21η Απριλίου 1967: σαράντα χρόνια μετά
Tου Θεοδωρου Κουλουμπη*
Σε λίγες μέρες φτάνουμε στη θλιβερή 40ή επέτειο της επιβολής της δικτατορίας από τη χούντα των συνταγματαρχών. Η χώρα μας, παρά τις εκάστοτε αναταράξεις στον εσωτερικό και εξωτερικό της περίγυρο, έχει κυριολεκτικά μεταμορφωθεί. Πριν από την αποκατάσταση και (σταδιακή) εδραίωση της δημοκρατίας τον Ιούλιο του 1974 η Ελλάδα ήταν πολιτικά ασταθής, οικονομικά υπανάπτυκτη, κοινωνικά διχασμένη και εξωτερικά εξαρτημένη από τη Βρετανία (μέχρι το 1947) και τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και των δεκαετιών που ακολούθησαν. Σήμερα, παρά τα μεγάλα προβλήματα που απομένουν (παιδεία, δημόσια διοίκηση / υγεία και πελατειακή νοοτροπία) η χώρα μας είναι αναμφισβήτητα μια εδραιωμένη δημοκρατία και αναπτυγμένη οικονομία, με γεφυρωμένους τους δύο μεγάλους διχασμούς του 20ού αιώνα, ενταγμένη στην Ευρωπαϊκή Ενωση σε μια σχέση θεσμικά κατοχυρωμένης αλληλεξάρτησης.
Επειδή πολλές φορές έχουμε την τάση να ξεχνάμε το παρελθόν και να απελπιζόμαστε με την απογοητευτική κατάσταση στα πανεπιστήμιά μας, στα νοσοκομεία, στα γήπεδα και στους δρόμους, σκέφθηκα ότι θα ήταν χρήσιμο να παραθέσω μερικά αποσπάσματα από ένα διάλογο που έγινε πριν από 33 χρόνια1. Ο χώρος: το εστιατόριο Silver Corner στη γωνία της 33ης οδού και της λεωφόρου Lexington στην πόλη της Ν. Υόρκης. Ημέρα: 11η Μαΐου 1974. Ομιλητής: ο Ανδρέας Παπανδρέου, αρχηγός του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος. Ακροατήριο: γύρω στα 50 άτομα που καταδίκαζαν την ωμή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ελληνικού λαού (μεταξύ τους και ο συγγραφέας αυτής της στήλης). Συμπέρασμα: ο Ανδρέας ουσιαστικά κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ στην καρδιά της ανοιξιάτικης Ν. Υόρκης.
Υπό την κατοχή των ΗΠΑ
Στην έντονα φορτισμένη με συναίσθημα αίθουσα ο Ανδρέας είπε μεταξύ άλλων και τα εξής:
«Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει απλώς πρόβλημα χούντας ή δικτατορίας. Επομένως, ο αγώνας δεν είναι απλώς αντιχουντικός ή αντιδικτατορικός. Η Ελλάδα βρίσκεται υπό αμερικανική κατοχή. Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, εκπαιδευμένες από το ΝΑΤΟ, καθοδηγούμενες από αξιωματικούς που έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου. Επομένως, ο ελληνικός αγώνας είναι εθνικοαπελευθερωτικός, εναντίον των ιμπεριαλιστικών, μιλιταριστικών και μονοπωλιακών -καπιταλιστικών Ηνωμένων Πολιτειών».
Επαίνεσε όλους εκείνους που είχαν το κουράγιο να έρθουν και να τον ακούσουν στη χώρα που κατέχει την Ελλάδα. Είπε ότι τα αιματηρά γεγονότα του Πολυτεχνείου έχουν αποδείξει ότι οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες για την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Και συνέχισε:
«Η αντίσταση εκτός Ελλάδας πρέπει να δρα σαν πνεύμονας για τον βασικό κορμό της δράσης που θα αναληφθεί στο εσωτερικό της χώρας. Το ΠΑΚ πιστεύει σε δύο αρχές και θα τις υποστηρίξει ανυποχώρητα: Εθνική Ανεξαρτησία και Λαϊκή Κυριαρχία. Δεν θα υπάρξει ανάπαυλα μέχρις ότου αποκατασταθεί ο λαός στην εξουσία, κοινωνικοποιηθεί η ιδιωτική βιομηχανία και συντριβούν οι ξένοι σφετεριστές και τοπικοί κομπραδόροι. Ο δρόμος θα είναι δύσκολος, ειδικά επειδή δεν υπάρχει ξένη κυβέρνηση που να επιθυμεί να προμηθεύσει όπλα στους Ελληνες. Αλλά αυτό, αν και καθιστά τον αγώνα δυσκολότερο, δίνει τη δυνατότητα στους Ελληνες να αποφύγουν τις εξαρτήσεις που συνοδεύουν μια τέτοια εξωτερική υποστήριξη».
Μετά το τέλος της ομιλίας ακολούθησε σειρά ερωταπαντήσεων. Σε κάποια στιγμή πήρα τον λόγο για να σχολιάσω την τοποθέτησή του και να του θέσω ένα ερώτημα. Του μίλησα στον ενικό, χρησιμοποιώντας την αντιστασιακή γλώσσα της εποχής.
Υψηλό τίμημα
«Ανδρέα, η ερώτηση που θα υποβάλω είναι κάπως θεωρητική. Θα ήθελα να αξιολογήσεις τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις διαχρονικά. Λες ότι σήμερα η Ελλάδα είναι κατεχόμενη από τις ΗΠΑ και πιθανώς να ήταν κατεχόμενη από τις ΗΠΑ ακόμη και πριν από το πραξικόπημα του 1967. Το Βέλγιο, μικρή χώρα σαν την Ελλάδα, με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική εξάρτηση από τις ΗΠΑ, είναι επίσης κατεχόμενο; Αν η Ελλάδα μπορούσε να μετατοπιστεί από τη σχέση της "κατοχής" σήμερα σε μια σχέση "εξάρτησης" αύριο, μέσω "πολιτικής λύσης" θα υποστήριζες μια τέτοια λύση; Αν επιμένεις σε μια λύση ένοπλου αγώνα (και υποθέτεις ότι οι ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να διατηρήσουν την κατοχή τους, όπως στο Βιετνάμ) και δεδομένου ότι παραδέχεσαι ότι δεν υπάρχουν εξωτερικοί υποστηρικτές (όπως συνέβαινε στο Βιετνάμ) για τους αγωνιστές της απελευθέρωσης… έχεις υπολογίσει τη θυσία σε αίμα που θα χρειαστεί για να πραγματοποιηθεί το δύσκολο αυτό εγχείρημα;».
Η απάντησή του ήλθε γρήγορα και ήταν τσεκουράτη:
«Ακου», είπε, «δεν μπορείς να συγκρίνεις την Ελλάδα με το Βέλγιο. Το Βέλγιο είναι προηγμένο, με ισχυρή βιομηχανία. Η Ελλάδα στην καλύτερη περίπτωση έχει αναπτυσσόμενη, μεταπρατική οικονομία και ανίσχυρη καπιταλιστική δομή. Υπάρχει ιεράρχηση των σχέσεων των ΗΠΑ έναντι της Χ ή Ψ χώρας. Οι Δυτικοευρωπαίοι έχουν σχετικά καλή μεταχείριση. Ακολουθούν οι Νοτιοευρωπαίοι, τους οποίους εκμεταλλεύονται οι μεταπρατικές τους τάξεις, που ενεργούν ως εγχώριοι πράκτορες των αμερικανικών (και των δικών τους) συμφερόντων. Κατόπιν έρχεται η Λατινική Αμερική και στον πάτο είναι η Αφρο-Ασία. Τέλος, σχετικά με τη νοοτροπία του να αποδέχομαι τη σκλαβιά επειδή το τίμημα σε αίμα θα ήταν πολύ υψηλό, αυτό θα επέτρεπε στους Οθωμανούς να κυβερνούν ακόμη την Ελλάδα. Πρέπει να αγωνιστούμε να απελευθερώσουμε τη χώρα μας, ώστε να είναι ελεύθερη και να ανήκει στους Ελληνες».
Στο σημείο αυτό έκλεισε ο μεταξύ μας διάλογος. Αισθανόμουν σαν αποσυνάγωγος σε ιερό χώρο όπου ένας αρχιερέας μόλις είχε υπνωτίσει το ακροατήριό του και εγώ είχα διαταράξει τη μαγική ατμόσφαιρα δημιουργώντας… νοηματική παραφωνία! Εφυγα από τη σύναξη έντονα προβληματισμένος. Αναρωτήθηκα αν ένα καταστροφικό «Βιετνάμ» στην Ελλάδα θα ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση στη δημοκρατία. Το ευρωπαϊκό μοντέλο του Βελγίου δεν θα μας έδινε ένα πολύ καλύτερο όραμα για το μέλλον;
Εδραίωση της δημοκρατίας
Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να αντιληφθώ τον πολύ χρήσιμο ρόλο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εδραίωση της ελληνικής δημοκρατίας. Με τα συγκρουσιακά του συνθήματα συσπείρωσε ένα μεγάλο τμήμα της επαναστατικής αριστεράς και με την πάροδο του χρόνου το προσάρμοσε στον ρόλο ενός κοινοβουλευτικού, κεντροαριστερού κόμματος που κυβέρνησε τον τόπο για μια ολόκληρη εικοσαετία ακολουθώντας το «βελγικό» μοντέλο. Αν προσθέσουμε την κορυφαία συμβολή του Κωνσταντίνου Καραμανλή (νομιμοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων, το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974 που καθιέρωσε την αβασίλευτη δημοκρατία και την ιστορική ένταξη της Ελλάδας στην ενοποιούμενη Ευρώπη), οι προϋποθέσεις για μια νέα και καλύτερη εποχή στην ταραγμένη ιστορία του τόπου μας είχαν πλέον ικανοποιηθεί.
1. Τα παραθέματα προέρχονται από το βιβλίο του Θ. Κουλουμπή «71-74: Σημειώσεις ενός πανεπιστημιακού», Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2002, σελ. 308-11.
* Ο Θ. Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 07 04 2007
