Του Οδυσσέα Γραμματικάκη
Δομική βία: άγνωστη φράση στο ευρύ κοινό, στον απλό κόσμο. Δεν είναι ακριβώς βία, με την έννοια της δύναμης, σωματικής ή ψυχικής που ασκεί ο ένας άνθρωπος στον άλλον, και δεν έχει σχέση ούτε με τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Δομική βία είναι η βία, η οποία ασκείται μέσω κοινωνικών και κρατικών δομών, και που οδηγεί στον αποκλεισμό ολόκληρων ομάδων λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, όπως το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ασθένεια, το εισόδημα, η κοινωνική τάξη, η εθνικότητα κ.α. «Η φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας», είχε πει ο Mahatma Gandhi. Όταν αυτού του είδους η βία ασκείται στη Βρετανία στο 1/5 του πληθυσμού (14 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, και 1.5 εκατομμύριο ζει σε καθεστώς απόλυτης φτώχειας, δηλαδή σε συνθήκες αδυναμίας να αγοράσει ακόμα και τα βασικά αγαθά), αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν μεγάλες προσπάθειες ακόμη, για να αλλάξουν ουσιαστικά τα πράγματα. Αν δεν παρθούν άμεσα μέσα, μέχρι το 2022, στην ίδια χώρα που έχει την 5η πιο μεγάλη (σύμφωνα με το ΑΕΠ) οικονομία του κόσμου, η παιδική φτώχεια προβλέπεται να ξεπεράσει το 40% (The Guardian, 2018).
Αφού ολοκλήρωσε έρευνα διάρκειας δύο εβδομάδων στα ποσοστά της φτώχειας του Ηνωμένου Βασιλείου (η οποία θα παρουσιαστεί αναλυτικά στο Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη το 2019), ο ανταποκριτής των Ηνωμένων Εθνών για το θέμα της ακραίας φτώχειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Philip Αlston, δήλωσε ότι η φτώχεια στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι μια «πολιτική επιλογή», και άφησε αιχμές για την κυβέρνηση των Συντηρητικών. Ο Alston, κατέκρινε τις αποφάσεις της κυβέρνησης –η οποία συνεχίζει να υλοποιεί το οικονομικό πρόγραμμα της λιτότητας– και, μιλώντας ανοιχτά για την αναφορά του, επισήμανε ότι «δεν είναι απλά ντροπιαστικό, αλλά είναι μια κοινωνική συμφορά, μια οικονομική καταστροφή» (The Guardian, 2018).
Η κυβέρνηση απέρριψε την ανάλυση του Alston. Ο εκπρόσωπος Τύπου της κυβέρνησης ισχυρίστηκε ότι τα εισοδήματα είναι υψηλά, αγγίζοντας επίπεδα ρεκόρ, καθώς και ότι η οικονομική ανισότητα στη Βρετανία έχει μειωθεί.
Βασικά Σημεία Της Έκθεσης
Τα βασικά σημεία της έκθεσης του Philip Alston περιστοιχίζονταν γύρω από τέσσερα βασικά θέματα. Το κυριότερο για τον Alston ήταν η λιτότητα: «Η Βρετανική κυβέρνηση έχει φέρει μεγάλη δυστυχία στο λαό της Βρετανίας, με τιμωρητικές και, πολλές φορές, σκληρές πολιτικές λιτότητας, οι οποίες οδηγούν στην καταστροφή του κοινωνικού ανασχεδιασμού, αντί να οδηγούν και να προσβλέπουν στις οικονομικές ανάγκες των πολιτών». Η λιτότητα στη Μεγάλη Βρετανία οδήγησε στη συρρίκνωση των δαπανών στον τομέα του κράτους πρόνοιας, στην ακύρωση σχολικών προγραμμάτων, στη μείωση των κονδυλίων ως προς τα δημοτικά συμβούλια, και στην αύξηση του ΦΠΑ. Το δεκαετές –πλέον– πρόγραμμα λιτότητας ανέδειξε ένα νέο θεσμό, αυτόν της κοινωνικής κουζίνας. Από το 2014 μέχρι το 2015, πάνω από 1 εκατομμύριο άνθρωποι είχαν χρησιμοποιήσει, έστω για μια φορά, την κοινωνική κουζίνα της περιοχής τους (The Guardian, 2015).
Το δεύτερο σημείο στο οποίο στέκεται ο Alston είναι η Universal Credit: ένα νέο κοινωνικό πρόγραμμα, το οποίο θα αντικαθιστούσε 6 βασικά προγράμματα του κοινωνικού κράτους, μεταξύ των οποίων αυτό του επιδόματος ανεργίας, του επιδόματος στέγασης και του χαμηλού εισοδήματος. Το πρόγραμμα της Universal Credit ανακοινώθηκε το 2010, στο ετήσιο συνέδριο των Συντηρητικών, και ψηφίστηκε το 2012. Από το 2013, ξεκίνησε να εφαρμόζεται σε κάποια κέντρα ανεργίας. Αυτό το σύστημα θα διευκόλυνε την πληρωμή των επιδομάτων, ενώ θα επιτάχυνε, ακόμη, την ψηφιοποίηση του συστήματος πρόνοιας. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι 1.1 εκατομμύριο άνθρωποι λαμβάνουν την Universal Credit, με πάνω από το 50% αυτών να δηλώνουν άνεργοι, 10% να λαμβάνουν το επίδομα στέγασης, και 2% να λαμβάνει το επίδομα για Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες (BBC, 2018). Ο Alston περιέγραψε το πρόγραμμα αυτό ως «Οργουελικό», και το θεώρησε ως μια από τις αιτίες που έχουν αυξήσει σε τέτοιο βαθμό τη φτώχεια. Συγκεκριμένα, 3.2 εκατομμύρια νοικοκυριά έχασαν 48 λίρες την εβδομάδα (δηλαδή 2.500 λίρες το χρόνο) σε σχέση με το προηγούμενο σύστημα. Επιπλέον, η ψηφιοποίηση του κοινωνικού κράτους, κατά τον Alston, άφησε πολλούς ανθρώπους που δεν γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή, ή δεν έχουν διαδίκτυο στην οικία τους, εκτός επιδομάτων.
Κατά τρίτον, τονίζεται ο ρόλος του Brexit: Το χάος που έχει προκαλέσει η απόφαση του δημοψηφίσματος του 2015, για την παραμονή ή την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν είναι μόνο πολιτικό και οικονομικό, αλλά και κοινωνικό, καθώς επηρεάζει άμεσα ολόκληρη την κοινωνία, ειδικότερα τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. «Τα πιο αδύναμα μέλη της κοινωνίας θα δεχθούν το μεγαλύτερο χτύπημα από το Brexit. Οι άνθρωποι νιώθουν την απειλή ότι τα σπίτια τους, οι δουλειές τους και οι κοινωνίες τους βρίσκονται σε κίνδυνο. Ειρωνικό, αλλά ακριβώς αυτοί οι φόβοι και οι αμφιβολίες ήταν που οδήγησαν σημαντικά στη νίκη του Brexit, εξ αρχής», σημειώνει ο Alston (Guardian, 2018).
Ένα τέταρτο σημείο είναι οι περικοπές, στα πλαίσια του προγράμματος λιτότητας, στο κράτος πρόνοιας: Οι τεράστιες περικοπές στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (NHS) –σε συνδυασμό με τη μεγάλη ζήτηση για ιατρική περίθαλψη, λόγω των άσχημων συνθηκών στις οποίες ζουν πολλοί άνθρωποι– έχουν φέρει τεράστια προβλήματα στο ευεργετικό και σωτήριο, για τους Βρετανούς, Εθνικό Σύστημα Υγείας. Οι περικοπές, όμως, δεν εντοπίζονται μόνο στον τομέα της υγείας, καθώς η μείωση χρηματικών πόρων από την κυβέρνηση προς τα τοπικά συμβούλια (εδικά στο Βορρά της Αγγλίας), έχουν επιφέρει το κλείσιμο βιβλιοθηκών, πνευματικών κέντρων και πάρκων (Guardian, 2018).
Μετά-Brexit Εποχή
Στην αναφορά του, ο Alston επισήμανε ότι η φτώχεια, και ειδικότερα η παιδική φτώχεια, θα αυξηθούν ακόμη περισσότερο, μετά την ολοκλήρωση της συμφωνίας για το Brexit μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ. Η Βρετανική οικονομία αναμένεται να έχει τριγμούς, και αυτοί οι τριγμοί θα πέσουν, για άλλη μια φορά, πάνω στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Το 60% των ανθρώπων που, αυτήν τη στιγμή, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι οικογένειες της εργατικής τάξης. Δεν σημαίνει ότι είναι άνεργοι, σημαίνει ότι, ακόμη και με το εισόδημα που βγάζουν, δεν μπορούν να φροντίσουν την οικογένειά τους. Αυτές οι οικογένειες και αυτοί οι άνθρωποι θα είναι τα θύματα της μετά-Brexit εποχής (Guardian, 2018).
«Η λιτότητα τελείωσε», είχε πει η Theresa May, Πρωθυπουργός της Βρετανίας, στο Κοινοβούλιο, όταν κατατέθηκε ο προϋπολογισμός για το έτος 2019. Από το 2010, η Κυβέρνηση Cameron υιοθέτησε την πολιτική της λιτότητας, ως απάντηση στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Οκτώ χρόνια μετά, βλέπουμε το 1/5 του πληθυσμού της 5ης πλουσιότερης χώρας του κόσμου να τρέφεται από κοινωνικές κουζίνες, και να βασίζεται στα επιδόματα ανεργίας του κράτους, με αποτέλεσμα η διαμήνυση της Πρωθυπουργού, ότι η λιτότητα τελείωσε, να μην πείθει κανέναν. Στην κατάθεση του προϋπολογισμού, ο Υπουργός Οικονομικών, Philip Hammond, είπε ότι η λιτότητα τελειώνει, αλλά η οικονομική πειθαρχία θα παραμείνει. Αμέσως, πολλοί οικονομικοί αναλυτές έσπευσαν να επισημάνουν ότι αυτή η «πειθαρχία» θα ήταν, για άλλη μια φορά, άνιση, καθώς οι προτάσεις του Hammond για φοροελαφρύνσεις θα ωφελούσαν ανθρώπους που δεν έχουν οικονομικό πρόβλημα, ειδικότερα ιδιοκτήτες ακριβών ακινήτων στο Λονδίνο (New Yorker, 2018).
Σύμφωνα με πολλούς, η μετά-Brexit εποχή ίσως να είναι η εξής: Η Βρετανία θα βρίσκεται έξω από την ΕΕ, έξω από την Κοινοτική Αγορά της ΕΕ, μακριά από τις οικονομικές βοήθειες της ΕΕ, και μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Θα μπορεί να χαράζει τη δική της εμπορική και κοινωνική πολιτική, όπως αυτή θέλει. Την ίδια στιγμή, όμως, η αποχώρησή της αναμένεται ότι θα την δυσχεράνει οικονομικά, και ένας νέος κύκλος λιτότητας μπορεί να αναπτυχθεί, ενώ αναμένεται επιπλέον μείωση φόρου των επιχειρήσεων, ως κίνητρο για να παραμείνουν οι μεγάλες επιχειρήσεις στη Βρετανία. Η κατακόρυφη μείωση φόρων, όμως, συνεπάγεται με περαιτέρω μείωση των δαπανών ως προς τις κοινωνικές υπηρεσίες του κράτους, περαιτέρω απαξίωση του ιστορικού Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας, και περαιτέρω προβλήματα σε βασικές κοινωνικές ομάδες, όπως οι φτωχοί, οι γυναίκες, οι εθνικές μειονότητες, τα παιδιά, οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι αιτούντες ασύλου και τα Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες (Guardian, 2018).
Τα ερωτηματικά για την μετά-Brexit εποχή δεν τελειώνουν εδώ. Όλα αυτά τα σενάρια είναι, ακόμη, υποθετικά. Η κυβέρνηση των Συντηρητικών –η οποία κατέχει μια ισχνή πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, και να για να περνάει νομοσχέδια χρειάζεται την υποστήριξη του υπερσυντηρητικού κόμματος της Βόρειας Ιρλανδίας (DUP)– βρίσκεται σε μεγάλη κρίση. Η συμφωνία επί της αρχής που διαπραγματεύτηκε η Theresa May με τους Ευρωπαίους δεν ικανοποιεί όλους τους βουλευτές του Συντηρητικού κόμματος, και ειδικότερα τους υπέρμαχους ενός σκληρού Brexit, οι οποίοι κατέθεσαν και πρόταση μομφής εναντίον της Πρωθυπουργού. Εκτός των αντιφρονούντων στο Συντηρητικό Κόμμα, και τις πολλές παραιτήσεις Υπουργών την επόμενη μέρα της συμφωνίας –με σημαντικότερη αυτή του Υπουργού για το Brexit, Dominc Raab–, το συγκυβερνών κόμμα έχει δηλώσει ότι, όταν φτάσει η συμφωνία για κύρωση στη Βουλή, θα την καταψηφίσει. Μια τέτοια εξέλιξη, να μην περάσει η συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ από τη Βουλή, θα αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα: από την παραίτηση της May, την προκήρυξη νέων εκλογών, μέχρι και την προκήρυξη ενός νέου δημοψηφίσματος πάνω στην τελική συμφωνία για το Brexit. Η προκήρυξη νέων εκλογών μπορεί να φέρει στην εξουσία το Εργατικό Κόμμα, μετά πολλά χρόνια. Ένα Εργατικό Κόμμα που, σε αντίθεση με τα άλλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη, έχει μεγάλη λαϊκή υποστήριξη, χάρις τον ηγέτη του, Jeremy Corbyn.
Το Εργατικό Κόμμα δεν έχει ανοίξει πλήρως τα χαρτιά του για το Brexit – φαίνεται, μάλλον, να αποδέχεται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, και θέλει να επαναδιαπραγματευτεί τη συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση των Συντηρητικών με την ΕΕ, βάζοντας ως πρωταρχικούς στόχους την αναβάθμιση των θέσεων εργασίας στη Βρετανία, και την καταπολέμηση της φτώχειας. Το οικονομικό του πρόγραμμα βασίζεται στην προοδευτική φορολόγηση των νομικών και φυσικών προσώπων (ανάλογα, δηλαδή, με το εισόδημα), στην αύξηση των δαπανών για την συντήρηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, και στο χτίσιμο χιλιάδων κατοικιών, για να λυθεί το πρόβλημα των αστέγων στο Ηνωμένο Βασίλειο (αύξηση, κατά 60%, των αστέγων από το 2010, και κατά 134% των ανθρώπων που κοιμούνται στο δρόμο) (New Yorker, 2017).
Υπάρχει Ελπίδα;
Τον περασμένο Φεβρουάριο, το Δημοτικό Συμβούλιο του Westminster στο Λονδίνο, μια από τις πιο εύπορες περιοχές του Λονδίνου, ανακοίνωσε ότι οι πιο πλούσιοι κάτοικοι θα έπρατταν περισσότερα για να βοηθήσουν τους φτωχότερους γείτονές τους. Το Δημοτικό Συμβούλιο κάλεσε τους κατοίκους των περίπου 16.000 σπιτιών-διαμερισμάτων να διπλασιάσουν εθελοντικά το φόρο που πληρώνουν στα ακίνητά τους, ώστε το Δημοτικό Συμβούλιο της περιοχής να βελτιώσει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Το αξιοθαύμαστο, σε αυτήν την όμορφη ιστορία, είναι ότι οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες πρότειναν αυτό το μέτρο, θεωρώντας άδικο να πληρώνουν χαμηλούς φόρους σε μια αρκετά εύπορη περιοχή του Λονδίνου, ενώ την ίδια στιγμή άνθρωποι να κοιμούνται στο δρόμο. Το Δημοτικό Συμβούλιο στοχεύει στην ανάπλαση πνευματικών κέντρων για τους νέους, στην εξοικονόμηση πόρων για τις ανάγκες των ηλικιωμένων ανθρώπων και των ανθρώπων που είναι ή νιώθουν μόνοι τους, αλλά και στην απαραίτητη βοήθεια για να βρεθεί μια λύση για τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των άστεγων Λονδρέζων (New Yorker, 2018).
Το 1942, είχε δοθεί στην δημοσιότητα άλλη μια έκθεση για το πρόβλημα της φτώχειας από τον Sir William Beveridge, και αυτή η αναφορά θα οδηγούσε την πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση της Βρετανίας στη δημιουργία του κράτους πρόνοιας – έναν θεσμό που, ακόμη και εν μέσω σκληρών νεοφιλελεύθερων μέτρων της δεκαετίας του ’80 και του ’90, δεν θα έχανε την δύναμή του. Η καταπολέμηση της φτώχειας, σε κάθε μορφή της, δεν θα έπρεπε να είναι πολιτική επιλογή, θα έπρεπε να είναι επιτακτική ανάγκη, για τη δημιουργία ενός κόσμου καλύτερου. Η αναφορά του Alston για τη φτώχεια στη Γηραιά Αλβιώνα είναι πραγματικά σοκαριστική, όταν κανείς διαβάζει ότι, μόνο στην πόλη του Newcastle, η κοινωνική κουζίνα ταΐζει περίπου 42.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, ενώ το ποσοστό των ανθρώπων που καταλήγουν στις κοινωνικές κουζίνες έχει αυξηθεί κατά 20%, τους τελευταίους 6 μήνες (Channel 4 News, 2018).
Πολλές φορές, η φτώχεια και η ανέχεια είναι η δίοδος για την επώαση (και εκκόλαψη) «του αυγού του φιδιού». Μέχρι στιγμής, στην Αγγλία, αυτό το σενάριο βρίσκεται μακριά. Ο ακροδεξιός εξτρεμισμός έχει μεγαλώσει, αλλά δεν υπάρχει κανένα κίνημα ή κόμμα που να απειλεί με τη διεκδίκηση της εξουσίας, αυτήν τη στιγμή. Όσο, όμως, το πρόβλημα της φτώχειας γιγαντώνεται και δεν αντιμετωπίζεται, τόσο θα μεγαλώνει ο κίνδυνος. Η δομική βία, χτυπάει πάνω στις πλάτες εκατομμυρίων πολιτών, και η κυβέρνηση, μέχρι στιγμής, απορρίπτει την έκθεση του Alston για αυτά που είδε, αυτά που κατέγραψε, και για αυτά που του είπαν οι άνθρωποι στις κοινωνικές κουζίνες. Για την καταπολέμηση της φτώχειας –και, όσο είναι δυνατόν, για την εξαφάνισή της–, προκειμένου να επανέλθει η ελπίδα στα μάτια του κόσμου, χρειάζονται δραστικά και τολμηρά μέτρα, και όχι απλά «εθελοντικοί φόροι» (οι οποίοι είναι και αυτοί αποκύημα της άσχημης κατάστασης, στην οποία έχει επέλθει η Βρετανία). Χρειάζεται ένα ισχυρό κοινωνικό όραμα, όπως χαράχθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ας είναι η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών το έναυσμα για ισχυρές κυβερνητικές πολιτικές για την εξαφάνιση της ανέχειας.
Πηγές:
- Booth, R. & Butler, P. (2018). UK austerity has inflicted ‘great misery’ on citizens, UN says.https://www.theguardian.com/society/2018/nov/16/uk-austerity-has-inflicted-great-misery-on-citizens-un-says
- Booth, R. & Butler, P. (2018). Key points from UN envoy’s report on poverty in Britain.https://www.theguardian.com/society/2018/nov/16/key-points-un-envoy-philip-alston-report-poverty-britain-uk
- Mead, R. (2018). A Scathing Report on Britain’s Treatment of the Poor.https://www.newyorker.com/news/daily-comment/a-scathing-report-of-britains-treatment-of-the-poor
- Buter, P. (2015). Food bank use tops million mark over the past year https://www.theguardian.com/society/2015/apr/22/food-bank-users-uk-low-paid-workers-poverty
- Schraer, R. (2018). What is universal credit – and what’s the problem?https://www.bbc.com/news/uk-41487126
- Channel 4 News. (2018). UN probes UK poverty amid benefits shake-up.https://www.youtube.com/watch?v=pJRQO50VTKU&t=37s
powerpolitics.eu
