Επισκόπηση σημερινών απειλών στα Βαλκάνια και μελλοντικές τάσεις

Tου Ιωάννη Μιχαλέτου Αναλυτής για θέματα Ασφάλειας Βαλκανίων του Research Institute on European & American Studies ( http://www.rieas.gr/)

Η σημερινή αναφορά στις απειλές στη περιοχή των Βαλκανίων θα επεκταθεί σε δύο εξ'αυτών. Επιπροσθέτως θα αναφερθούν και ορισμένες πιθανολογούμενες τάσεις σε σχέση με τις σημερινές εκτιμήσεις και διαθέσιμες πληροφορίες.

Καταρχήν θα πρέπει να λεχθεί η ιδιαιτερότητα της Βαλκανικής Χερσονήσου, ως το πλησιέστερο γεωγραφικό σημείο της Ευρώπης προς τη Μέση Ανατολή και η κομβική γεωστρατηγική της σημασία σε εξαιρετικής σημασίας εξελίξεις που ήδη έχουν λάβει χώρα στην Ευρασία ή πρόκειται να διαμορφωθούν τα αμέσως επόμενα έτη.

Με αυτή τη βάση θα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική η διαπίστωση ότι οι απειλές που αντιμετωπίζουν τα Βαλκάνια δεν είναι ένα τοπικό ζήτημα, αλλά ένα Πανευρωπαϊκό και ως εκ τούτου τυγχάνει ευρύτερης προσοχής στο διεθνή χώρο, ασχέτως εάν αυτό δεν είναι αντιληπτό με τη πρώτη ανάγνωση.

Η αναφορά θα εισάγει σε πρώτη φάση το ζήτημα του οργανωμένου εγκλήματος και σε δεύτερη το θέμα του εισαγόμενου Ισλαμικού εξτρεμισμού. Μετέπειτα θα δοθούν αποτυπώσεις μελλοντικών τάσεων και διαγνώσεις σε ότι αφορά την Ελλάδα.

Η πρώτη και άμεση απειλή των κοινωνιών της Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης είναι η ύπαρξη, εξάπλωση και συνεχής ενδυνάμωση του οργανωμένου εγκλήματος. Το οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα έχουν κατορθώσει κατά τη τελευταία 15ετία να διεισδύσουν σε ένα ευρύτατο φάσμα κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών και αποτελούν πλέον εκ των ων ουκ άνευ πολιτικές μονάδες με επίδραση τόσο στη εσωτερική όσο και στην εξωτερική ζωή των Βαλκανικών χωρών.

Είναι αξιοσημείωτο να σημειωθεί ότι στις Βαλκανικές κοινωνίες παρατηρείται το φαινόμενο της «Συστημικής Διαφθοράς».

Τουτέστιν ότι οι εγκληματικές οργανώσεις της περιοχής τροφοδοτούν εσκεμμένα την διαφθορά σε όλο το κοινωνικό φάσμα ώστε να ελέγχουν κατά το δοκούν την πολιτική και πολιτειακή εξουσία. Ήδη από το 1996 η Επιτροπή του ΟΗΕ για την πρόληψη του εγκλήματος είχε επισημάνει το φαινόμενο αυτό, όπως και μία πρόσφατη έρευνα από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία.

Η Ιταλίδα οικονομολόγος και ειδική σε θέματα οργανωμένου εγκλήματος , "Loretta Napoleoni", υπολογίζει τον ετήσιο κύκλο εργασιών των παρανόμων δικτύων παγκοσμίως σε 3 τρις Δολάρια, κατ' ελάχιστον. Τα Βαλκάνια θεωρούνται κομβικής σημασίας ανά την υφήλιο για το οργανωμένο έγκλημα λόγω των διαδρόμων που εξασφαλίζουν τη διαδρομή των ναρκωτικών ουσιών από την Ασία στην Ευρώπη όπως επίσης μία από τις μεγαλύτερες αγορές σύγχρονου δουλεμπορίου και λαθρεμπορίου όπλων.

Σε αυτό το σημείο είναι άκρως διαφωτιστικό να σημειωθεί ότι το οργανωμένο έγκλημα διαθέτει και συνδέσμους διαπλοκής και ενίοτε και αγαστής συνεργασίας με τμήματα του διεθνούς νόμιμου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Μία γεωγραφική περιοχή λοιπόν που ανθίζει εσχάτως η προαναφερθέντα διαπλοκή είναι κατεξοχήν τα Βαλκάνια των αρχών του 21^ου Αιώνα.

Την παρούσα περίοδο στα Βαλκάνια οι δύο ισχυρότερες και πλέον δραστήριες εθνοτικές ομάδες οργανωμένου εγκλήματος είναι η Αλβανική και η Τουρκική.

Η πρώτη σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Εφ Μπι Άι, διακινεί το 70% -80% της Ηρωίνης πανευρωπαϊκά και κατέχει τα ηνία στη παράνομη διακίνηση ανθρώπων και τη συστηματική κλοπή πολυτελών αυτοκινήτων.

Η δεύτερη ομάδα είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των Αλβανικών οργανώσεων και των παραγωγών οπίου στη Κεντρική Ασία και Αφγανιστάν. Αναλαμβάνει τη μεταφορά διαμέσου Κωνσταντινούπολης λαθραίων ναρκωτικών ουσιών οι οποίες στη συνέχεια διαχέονται στις Ευρωπαϊκές μητροπόλεις με ευθύνη των Αλβανικών-Κοσοβαρικών παράνομων οργανώσεων.

Κυρίες και Κύριοι,

Στα Βαλκάνια το κέντρο πάσης λογής οργανωμένων εγκληματικών δράσεων είναι η Πρίστινα η πρωτεύουσα του Κοσόβου. Η περιοχή κυριολεκτικά κινείται στους ρυθμούς του εμπορίου ναρκωτικών και του τράφικινγκ, πιστοποιώντας δικαίως το τίτλο της ως «το Μεντεγίν της Ευρώπης» Όπως έχει ερευνήσει και διαπιστώσει ο κορυφαίος Γάλλος εγκληματολόγος "Xavier Raufer", ουδείς εκ των κεφαλών του οργανωμένου εγκλήματος στο Κόσοβο έχει ενοχληθεί από τη δικαιοσύνη. Περαιτέρω το Κοσσυφοπέδιο έγινε πλέον μία «Ασφαλής περιοχή» για όσους επιθυμούν να ξεφύγουν από τη δικαιοσύνη σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο και εκεί βρίσκουν καταφύγιο, άτομα κυρίως Ιταλικής καταγωγής που συνδέονται με την περιβόητη μαφία της Καλαβρίας, την «Ντραγκέτα»

Σε αυτό το σημείο είναι διαφωτιστικό να αναφερθεί η σημασία της εξεγέρσεως στην Αλβανία την Άνοιξη του 1997, λόγω της υποθέσεως των παρατραπεζών. Η χαοτική κατάσταση που επικράτησε κατά τους επόμενους μήνες επέτρεψε τη κλοπή 750,000 φορητών όπλων και 150,000 διαβατηρίων τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από μέλη του οργανωμένου εγκλήματος και της διεθνούς τρομοκρατίας όπως θα λεχθεί περαιτέρω.

Ακόμα ο πόλεμος του 1999 και η λευκή κάρτα εκ μέρους της Δύσης στους Κοσοβάρους αντάρτες, καθιέρωσε την παρουσία του Αλβανικού οργανωμένου εγκλήματος στη περιοχή και την εξάπλωση τους στην Ευρώπη σε χώρες όπου υπάρχει Αλβανική διασπορά, συγκεκριμένα στην Ελβετία, Ιταλία, Γερμανία, Δανία και Ελλάδα.

Για την Ελληνική περίπτωση είναι άξιο λόγου να αναφερθεί, ότι σύμφωνα με τον καθηγητή κοινωνιολογίας του πανεπιστημίου της Οτάβα κύριο Παόλιν, ο ετήσιος κύκλος εργασιών από παράνομη πορνεία στη Ελλάδα ανέρχεται σε 7.5 δις Εύρο , την πλειονότητα εκ των οποίων νέμεται το οργανωμένο έγκλημα εξ Αλβανίας. Είναι πιστεύω αντιληπτό ότι τα μεγέθη αυτά είναι σαφώς μεγάλα σε σχέση με το συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδος.

Το οργανωμένο έγκλημα εκ Τουρκίας, έχει ως κύρια βάση τη Κωνσταντινούπολη. Έκθεση της Ιντερπόλ προ διετίας κατονομάζει την πόλη αυτή ως κέντρο ξεπλύματος μαύρου χρήματος και ως κύριος διαμετακομιστικός κόμβος στο διεθνές λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Ακόμα η Κωνσταντινούπολη θεωρείται ως μία από της κύριες αγορές λαθραίων καταναλωτικών προϊόντων και παραχάραξης διεθνών νομισμάτων, κυρίως του δολαρίου.

Βεβαίως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία ελάττωση της ισχύος του Τουρκικού οργανωμένου εγκλήματος λόγω της εισδοχής στην παράνομη βιομηχανία, νέων και δυναμικών παικτών όπως οι Γεωργιανές, Βουλγαρικές, Ρωσικές και ασφαλώς οι Αλβανικές ομάδες.

Η μεγάλη επιρροή των Τουρκικών κυκλωμάτων συνίσταται στην ίδια την γεωπολιτική θέση της Τουρκίας ως του διαδρόμου που ενώνει Ανατολή και Δύση και στην προκειμένη περίπτωση των παραγώγων προϊόντων παρανομίας και λαθρεμπορίου.

Η δεύτερη Βαλκανική απειλή που εδώ και καιρό έχει διαφανεί στον ορίζοντα, είναι αυτή του εισαγόμενου Ισλαμικού εξτρεμισμού.

Συγκεκριμένα τη περίοδο 1991-1992 οι πρώτες ομάδες Μουνταχεντίν εισήχθησαν στη Βοσνία μέσω Βηρυτού , Κωνσταντινούπολης και Καΐρου. Με συνολική δύναμη περί τους 3,500 άνδρες συνέβαλαν ουσιαστικά, αφενός στην ενίσχυση των ομόδοξων τους Βοσνίων και αφετέρου στη διόγκωση ενός θρησκευτικού φανατισμού που δημιούργησε και την περιβόητη θεωρία περί του Βαλκανικού Ισλαμικού τόξου.

Μετά τη συνθήκη του Ντάιτον το 1995 τουλάχιστον 900 από αυτούς τους πολεμιστές του Ισλάμ έλαβαν την Βοσνιακή υπηκοότητα και άγνωστος αριθμός έχει λάβει Βοσνιακά διαβατήρια και έχει εγκατασταθεί σε Ευρωπαϊκές χώρες.

Η Αμερικανική πρεσβεία στη Ρώμη καθώς και πάμπολλες πηγές αναφέρουν σταδιακή Ισλαμοποίηση περιοχών στη Βοσνία, όπως η Μπανίτσα, όπου έχει επιβληθεί ντε φάκτο η Γουαχαμπιτική εκδοχή του Σουνιτικού Ισλάμ και είναι συχνά τα φαινόμενα βίας εναντίων μετριοπαθών Μουσουλμάνων και Χριστιανών οι οποίοι δε «προσαρμόζονται» στην υπάρχουσα κατάσταση.

Περαιτέρω, η διαμάχη μεταξύ του Αλβανικού στοιχείου και των Σέρβων έδωσε την ευκαιρία διείσδυσης ακραίων Ισλαμικών στοιχείων στα Δυτικά Βαλκάνια. Ο Μπίν Λάντεν έχει επιβεβαιωμένα επισκεφθεί την Αλβανία 2 φορές όποτε και συνέστησε την Arab-Albanian Bank, ως προκάλυμμα παράνομων δραστηριοτήτων. Την περίοδο 1995-1997 ο διοικητής της υπηρεσίας πληροφοριών της Αλβανίας -Μπασκίμ Γκαζιντέντε- φέρεται σύμφωνα με δημοσιεύματα του Αλβανικού τύπου, να γνώριζε τις συχνές επαφές μελών εξτρεμιστικών οργανώσεων και Αλβανών υπηκόων , αλλά προτίμησε να δείξει μία παρεξηγήσιμη ανοχή.

Τα γεγονότα του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία το 1999 , απέδειξαν την εμπλοκή εθελοντών Μουτζαχεντίν στο πλευρώ του Ου Τσε Κά και όπως απεδείχθη εκ των υστέρων και τη μυωπική αντίληψη των Ευρωπαϊκών κρατών και της Αμερικής , τα οποία δεν επέδειξαν την ίδια συνεπή στάση έναντι της διεθνούς τρομοκρατίας που μάχονται σήμερα.

Το 2001 στις συγκρούσεις μεταξύ Σλάβων και Αλβανών στο Τέτοβο, οι Μουτζαχεντίν δημιούργησαν την αντάρτικη ταξιαρχία με την ονομασία «113» οποία συνέδραμε τους Αλβανούς και προχώρησε μάλιστα σε σφαγές αμάχων.

Την παρούσα περίοδο ο εισαγόμενος Ισλαμικός εξτρεμισμός είναι ιδιαίτερα ισχυρός στην Επαρχία του Σαντζάκ στη Νότια Σερβία. Δημοσιεύματα από Βαλκανικά μέσα ενημέρωσης καταγράφουν συνεχείς επιθέσεις και εμπρησμούς ενάντια σε μετριοπαθείς Μουσουλμάνους και Σέρβους Ορθόδοξους. Η Πρίστινα στο Κόσοβο είναι προς το παρόν το αδιαμφισβήτητο κέντρο ακραίας Ισλαμικής προπαγάνδας η οποία συνδυάζεται παράλληλα με την πολιτιστική γενοκτονία όλων ανεξαιρέτως των Σέρβο-Ορθόδοξων μνημείων και ιστορικών κτερισμάτων.

Δυστυχώς τα Βαλκάνια λόγω του Ισλαμικού εξτρεμισμού έχουν έλθει στο προσκήνιο της διεθνούς τρομοκρατίας. Συνοπτικά αναφέρω τα εξής.

Τουλάχιστον 2 από τους 19 αεροπειρατές της 9/11 είχαν εκπαιδευτεί σε Ισλαμικά στρατόπεδα της Βοσνίας.

Επίσης, εικάζεται από τα Δυτικά μέσα ενημέρωσης και αξιόπιστες πηγές, ότι τα εκρηκτικά που χρησιμοποιήθηκαν στη Μαδρίτη και στο Λονδίνο, προέρχονται από τα Βαλκάνια και συγκεκριμένα από τη Βοσνία και το Κόσοβο και τις εκεί ενεργές Ισλαμικές οργανώσεις.

Ο κυριότερος λόγος μάλιστα που δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής Ισλαμική τρομοκρατία στα Βαλκάνια με ανοικτές επιθέσεις σε μητροπολιτικά κέντρα, θεωρείται μάλλον η σημασία της περιοχής ως «Ασφαλούς περιοχής» και σημείο λογιστικής υποστήριξης για το διεθνές τρομοκρατικό δίκτυο. Υπό αυτήν την οπτική γωνία οι ίδιοι οι τρομοκράτες δεν θέλουν να προκαλέσουν τη προσοχή σε ένα τόσο ευαίσθητο και σημαντικό για αυτούς τομέα.

Επίσης είναι ιδιαιτέρως κρίσιμο να δειχθεί και η σύνδεση μεταξύ τρομοκρατίας και οργανωμένου εγκλήματος και πώς οι δύο αυτές εγκληματικές δραστηριότητες αποτελούν κατ'εξοχήν συγκοινωνούντα δοχεία στα σημερινά Βαλκάνια.

Το Ινστιτούτο RAND διαπιστώνει τη δημιουργία των «Υβριδικών εγκληματικών ομάδων» και αφιερώνει ιδιαίτερη προσοχή στα Βαλκάνια όπου αυτές οι ομάδες συνδυάζουν αρμονικότατα το λαθρεμπόριο ναρκωτικών, την εθνικιστική ιδεολογία και τον θρησκευτικό φανατισμό. Λόγω της ύπαρξης του προαναφερθέντος «Βαλκανικού δρόμου των ναρκωτικών» δεν θα είναι υπερβολικό να υποθέσει κανείς ότι τα Βαλκάνια είναι ένα φυτώριο ανάπτυξης αυτών των «Υβριδίων» και ότι αποτελεί και ένα ζωτικής σημασίας χώρος για την ενδυνάμωση τους σε Πανευρωπαϊκό, ίσως και παγκόσμιο επίπεδο.

Σε αυτό το σημείο, οι μελλοντικές τάσεις μπορούν να καταδειχθούν, σαφώς βεβαίως με τη δυσκολία που μπορεί ο οποιοσδήποτε να αποτυπώσει τις σημερινές ασύμμετρες απειλές.

Η πρόσφατη προσχώρηση της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στην ΕΕ, ενδέχεται να προκαλέσει την εισροή εγκληματικών ομάδων προς την Ευρώπη όπως και στην ενδυνάμωση τους μέσω της απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων. Το Ελληνικό περιοδικό «Στρατηγική» αναφέρει σε ανάλυση του την προσπάθεια της Βουλγαρίας να αποτρέψει μία τέτοια εξέλιξη, αναθέτοντας την επίβλεψη των κοινοτικών κονδυλίων στην υπηρεσία πληροφοριών του κράτους.

Ακόμα, η συνεχής αύξηση της παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν σύμφωνα με την αρμόδια υπηρεσία του ΟΗΕ, μεγεθύνει περισσότερο το οργανωμένο έγκλημα το οποίο ελέγχει τον «Βαλκανικό δρόμο των ναρκωτικών» και συνεπώς την κοινωνική και πολιτική τους επιρροή στην περιοχή.

Σε ότι αφορά τον Ισλαμικό εξτρεμισμό, θα πρέπει να αναμένεται συντόμως ένας δυναμικός σχεδιασμός καταστολής του, μέσα στο ευρύτερο πλέγμα του «Πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Ως συνέπεια υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο εκδήλωσης τρομοκρατικών επιθέσεων από αυτές της ομάδες προκειμένω να εμποδίσουν την εξαφάνιση τους και συνεπώς όλες οι Βαλκανικές χώρες πρέπει να προβλέψουν για κοινές πολιτικές και δράσεις ενάντια στη τρομοκρατία.

Τέλος σε ότι αφορά την Ελλάδα, πρέπει να επιδειχθεί ιδιαίτερη προσοχή στις επενδύσεις χρηματοπιστωτικού χαρακτήρα σε Βαλκανικές χώρες. Ενυπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος οι Ελληνικές τράπεζες να αποτελέσουν αγωγούς ξεπλύματος παράνομων συναλλαγών με σκοπό το οργανωμένο έγκλημα να μεταφέρει τα κέρδη του στις ανεπτυγμένες Ευρωπαϊκές αγορές. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό μία τέτοια εξέλιξη θα είχε δυσμενές αντίκτυπο στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα τη περίοδο που προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί και να διακριθεί στον Ευρωπαϊκό επιχειρηματικό στίβο. Ακόμα η Ελλάδα οφείλει να επιδεικνύει προσοχή σε ότι αφορά το Βαλκανικό οργανωμένο έγκλημα, καθότι είναι ένα κράτος που έχει ζητήματα εξωτερικής πολιτικής τα οποία μπορούν να πληγούν από τη κοινή δράση οργανωμένου εγκλήματος και τρομοκρατίας. Οι σημερινές απειλές των Βαλκανίων αποτελούν εν γένει και ζητήματα εθνικής Ασφάλειας της χώρας καθότι η διαπλοκή εγκλήματος τρομοκρατίας και εξωτερικών απειλών μπορούν κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να συνδυαστούν και να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για την εθνική κυριαρχία και ακεραιότητα.

Κυρίες και Κύριοι,

Οι σημερινές απειλές στα Βαλκάνια είναι ασσύμετρες απειλές και ως εκ τούτου οι συμβατικού τρόποι αντιμετώπισης δεν έχουν ιδιαίτερη αξία. Είναι ώριμο το κλίμα για τη δημιουργία θεσμών και οργανισμών οι οποίοι θα λειτουργούν και θα συντονίζονται στο ρυθμό της εποχής και θα παρέχουν ασφαλώς έγκυρη, έγκαιρη και συνεχή πληροφόρηση.

Δυστυχώς οι απειλές που περιτρέχουν τα σημερινά Βαλκάνια είναι τέτοιας έκτασης και φύσεως που κυριολεκτικά απειλούν τα θεμέλια των σημερινών κοινωνιών και του τρόπου ζωή τους. Δεν υπάρχουν εύκολες και γρήγορες λύσεις αλλά βεβαίως χρειάζεται εγρήγορση, άρτια ανάλυση και κυρίως βούληση: Πολιτική, κοινωνική και θεσμική.

Κυρίες και Κύριοι ,

Σας ευχαριστώ θερμά για το χρόνο σας και την προσοχή σας.

Η παραπάνω ομιλία εδόθη από το συγγραφέα σε πάνελ του "Money Show 07", Hilton-Αθήνα, στις 20/01/2007, με τίτλο "Περιφερειακές Προκλήσεις για την Παγκόσμια Ασφάλεια" .

Την εκδήλωση διοργάνωσαν το Ινστιτούτο Ε.Ι.Ε.Α.Μ – RIEAS

( http://www.rieas.gr/) και το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου υπό την αιγίδα του Ελληνό-Γερμανικού επιμελητηρίου.

Στο πάνελ της εκδήλωσης συμμετείχαν: