ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Γ΄- Ο ΜΕΓΑΣ 356-323π.Χ.
Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.
ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ, ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ, ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥ ΩΣ ΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ.
«ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΑΝ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΟΙΩΝΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΜΗΝΥΑΝ ΤΗ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟ, Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΟΛΙΣ ΕΙΧΕ ΚΥΡΙΕΥΣΕΙ ΤΗΝ ΠΟΤΙΔΑΙΑ ΠΗΡΕ ΤΡΙΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ: Ο ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ ΕΙΧΕ ΝΙΚΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΙΛΛΥΡΙΟΥΣ ΣΕ ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ, ΕΝΑΣ ΙΠΠΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΗΣΕ ΣΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΥΡΠΟΛΗΘΗΚΕ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΣΤΗΝ ΕΦΕΣΟ, ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΘΕΩΡΗΘΗΚΕ ΩΣ ΚΑΚΟΣ ΟΙΩΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ. Ο ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ ΛΕΕΙ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΥΟ ΑΕΤΟΙ ΠΑΡΕΜΕΙΝΑΝ ΣΤΗΝ ΟΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΟΛΗ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΠΡΟΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΣΙΑ».
Συνέντευξη του Μιλτιάδη Χατζόπουλου, ιστορικού και διευθυντή του Ινστιτούτου ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας ( KEPA ), στο Greek American News Agency και την δημοσιογράφο Αντωνία Πατσίδου.
Ο δάσκαλος του Μέγα Αλέξανδρου ο Αριστοτέλης, δίδαξε στο μαθητή του εκτός από ηθική και πολιτική και κάποιες βαθύτερες και απόρρητες θεωρίες, τις οποίες ονόμαζαν «ακροατικές και εποπτικές». Όταν έμαθε ότι ο Αριστοτέλης είχε εκδώσει κάποια σχετικά βιβλία, φέρεται να του έστειλε επιστολή, με την οποία διαμαρτυρόταν για τη δημοσίευση. Ένας Έλληνας -Μακεδόνας, στρατηγός-αυτοκράτορας που ενδιαφέρεται για φιλοσοφία και θέλει να υπερέχει στο πνεύμα. Εσείς πως θα σκιαγραφούσατε αυτό το σημαντικό ιστορικό πρόσωπο του Μέγα Αλέξανδρου;
Ο Μέγας Αλέξανδρος είναι ένας ρομαντικός ρεαλιστής, που έχει γαλουχηθεί με τα πρότυπα των ομηρικών ηρώων, θέλει να μιμηθεί τον Αχιλλέα -άλλοι λένε ότι επηρεάστηκε από τις κατακτήσεις του Διονύσου ο οποίος κατέκτησε την Ασία- αλλά είναι ασφαλώς βέβαιο ότι οι Ομηρικοί ήρωες είναι ένα παράδειγμα και υπόδειγμα γι’αυτόν. Αυτή είναι η μια πλευρά της προσωπικότητας, ξαναζεί την εποποιία του Τρωικού πολέμου. Το άλλο πρόσωπο είναι ο ρεαλιστής, οποίος αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα ότι διαδέχεται την αυτοκρατορία και θα πρέπει να βρει νέους τρόπους οι οποίοι δεν σχετίζονται απόλυτα μ’αυτό που είχε μάθει στη Μακεδονία και στην υπόλοιπη Ελλάδα, για να διοικήσει αυτό τον αχανή χώρο και από εκεί ξεκινούν οι παρεξηγήσεις με τους συνεργάτες του. Διότι για να διοικήσει αυτό τον αχανή χώρο είναι υποχρεωμένος να υποδυθεί ρόλους οι οποίοι είναι ξένοι ως προς το ελληνικό δημόσιο αίσθημα. Κατηγορήθηκε ότι διοικεί τυρρανικά, ότι υιοθετεί ενδυμασίες και συμπεριφορά περσική και έρχεται σε σύγκρουση με τους στενότερους συνεργάτες του, είτε πρόκειται για τον Παρμενίωνα, είτε πρόκειται για τον Κλείτο και για άλλους. Η συμπεριφορά αυτή οφείλετε σε πρακτικές ανάγκες, δε μπορεί κάποιος να διοικήσει ως κατακτητής σε τόσα εκατομμύρια ανθρώπους.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ο διασημότερος κατακτητής στην ιστορία της ανθρωπότητας, που διέθετε ένα μακεδονικό επιτελείο στελεχωμένο με αξιωματικούς των οποίων οι ικανότητες αποδείχθηκαν περίτρανα με την επιτυχή κατοχή και διακυβέρνηση των κατακτημένων λαών αρκετό χρόνο μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου. Ποια είναι η σχετική αξία του Μέγα Αλέξανδρου στον τομέα της στρατηγικής και της τακτικής που ακολούθησε κατακτώντας την Αίγυπτο, κεντρική Ασία και φτάνοντας μέχρι τις εκβολές του Ινδού ως τη Βαβυλωνία;
Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν ήταν απλός ένας πολύ γενναίος στρατιώτης ο οποίος ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή αλλά ήταν ένας εξαιρετικός στρατηγός, ένας απαράμιλλος στρατιωτικός ηγέτης πεδίου. Τα πρώτα χρόνια της Ασιατικής εκστρατείας δεν είχε στόλο ικανό να αναμετρηθεί με τον Περσικό, γι’αυτό συνέλαβε το μεγαλοφυές σχέδιο να νικήσει τον εχθρικό στόλο στην ξηρά. Δεν ναυμαχεί με τον Περσικό στόλο αλλά καταλαμβάνει τις βάσεις του τη μια μετά την άλλη και ιδίως την παραλία της Φοινίκης. Όταν καταλαμβάνει τις φοινικικές πόλεις, από κει και πέρα ο στόλος εξαφανίζεται-συμπαρατάσσεται και όταν καταλαμβάνει τη Σιδώνα, μαζί του συντάσσονται οι Φοίνικες και οι Κύπριοι και έχει τελειώσει ο Περσικός πόλεμος χωρίς να δώσει μάχη στη θάλασσα. Ένα παράδειγμα αποτελεί πως αντιμετώπισε τον ασύμμετρο πόλεμο των ομάδων των σκηνών. Μέχρι τότε είχε πολεμήσει επί παρατάξεως σε στρατούς που παρατάσσονταν -Μακεδονική φάλαγγα -, αλλά εναντίον των ελαφρών ιππέων οι οποίοι πολεμούσαν με τόξα και βέλη η φάλαγγα ήταν άχρηστη και το βαρύ ιππικό που πολεμούσε με δόρατα επίσης ήταν άχρηστο. Γι’αυτό δημιούργησε μονάδες ελαφρού ιππικού οι οποίοι σε συνδυασμό με τους ψηλούς, με τους εσφενδονίτες, τοξότες κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν τους αντιπάλους χρησιμοποιώντας τα ίδια όπλα των αντιπάλων. Και έτσι κατόρθωσε να ειρηνεύσει αυτή την μεγάλη περιοχή της Εσουκριανής, το σημερινό Τατζικιστάν όπου ίδρυσε την Αλεξάνδρεια Εσχάτη και κατέστησε εκεί παλαιμάχους Μακεδόνες. Ως προς την τακτική εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο το πλεονέκτημα που του έδιναν οι σάρισες λόγω του μήκους ( 4-6 μέτρα ), έναντι των ράντζων-δόρατα ( 2 μέτρα μήκος ), των ελλήνων μισθοφόρων των Περσών. Επίσης εκμεταλλεύτηκε τις νέες εφευρέσεις των πολεμικών μηχανών που κατασκεύαζαν οι έγκυροι μηχανικοί. Είχε την ασύγκριτη ικανότητα να αξιολογεί με ακρίβεια την κατάσταση στο πεδίο της μάχης, να διακρίνει ευκαιρίες και να δρα κεραυνοβόλα, είχε τη δυνατότητα να καταλαβαίνει πως εξελίσσεται η μάχη με μια ματιά και να δρα αναλόγως.
Ποια η σημασία της διοργάνωσης του Διεθνές Συνεδρίου με θέμα «Διαπολιτισμικές Συναντήσεις στην Ελληνιστική Ανατολή», υπό την αιγίδα της UNESCO, το οποίο διεξήχθη στην έδρα της UNESCO, στο Παρίσι α) για την Ευρώπη β) για την Ανατολή.
Για την Ευρώπη- παρόλο που έχει συναίσθηση της σημασίας του πολιτισμού της ελληνιστικής περιόδου- η σημασία του συνεδρίου ήταν περιορισμένη, κινήθηκε στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληροφοριών. Για την Ανατολή ήταν μεγαλύτερη. Οι αρχαιολόγοι που προέρχονται από τις χώρες της Ανατολής έχουν μαθητεύσει σε πανεπιστήμια της Δύσης και της Ελλάδας κυρίως στα πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης. Οι άνθρωποι αυτοί όταν κληθούν να εργαστούν στις χώρες καταγωγής τους, έχουν το πρόβλημα ότι ζούνε σε χώρες χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων στις οποίες πρέπει να περισώσουν τα διάφορα μνημεία. Προτεραιότητα δίνεται στα μνημεία που μιλούν στην ψυχή των κατοίκων, ισλαμικά μνημεία. Υπάρχει ενδιαφέρον για την Ελλάδα από τα ισλαμικά μνημεία αλλά οι ιστορικοί και αρχαιολόγοι πρέπει να πείσουν τους κυβερνώντες ότι πρέπει να περισωθούν και τα παλιότερα μνημεία και ιδίως τα ελληνικά. Τέτοια είδους συνέδρια για τις χώρες της Ανατολής είναι σωτήρια γιατί αποδεικνύουν τη σημασία της ελληνιστικής εποχής και τους φέρνουν σε επαφή με τους Έλληνες συναδέλφους τους.
Η συμμετοχή των Εθνικών Επιτροπών των χωρών της Αιθιοπίας, της Ινδίας, του Ιράκ, του Ιράν, του Λιβάνου, του Ουζμπεκιστάν, του Πακιστάν και της Συρίας, δείχνει έμπρακτα το ενδιαφέρον της Ανατολής και της Ασίας για τη συμβολή της Ελλάδας που διαδραμάτισε στο παρελθόν, στην πολιτισμική τους ταυτότητα. Στο μέλλον τι νέα δεδομένα μπορεί να προκύψουν από το ενδιαφέρον αυτό;
Τα νέα δεδομένα θα προκύψουν από εργασίες που γίνονται από τους ιθαγενείς ερευνητές και από τις ξένες αποστολές που εργάζονται εκεί. Τα συνέδρια αυτά βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση τους Δυτικούς οι οποίοι θέλουν να αποσπάσουν χρήματα για την συνέχιση των ερευνών αλλά και τους Ανατολικούς για την συντήρηση των μνημείων. Εφόσον εξακολουθούν να γίνονται ανασκαφές προκύπτουν νέα αρχαιολογικά ευρήματα.
Επιστήμονες απ’όλο τον κόσμο ανέλυσαν στο εν λόγω Συνέδριο τις νέες πολιτιστικές μορφές που δημιούργησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Δώστε μας επιγραμματικά ποιες είναι αυτές οι νέες πολιτιστικές μορφές;
Υπήρξανε πολιτιστικές μορφές που ήτανε σχετικά εφήμερες-διάδοση ελληνικής γλώσσας- και άλλες που είχανε μεγαλύτερη διάρκεια. Θα διαλέξω δύο τομείς όπου η επιρροή ήταν μακροχρόνια: Ο ένας είναι η τέχνη.
Η τέχνη όλων των περιοχών, από τη Μεσόγειο μέχρι τον Ηρώ επηρεάστηκε από την ελληνική τέχνη. Δημιουργήθηκαν εκεί πρωτότυπα έργα ελληνικά και στη συνέχεια απομιμήσεις των έργων αυτών ακόμη και όταν τα ελληνικά βασίλεια είχαν καταλυθεί από διάφορες επιδρομές άλλων λαών. Στην τέχνη η μορφή του Βούδα ακολουθεί τους κανόνες της ελληνικής τέχνης και υπό αυτή την έννοια, η ελληνική τέχνη διατηρήθηκε στην Ασία μέχρι σχεδόν τις ημέρες μας. Προηγουμένως δεν υπάρχουν αγάλματα που αποδίδουν ρεαλιστικά τη μορφή του ανθρώπου, αυτά είναι αποτέλεσμα της ελληνικής παρουσίας, της ελληνικής τέχνης. Στον τομέα της τέχνης ιδίως της ελληνικής, η επίδραση του ελληνικού πολιτισμού υπήρξε καθοριστική. Αντίστροφα οι Έλληνες επηρεάστηκαν από τις ανατολικές θρησκείες που υπόσχονταν την σωτηρία του ανθρώπου πέρα από το θάνατο. Από την συγχώνευση του ελληνικού πνεύματος ξεπήδησε ο χριστιανισμός, ο χριστιανισμός είναι προϊόν της ελληνικής κατακτήσεως της Παλαιστίνης και είναι μια επιρροή που διατηρείται μέχρι τις ημέρες μας. Από την δημιουργία ενός ενιαίου κράτους, μιας ενιαίας οικουμένης -η οικουμένη αυτή είχε μια γλώσσα την ελληνική που επηρεάζει το αλφάβητο- και τη μετάφραση έργων ιθαγενών στα ελληνικά , Παλιά Διαθήκη.
Ποια είναι η ιστορική σημασία των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου με την διαδρομή του σαν κατακτητής, ανάμεσα σε δύο κόσμους, τον Ελληνικό και τον Ασιατικό;
Πρώτον είναι η δημιουργία αυτής της Οικουμένης που τελικά επεκτείνεται από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ινδό ποταμό. Αφενός οι Έλληνες εκτός του ότι κατέκτησαν την Ανατολή, κατακτώμενοι από τους Ρωμαίους εξελλήνισαν την Δύση και υπάρχει πλέον ένας ενιαίος ελληνορωμαϊκός πολιτισμός που είναι στην ουσία η ελληνική παιδεία συν οι ρωμαϊκές κρατικές τομές. Μέσα σ’αυτή την οικουμένη που είναι δίγλωσση -Λατινική στο δυτικό τμήμα, Ελληνική στο ανατολικό- οι άνθρωποι κινούνται ελεύθερα ακόμη και σε περιοχές που δεν ελέγχουν ούτε το ελληνικό αλλά και το ρωμαϊκό κράτος, δηλ. ανατολικά του Ευφράτη. Τα κράτη που προέκυψαν και η δημιουργία άλλων εθνών και φυλών της ανατολής, όπως είναι το Κουσάν, στο Αφγανιστάν και Ουζμπεκιστάν, διατηρούν πάρα πολλά από τον ελληνικό πολιτισμό. Υπάρχουν ελληνικές πόλεις με γυμνάσια και θέατρα, ακόμη και μετά την κατάκτηση από τους Ιρανούς της Μεσοποταμίας και της Περσίας. Αυτή η οικουμένη είναι το φυτώριο των ανωτέρων θρησκειών όχι μόνο του χριστιανισμού αλλά δευτερογενώς, ακόμη και το Ισλάμ προέρχεται από αυτή την οικουμένη.
Ο Μέγας Αλέξανδρος με το πέρασμα του στην Ανατολή έδειξε σεβασμό για τον πολιτισμό καθώς και για τα ήθη και έθιμα των χωρών αυτών. Αυτή η παγκόσμια ιδέα του για σεβασμό μεταξύ των λαών, μπορεί να επαναπροσδιοριστεί σήμερα, αν δούμε ότι υπάρχει στην εποχή μας μια επιθετικότητα εναντίον των χωρών της Ανατολής;
Υπάρχει ένας αναπόφευκτος ανταγωνισμός μεταξύ των κυριάρχων και των υποτελών. Οι Ευρωπαίοι κυριάρχησαν χάρη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε μεγάλο μέρος της Ανατολής μέχρι το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι αυτοκρατορίες χάθηκαν αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η Δύση δεν εξακολουθεί να κυριαρχεί ακόμη, όχι μόνο λόγω των πολεμικών στρατιωτικών δυνατοτήτων που έχει, αλλά επίσης λόγω της τεχνολογίας ενός υποπολιτισμού που μεταφέρεται με τα κινηματογραφικά έργα και με τον τρόπο ζωής. Η κυριαρχία αυτή προκαλεί ανταγωνισμό. Η μία τάση είναι τα κράτη αυτά που δέχονται την υφιστάμενη κυριαρχία να προσπαθούν να μιμηθούν και να αποκτήσουν τη δύναμη των δυτικών κυριάρχων με εθνικιστικά κινήματα, ο Μοσαντέχ στην Περσία ο Νασέρ στην Αίγυπτο, το Παλαιστινιακό κίνημα. Η άλλη τάση είναι, ιδίως όταν απέτυχαν μ’αυτό τον τρόπο, να αναζητήσουν την ταυτότητα και δύναμη στο παρελθόν τους, με θρησκευτικά κινήματα. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Παλαιστίνης επί ελληνιστικής εποχής που υπάρχει μια τάξη ανθρώπων στα Ιεροσόλυμα που θέλουν να μιμηθούν τους Έλληνες. Είναι η επανάσταση των Μακκαβαίων -σε αντίδραση του ιουδαϊκού παρελθόντος- που υιοθετούν όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα ενός ελληνιστικού κράτους. Εφόσον θα υπάρχουν κράτη και ομάδες ανθρώπων οι ανταγωνισμοί είναι αναπόφευκτοι και θα παίρνουν διάφορες μορφές.
* Ο Μ. Β. Χατζόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1944. Απεφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών το 1962, φοίτησε επί δυο έτη στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Παρισίων, έλαβε το πτυχίο Κλασσικών Γραμμάτων της Σορβόννης το 1967, μελέτησε Μυκηναϊκή Φιλολογία και την αρχαία ελληνική κοινωνία και θρησκεία στην Ecole Pratique des Hautes Etudes (Παρίσι) και έλαβε τον τίτλο του διδάκτορος από το Α’ Πανεπιστήμιο Παρισίων (Πάνθεον-Σορβόννη) το 1971 και του υφηγητή από το Δ’ Πανεπιστήμιο Παρισίων (Σορβόννη) το 1988. Εργάσθηκε ως καθηγητής Μέσης Εκπαιδεύσεως Γαλλικών, Λατινικών και Αρχαίων Ελληνικών στην Γαλλία (1967-1970) ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στην Εκδοτική Αθηνών (1972-1979) και ως καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Ι’ Πανεπιστήμιο Παρισίων (Nanterre). Από το 1979 είναι ερευνητής στο ΚΕΡΑ, το οποίο διευθύνει από το 1992. Ο Μ. Β. Χατζόπουλος είναι μέλος του Institut de France (Académie des Inscriptions et Belles Lettres), της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου κλπ. Έχει διδάξει και δώσει διαλέξεις σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής και έχει διατελέσει μέλος ευρωπαϊκών επιτελικών οργάνων της επιστημονικής έρευνας. Για το σύνολο του έργου του έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών.
Ερευνητικά ενδιαφέροντα
Ιστορία, θεσμοί, επιγραφική, τοπογραφία, θρησκεία, γλωσσολογία της Μακεδονίας και γειτονικών περιοχών Ηπείρου, Θεσσαλίας, Θράκης. Η αμφίδρομη σχέση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος στην σύγχρονη Κύπρο.
Κυριότερα έργα εν εξελίξει.
Αρχαία Μακεδονία/Σύνταγμα επιγραφών της Γ’ Μερίδος (περιοχή μεταξύ Βερμίου και Αξιού).
Μεταβαλλόμενες απόψεις του παρελθόντος κατά τα ταραγμένα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960-1974).
