Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πια αμερικανικό παιχνίδι

Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πια αμερικανικό παιχνίδι

Tου Νέιθαν Γκάρντελς*

Νταβός, Ελβετία: το φετινό θέμα της ετήσιας συνέλευσης του «παγκοσμίου οικονομικού φόρουμ» (WEF) -«αλλαγές στους παγκόσμιους συσχετισμούς δύναμης»- αντανακλά την άποψη πολλών εκ των συμμετεχόντων: το κέντρο βάρους της παγκόσμιας κυριαρχίας μετακινείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες προς πολλαπλά κέντρα ισχύος, από τη Βραζιλία έως την Κίνα, χώρες που από «αναδυόμενες» αγορές μετατρέπονται ταχύτατα σε πρωταγωνιστές της παγκόσμιας σκηνής.

Η θεματολογία αντανακλά επίσης τον πανικό που σκορπά σε παραδοσιακούς επιχειρηματικούς κύκλου το γεγονός πως οι καταναλωτές ισχυροποιούνται εις βάρος των παραγωγών, χάρη στο διαδίκτυο και την επανάσταση της ψηφιακής διανομής.

Αντίθετα από τις «θεωρίες συνωμοσίας» που θέλουν το Νταβός ως το χώρο όπου η παγκόσμια ελίτ σχεδιάζει το μέλλον ενώ κάνει σλάλομ στις πλαγιές των 'Αλπεων, η συνάντηση λειτουργεί μάλλον ως βαρόμετρο των νέων κοσμοθεωριών.

Δεν καινοτομεί, επικυρώνει τις νέες απόψεις· δεν γεννά νέες τάσεις, κωδικοποιεί τις ήδη κυρίαρχες και τις μετατρέπει σε αυτονόητα· εκεί βρίσκεται η ισχύς της συνόδου κι από εκεί αντλεί την σημασία της.

Συνήθως το Νταβός «πέφτει μέσα» στις προβλέψεις του διότι η νοοτροπία του (που θα μπορούσε να περιγραφεί με το σύνθημα «τρέξε πίσω από τα λεφτά, χωρίς να ξεχνάς τη συνείδησή σου») ταιριάζει λίγο-πολύ με το πώς λειτουργεί ο σημερινός κόσμος.

Επί είκοσι χρόνια παρακολουθώ το κονκλάβιο του Νταβός, ως εκπρόσωπος του «κλαμπ των ηγετών των ΜΜΕ» κι έχω διαπιστώσει πολλάκις πως λειτουργεί σαν στιγμιότυπο των συσχετισμών δύναμης σε μία δεδομένη στιγμή.

Θυμάμαι π.χ. τον Νέλσον Μαντέλα (Nelson Mandela) μετά την αποφυλάκισή του (αλλά πριν την εκλογή του στην προεδρία) να μοιράζεται το βήμα με τον Φρέντερικ Ντε Κλερκ (F.W. de Klerk), προοιωνίζοντας κατά κάποιο τρόπο την ειρηνική μετάβαση από το απαρτχάιντ στη σημερινή νοτιοαφρικανική δημοκρατία (τότε ακόμα, πριν γιγαντωθεί το Νταβός και γίνει η σημερινή δυσκίνητη σύνοδος, μπορούσες να συναντήσεις τον οποιονδήποτε σύνεδρο και να ανοίξεις κουβέντα).

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ (Mikhail Gorbachev) δεν ήρθε ποτέ του στο Νταβός.

Μόλις όμως ανέλαβε την εξουσία ο Μπόρις Γιέλτσιν (Boris Yeltsin) τα λόμπι των ξενοδοχείων γέμισαν από Ρώσους ολιγάρχες και τις ακολουθίες τους από πολυάριθμες ομάδες πορνών.

Λέγεται πως αυτοί οι πρωτόγονοι καπιταλιστές έκαναν εδώ ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να εξασφαλίσουν στον Γιέλτσιν και δεύτερη θητεία.

Ήταν ίσως η ίδια χρονιά που ο φωνακλάς νεοεκλεγμένος Πολωνός πρόεδρος Αλεξάντρ Κβαζνιέσκι (Aleksander Kwaśniewski), με κερνούσε ατέλειωτα ποτήρια βότκα «σοπέν» εξηγώντας μου ταυτόχρονα πως –τουλάχιστο για τα παιδιά του- «το MTV είναι πιο σημαντικό από το ΝΑΤΟ».

Πιο πρόσφατα, ενώ οι μετριοπαθείς του Ιράν έπνεαν τα λοίσθια κι ετοιμάζονταν να παραδώσουν στον Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ (Mahmoud Ahmadinejad), ένα επίσημο δείπνο στο ξενοδοχείο «μπελβεντέρε» προς τιμήν του Ιρανού υπουργού εξωτερικών Καμάλ Χαράζι (Kamal Kharrazi) εκτροχιάστηκε, όταν εκείνος δεν φάνηκε μόλις έμαθε πως στο δείπνο θα σερβιριζόταν κρασί, που απαγορεύεται από το Ισλάμ.

Ακόμα κι έτσι όμως, ο γερουσιαστής Τζο Μπίντεν (Joe Biden) ή ο Μπιλ Ρίτσαρντσον (Bill Richardson), όταν υπηρετούσε ως πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, «τράκαραν» με Ιρανούς ηγέτες στα καφέ ή τα δρομάκια της πόλης και κατάφερναν να στήσουν μια συζήτηση.

Με το φετινό θέμα για τις παγκόσμιες αλλαγές στους συσχετισμούς δύναμης «κλείνει» ένας κύκλος που άνοιξε το 2000, στο αποκορύφωμα της αμερικανικής θριαμβολογίας, πριν την κατάρρευση των επιχειρήσεων «ντοτ-κομ» και την 11η Σεπτεμβρίου.

Το 2000 ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που ο Αμερικανός πρόεδρος -στην περίπτωσή αυτή ο Μπιλ Κλίντον (Bill Clinton)- απευθύνθηκε αυτοπροσώπως στο «παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ», καταφτάνοντας στο Νταβός μαζί με ολόκληρο σχεδόν το υπουργικό του συμβούλιο, με ελικόπτερα που οι βρυχηθμοί τους αντηχούσαν σε ολόκληρη την κοιλάδα.

Τότε έγραφα πως «κατά ένα παράδοξο τρόπο, η παρουσία του Κλίντον εδώ επικύρωσε τον αμερικανικό θρίαμβο που το φόρουμ είχε ως ιδρυτικό του σκοπό να αποσοβήσει».

Πράγματι, η ετήσια συνάντηση στο μικρό θέρετρο που απέχει δύο ώρες από τη Ζυρίχη πρωτοργανώθηκε πριν από δεκαετίες, υπό την ονομασία «σεμινάριο ευρωπαϊκού μάνατζμεντ», ως μία ευκαιρία να συναντιούνται οι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες και να βρουν έναν τρόπο να απαντήσουν σε αυτό που ο Γάλλος συγγραφέας Ζαν-Ζακ Σερβάν-Σρεμπέρ (Jean-Jacques Servan-Schreiber) είχε ήδη αποκαλέσει «η αμερικανική πρόκληση».

Στο ίδιο κείμενο του 2000 έγραφα –όχι εντελώς λάθος τότε, όσο κι αν σήμερα ακούγεται παράταιρο- πως «είναι σαφές πως η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο στο οποίο ηγεμονεύει η Αμερική».

Οι συμμετέχοντες στο Νταβός τότε ήταν έκθαμβοι με την αμερικανική οικονομία που γνώριζε την μακρύτερη συνεχόμενη ανάπτυξη στην ιστορία της, με πλήρη σχεδόν απασχόληση και χαμηλό πληθωρισμό, χάρη κυρίως στη σχετική απελευθέρωση του εμπορίου και την ανάπτυξη της πληροφορικής.

Οι τιτάνες της ευρωπαϊκής βιομηχανίας κάθονταν φρόνιμα-φρόνιμα κι έχασκαν καθώς άκουγαν τον Μπιλ Γκέιτς (Bill Gates) της «μάικροσοφτ», τον Στιβ Κέις (Steve Case) της «αμέρικα ον λάιν» και τον Σάμνερ Ρέντστοουν (Sumner Redstone) της «βίακομ» να τους διηγούνται πώς μπορείς να βγάλεις δισεκατομμύρια στη νέα οικονομία.

Οι συζητήσεις για την άλλη μεγάλη επανάσταση του καιρού μας, εκείνη της γενετικής, επίσης κυριαρχούνταν από Αμερικανούς επιστήμονες, ερευνητές και πολιτικούς.

«Από τόσο ψηλά στις 'Αλπεις, το μέλλον φαίνεται ξεκάθαρα. Και το μέλλον (αν πράγματι η φετινή σύνοδος του Νταβός μας είπε κάτι γι' αυτό) θα είναι αδιαμφισβήτητα αμερικάνικο»

Τα χρόνια που μεσολάβησαν η μονομέρεια του Μπους (Bush), ο πόλεμος στο Ιράκ, οι ατιμώρητες υποκλοπές, η αποκάλυψη του έρποντος ρατσισμού και των ανισοτήτων μετά τον τυφώνα «Κατρίνα», η επιθετικότητα της αμερικανικής θρησκευτικής δεξιάς κ.λπ συνέβαλαν στο να κλονιστεί η εικόνα της Αμερικής.

Είναι αλήθεια πως ακόμα και σήμερα η Αμερική κρατάει τα σκήπτρα στην τεχνολογία.

Ο Γκέιτς, ο Έρικ Σμιντ (Eric Schmidt) της «γκουγκλ» και άλλοι Αμερικάνοι που δραστηριοποιούνται στη νέα τεχνολογία, κυριαρχούν πάντα στα πηγαδάκια του Νταβός.

Αλλά η παγκοσμιοποίηση έπαψε να είναι ένα φαινόμενο στο οποίο ηγείται η Αμερική.

Η παγκοσμιοποίηση ανήκει πια σε όποιος είναι αρκετά έξυπνος να μεγιστοποιήσει τα πλεονεκτήματά του και να μειώσει τα μειονεκτήματά του.

Η αμερικανική τεχνολογία μπορεί να είναι σήμερα η μαία της παγκοσμιοποίησης, οι Αμερικάνοι όμως δεν είναι πια οι γονείς της.

Πράγματι, πρόκειται για μία πελώρια αλλαγή στους παγκόσμιους συσχετισμούς δύναμης.

Κι όταν την επόμενη εβδομάδα, οι συμμετέχοντες στο φετινό φόρουμ φύγουν από το Νταβός, αυτό θα θεωρείται αυτονόητο.

*Ο Nathan Gardels είναι εκδότης του περιοδικού NPQ και του «γκλόμπαλ βιουπόιντ».