκρανός λόγιος Vsevolod Samokhvalov έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους μιας θρησκευτικής διαμάχης, πολύ πριν αυτή συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του ευρύτερου κόσμου.
Σε ένα paper που εκδόθηκε προσφάτως, ο Samokhvalov διακήρυξε ότι “ακόμη κι αν οι εκκλησιαστικές ελίτ και στις δύο πλευρές μπορεί να μην είναι τόσο ριζοσπαστικές και με συγκρουσιακές τάσεις όσο δείχνουν, είναι πιθανό η κατάσταση στην περιοχή να προκαλέσει βία και να πυροδοτήσει άλλη μία σύγκρουση, η οποία θα ήταν πραγματικά ενδό-ουκρανική και με έντονη θρησκευτική διάσταση. Σε αντίθεση με τον πόλεμο στο Ντονμπάς, αυτού του είδους η σύγκρουση θα ήταν πολύ λιγότερο διαχειρίσιμη μέσω λογικών διαπραγματεύσεων. Μπορεί να οδηγήσει σε κατακερματισμό του πολιτικού χώρου, σε άνοδο της συντηρητικής ριζοσπαστικής ακροδεξιάς και σε ευρύτερη βία και χάος”.
Υπάρχουν ομάδες γεροδεμένων νέων ανδρών που είναι έτοιμοι για μάχη και για τις δύο εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένων πολλών βετεράνων από τη σύγκρουση στο Ντονμπάς, οι οποίοι είχαν περιθωριοποιηθεί τα τελευταία χρόνια. υπάρχουν εκατοντάδες πιθανά σημεία ανάφλεξης, από χωριά και πόλεις στην Ανατολική Ουκρανία, όπου το Πατριαρχείο Μόσχας είναι ιδιαίτερα ισχυρό, μέχρι το πιο ιερό μοναστήρι του Κιέβου, την Λαύρα, με το μισό να ανήκει στην εκκλησία της Μόσχας και το άλλο μισό στο ουκρανικό δημόσιο.
Όπως επισημαίνει ο Samokhvalov, υπήρξε ήδη μια σύγκρουση το Φεβρουάριο, όταν εκατοντάδες διαδηλωτές ζήτησαν την απομάκρυνση από το χώρο του μουσείου όπου στεγάζεται, μία νεόκτιστη εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας στο Κίεβο. Η αστυνομία έπρεπε να παρέμβει για να σταματήσει το “ξέσπασμα φωτιάς”.
Ας ελπίσουμε ότι μπορεί να αποφευχθεί μία διαμάχη επί τόπου και όλο αυτό να μείνει απλώς ένας λεκτικός πόλεμος. Αλλά η θρησκευτική πολιτική είναι τώρα άλλος ένας λόγος για να ανησυχεί κανείς σχετικά με το τι θα φέρει το 2019 στην Ουκρανία.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ
