Του Χρύσανθου Λαζαρίδη*
Θα ξεκινήσω με πέντε βασικές αρχές που καθορίζουν τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα στην διεθνή αγορά ενεργείας:
* Πρώτον, η Ελλάδα είναι χώρα κατανάλωσης ενέργειας, συνεπώς έχει συμφέρον από χαμηλές τιμές.
* Δεύτερον, η Ελλάδα ως καταναλώτρια χώρα, δεν επιθυμεί μονοπωλιακή δύναμη εκ μέρους οποιουδήποτε παραγωγού ενεργείας, είτε αυτός είναι ο ΟΠΕΚ είτε είναι η Ρωσία – είτε πρόκειται για πετρέλαιο είτε για φυσικό αέριο…
* Τρίτον, η Ελλάδα ως δυτική χώρα που βρίσκεται στη νοτιοανατολική απόφυση της Ευρώπης, έχει συμφέρον να γίνει «γέφυρα» ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Και «γέφυρα», εν προκειμένω, σημαίνει πρωτίστως, διαμετακομιστικός σταθμός κίνησης εμπορευμάτων, κεφαλαίων, πρώτων υλών και επικοινωνιών.
Ταυτόχρονα, όμως, τα Βαλκάνια αποτελούν το «φυσικό επίνειο» της Κεντρικής Ευρώπης και της Ρωσίας στη Μεσόγειο, παρακάμπτοντας τα Στενά των Δαρδανελίων.
Αυτός ο διπλός ρόλος των Βαλκανίων – να συνδέουν την Κεντρική Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία με τη Μεσόγειο – προσδιόρισε και τη γεωπολιτική σημασία της Χερσονήσου μας κατά τους τελευταίους τρείς αιώνες.
* Τέταρτον, η Ελλάδα, μια από τις τέσσερις Ορθόδοξες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει πρωταρχικό συμφέρον από τη σύσφιγξη των σχέσεων Ευρώπης-Ρωσίας.
Η θρησκεία και η γλώσσα αποτελούν τις σημαντικότερες συνιστώσες της πολιτιστικής διπλωματίας. Θεωρείται αυτονόητο ότι η Ιταλία αποτελεί τη «γέφυρα» της Ευρώπης με τον εκτός Ευρώπης Καθολικό κόσμο. Είναι επίσης αυτονόητο ότι η Ισπανία και η Πορτογαλία αποτελούν τις «γέφυρες» της Ευρώπης με τη λατινόφωνη Νότιο και Κεντρική Αμερική. Με την ίδια ακριβώς λογική, η Ελλάδα οφείλει να αναγνωριστεί ως «γέφυρα» ανάμεσα στην Ευρώπη και την ορθόδοξη Ρωσία.
* Πέμπτον, η Ελλάδα ως αναπόσπαστο μέλος της Δύσης έχει συμφέρον από την ενσωμάτωση της Ρωσίας στο διεθνές εμπόριο. Κι από την εξομάλυνση των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας μέσα από την οικονομική συνεργασία. Η Δύση έχει μόνο να κερδίσει από τη σύγκλιση στρατηγικών συμφερόντων με τη Ρωσία. Από την άλλη πλευρά η Δύση έχει μόνο να χάσει από μια επιστροφή σε ψυχροπολεμικό κλίμα. Αυτό το τελευταίο ορισμένες δυτικές χώρες δεν το αντιλαμβάνονται εύκολα. Αλλά η Ελλάδα – χώρα «μεταίχμιου» ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή – το αντιλαμβάνεται η ίδια κι έχει κάθε λόγο να το υπενθυμίζει στους σύμμαχους και εταίρους της.
Οι εθνικές προτεραιότητες της Ελλάδας
Ας δούμε τώρα, πώς αυτές οι αρχές εφαρμόζονται στην άσκηση τρέχουσας πολιτικής.
— Πρώτον, οι Αμερικανοί φίλοι μας επιμένουν ότι χρειάζεται να ενισχύσουμε τη διαφοροποίηση ενεργειακών πηγών για την κάλυψη των αναγκών μας.
Η Ελλάδα ως καταναλώτρια χώρα συμφωνεί απολύτως. Μας χρειάζεται διαφοροποίηση πηγών. Δεν μπορούμε να εξαρτηθούμε από ένα μόνο προμηθευτή.
Γι' αυτό και επιλέγουμε να στηρίξουμε και τους δύο αγωγούς αερίου. Και το ρωσικό και τον αζέρικο. Μόνο που αυτόν τον τελευταίο τον εμποδίζουν τα διαπραγματευτικά κωλύματα που προβάλει η Τουρκία, η οποία επιθυμεί υψηλό αντίτιμο για να επιτρέψει να περάσει ο αζέρικος αγωγός από το έδαφός της. Αν κάποιος εμποδίζει τη διαφοροποίηση πηγών εφοδιασμού της Δύσης σε αέριο, αυτός δεν είναι η Ελλάδα.
— Δεύτερον, η Ελλάδα έχει προ πολλού πλήρως αποδεχθεί την δυτική στρατηγική ενσωμάτωσης της Ρωσίας στη διεθνή πολιτική μέσω του εμπορίου. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Αν εμείς οι Δυτικοί δεν ενθαρρύνουμε τις ρωσικές εξαγωγές, πώς θα ενσωματώσουμε τη Ρωσία και πώς θα «εξομαλύνουμε» πλήρως τις σχέσεις μας μαζί της; Και αν δεν ενθαρρύνουμε τις εξαγωγές πετρελαίου και αερίου από τη Ρωσία, τι ακριβώς θα την ενθαρρύνουμε να εξάγει; Αλήθεια, πώς είναι δυνατόν να μιλάμε για «οικονομική ενσωμάτωση» της Ρωσίας στην παγκόσμια αγορά και την ίδια στιγμή να της δημιουργούμε «κωλύματα», ώστε να μην μπορεί να εξάγει εκείνο που έχει σε αφθονία, δηλαδή ενεργειακούς πόρους;
— Τρίτον, αν έχει κάποια ενεργειακή εξάρτηση η Δύση είναι σε πετρέλαιο από την Μέση Ανατολή, όχι από τη Ρωσία. Αν χρειαζόμαστε κάποια διαφοροποίηση πηγών, όπως επιμένουμε οι φίλοι μας οι Αμερικανοί, αυτή η διαφοροποίηση πρέπει να γίνει από το αραβικό πετρέλαιο. Διότι εμπάργκο στο παρελθόν η Δύση υπέστη από τον ΟΠΕΚ, όχι από οποιονδήποτε άλλο. Μη ξεχνιόμαστε…
Οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις ταλαιπώρησαν ολόκληρη τη Δύση, από γεγονότα που ξέσπασαν στη Μέση Ανατολή κι αφορούσαν το σχέση πετρελαίου-Ισλάμ. Βέβαια, ο ΟΠΕΚ είναι σήμερα πολύ πιο υπεύθυνος απ' ότι ήταν τότε. Κι έγινε πιο υπεύθυνος διότι στο μεταξύ υπήρξε μια πρώτη διαφοροποίηση πηγών. Υπήρξε το πετρέλαιο τη Βόρειας Θάλασσας (που ήδη εξαντλείται), υπήρξε το πετρέλαιο του Μεξικού, της Βενεζουέλας και της Νιγηρίας (περιοχές όπου σήμερα παρατηρείται υψηλός δείκτης γεωπολιτικής αστάθειας, ειδικά στις δύο τελευταίες), υπήρξε το ρωσικό αέριο στο Βόρειο Ευρώπη και η στροφή της Γαλλίας, αλλά και της Ιαπωνίας, στην πυρηνική ενέργεια.
Όλα αυτά κατέστησαν την εξάρτηση της Δύσης από το Αραβικό πετρέλαιο μικρότερη και τη στάση του ΟΠΕΚ απέναντι στη Δύση πολύ πιο υπεύθυνη. Αλλά το ρωσικό πετρέλαιο μπορεί να επιτρέψει ακόμα μεγαλύτερη απεξάρτηση της Δύσης από τον ΟΠΕΚ. Συνεπώς, αν θέλουμε να ενισχύσουμε τη διαφοροποίηση των πετρελαϊκών προμηθειών μας, πρέπει να ενθαρρύνουμε την έλευση του ρωσικού πετρελαίου στην ευρωπαϊκή αγορά, όχι να δυσφορούμε γι' αυτό.
Η Ελλάδα, αυτό ακριβώς κάνει με τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη: Ενισχύει τη διαφοροποίηση ενεργειακών πηγών για τη Δύση.
— Τέταρτον, για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, την Ελλάδα τη συμφέρει, με τη στενή έννοια τουλάχιστον, το αραβικό πετρέλαιο περισσότερο απ' ο,τιδήποτε άλλο.
Μας συμφέρει γιατί είναι πολύ φθηνότερο. Έχει κόστος εξόρυξης 3-5 δολάρια το βαρέλι (ιδιαίτερα στο Νότιο Ιράκ), όταν το πετρέλαιο της Κασπίας έχει κόστος εξόρυξης σήμερα γύρω στα 25 δολάρια το βαρέλι.
Επίσης, μας συμφέρει το αραβικό πετρέλαιο, γιατί προωθείται στις διεθνείς αγορές μέσα από θαλάσσιες μεταφορές, δηλαδή με τάνκερς. Και η Ελλάδα διαθέτει διεθνώς το μεγαλύτερο στόλο από τάνκερς.
Το πρόβλημα είναι, όμως, ότι σημαντικό μέρος του αραβικού πετρελαίου έχει μπλοκαριστεί από τη διεθνή αγορά, λόγω αποσταθεροποίησης του Ιράκ. Ακόμα, η συνεχής ένταση που υπάρχει στη Μέση Ανατολή εκτρέφει προσδοκίες κρίσης πολύ πέραν του Ιράκ, και στο Ιράν και στον Περσικό Κόλπο συνολικά. Με αποτέλεσμα να εντείνονται τα φαινόμενα κερδοσκοπίας επί του πετρελαίου, από την αυξημένη γεωπολιτική αστάθεια και τους φόβους μείζονος ανάφλεξης στην περιοχή.
Μας φαίνεται, λοιπόν, πολύ αστείο, όταν κάποιοι φίλοι μας προσπαθούν να μας πείσουν να προτιμάμε το αραβικό πετρέλαιο και να αποφεύγουμε το ρώσικο! Το πιο αστείο – η τραγικό, αν προτιμάτε – είναι ότι αυτοί ακριβώς που προσπαθούν να μας πείσουν να αποφεύγουμε το ρωσικό πετρέλαιο και να προτιμάμε το αραβικό, είναι οι ίδιοι που πυροδότησαν την μόνιμη αστάθεια στη Μέση Ανατολή – και μας απέκλεισαν από το αραβικό πετρέλαιο!
Αν κάτι «πέτυχε» η Αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ, είναι να αναδείξει τη Ρωσία σε δεύτερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα στον κόσμο.
Αν κάποια χώρα έχει να κερδίσει τα περισσότερα από τη σταθεροποίηση του Ιράκ και του Περσικού Κόλπου γενικότερα, αυτή είναι η Ελλάδα.
Θα απαντούσαμε λοιπόν, στα επιχειρήματα των φίλων μας των Αμερικανών, ως εξής:
— Παρακαλούμε, μην προσπαθείτε να μας δείξετε το συμφέρον μας.
Το ξέρουμε κι από μόνοι μας
— Μην προσπαθείτε να μας πείσετε για το που βρίσκεται το συμφέρον μας
Το αντιλαμβανόμαστε πρώτοι εμείς.
— Κοιτάξτε να σταθεροποιήσετε το Ιράκ που σας έχει ξεφύγει, κι όλα τα άλλα θα γίνουν μετά από μόνα τους. Αλλά όσο το Ιράκ παραμένει πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί και ο Περσικός Κόλπος το ίδιο, μη σας φαίνεται παράξενο που αναζητούμε εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού σε πετρέλαιο.
— Πέμπτον, σε ότι αφορά το αέριο, χρειαζόμαστε το ρωσικό αέριο, το οποίο ήλθε για να μείνει. Ασφαλώς χρειαζόμαστε και το αζέρικο. Αλλά δεν είμαστε εμείς που εμποδίζουμε σήμερα τη δημιουργία του αγωγού «Ναμπούκο». Όταν με το καλό τον ξεμπλοκάρουν, κυρίως από τα προσκόμματα που παρουσιάζει η Τουρκία, εμείς με χαρά θα τον δεχθούμε.
— Έκτον, χρειαζόμαστε επίσης και το ρωσικό πετρέλαιο. Είναι πιο ακριβό, αλλά γι' αυτό δεν φταίμε εμείς. Έτσι κι αλλιώς είμαστε φανατικοί υπέρ της διαφοροποίησης ενεργειακών πηγών, οπότε και ο ρωσικός αγωγός ήλθε κι αυτός για να μείνει. Γιατί όσο υπάρχει η ευρωπαϊκή πρόσβαση στο ρωσικό πετρέλαιο – μέσω του αγωγού Μπουργκάς Αλεξανδρούπολη – τόσο οι Αμερικανοί θα επείγονται να σταθεροποιήσουν τη Μέση Ανατολή και να αποκαταστήσουν τον ομαλό εφοδιασμό της αγοράς με αραβικό πετρέλαιο, τόσο και ο ΟΠΕΚ θα γίνεται πιο υπεύθυνος.
Έτσι κι αλλιώς, αν θέλουμε να ισορροπήσουν σε χαμηλότερο επίπεδο οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου, πρέπει να αυξηθεί η παγκόσμια παραγωγή. Πώς θα αυξηθεί η διεθνής παραγωγή, αν το ρωσικό πετρέλαιο μένει εκτός διεθνούς αγοράς;
Έτσι κι αλλιώς, μακροπρόθεσμα, «ιδανικός» καταναλωτής του ρωσικού πετρελαίου είναι η Κίνα μάλλον, παρά η Ευρώπη. Αλλά πρέπει να υπάρχει συνεχώς και να παραμένει ανοικτή η πρόσβαση της Ευρώπης σε ρωσικό πετρέλαιο, για να αποθαρρύνονται μονοπωλιακές πρακτικές εκ μέρους του ΟΠΕΚ.
Αν ξέρουν, ότι έχουμε κι απ' αλλού να ψωνίσουμε, έστω και ακριβότερο πετρέλαιο, οι ίδιοι θα κρατούν τις τιμές χαμηλότερα, και θα αποθαρρύνουν κινήσεις διεθνούς κερδοσκοπίας.
Συνεπώς, αυτός ο μικρός αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης, έχει μεγάλη σημασία και για την Ειρήνη και για τη διεθνή σταθερότητα – στις τιμές ενέργειας και όχι μόνο.
— Τέλος, η Ελλάδα έχει κάθε συμφέρον να υπάρξει σύγκλιση στρατηγικών συμφερόντων Δύσης-Ρωσίας. Κι έχει κάθε λόγο να αποτρέψει μια οπισθοχώρηση σε ψυχροπολεμικές συνθήκες.
Όπως είπαμε, η Ελλάδα είναι χώρα «μεταίχμιου». Για την ακρίβεια βρίσκεται σε τριπλό μεταίχμιο: Ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο, ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Οι χώρες «μεταίχμιου» πρώτες κερδίζουν, όταν ανοίγουν οι δίαυλοι επικοινωνίας κι εμπορίου.
Και πρώτες χάνουν, όταν οι δίαυλοι αυτοί κλείσουν και αρχίζουν οι γεωπολιτικές «τριβές».
Το εμπόριο κι οι αυξημένοι ανταλλαγές για μια χώρα «μεταίχμιου» σημαίνει αυξημένη ευημερία.
Ψυχροπολεμικό κλίμα, για χώρα «μεταίχμιου», σημαίνει αυξημένη ανασφάλεια.
Η Ελλάδα είναι τμήμα της Δύσης και το απέδειξε σε όλους τους πολέμους του πρόσφατου και απώτερου παρελθόντος, θερμούς και ψυχρούς.
Αλλά σε περίοδο Ειρήνης, ως χώρα «μεταίχμιου», διαλέγει σταθερά τη στρατηγική της ευημερίας, όχι τον κατήφορο της ανασφάλειας.
Και γι' αυτή την επιλογή της, δεν έχει να απολογηθεί σε κανένα.
Σας ευχαριστώ.
