Του Χρυσόστομου Τσιρίδη, φιλολόγου
Η Τέχνη ήταν και είναι πάντα μορφή νόστου -επιστροφής !!!
Η Ιθάκη του Καβάφη εντέλει είναι η δεύτερη ανάγνωση της ζωής.
Σ’αυτή την ΔΕΥΤΕΡΗ ανάγνωση(Νόστο) τα ΤΟΠΟΣΗΜΑ ( μυθολογικά , ιστορικά…) έχουν ελάχιστη έως μηδαμινή σημασία ( …Κι αν φτωχική τη βρεις , η Ιθάκη δεν σε γέλασε….).
Γιατί τα τοπόσημα “Ιθάκες” ( είτε λέγονται Ιθάκη , είτε Αλεξάνδεια , είτε Μαραθώνας….) εντάσσονται στην λογική της ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΤΗΤΑΣ, οξειδωμένης όμως από τη “νοτιά”των ανθρώπων ( σύμφωνα με τον ΕΛΥΤΗ ) ή από τον “φόβο” των Λαιστρηγόνων, των Κυκλώπων και του θυμωμένου Ποσειδώνα( σύμφωνα με τον Καβάφη).
Ο πρώτος που θα αποκαλύψει τον κύκλο: προσωρινότητα των ανθρωπίνων και νόστος- Τέχνη , είναι ο Όμηρος. Άλλωστε και η Ομηρική Ιθάκη , είναι ένας “αλλότριος” χώρος για τον Οδυσσέα, το αντίστοιχο , νοηματικά και αισθητικά , της “φτωχικής” Καβαφικής Ιθάκης. Αυτός λοιπόν , ο μέγας Νους, είναι η αφετηρία και της Καβαφικής Ιθάκης. Εντυπωσιακοί στην απλότητά τους , πλην ιδιοφυείς ,οι Ομηρικοί στίχοι:
” Πάντων μεν κόρος εστίν……..“
Μετάφραση : “Σε όλα υπάρχει κορεσμός ,στον ύπνο , στον Έρωτα(=σεξ)
και στον χορό τον όμορφο και το γλυκό τραγούδι, κι όμως αυτά είναι που γυρεύουμε να τα χαρούμε πάλι” Ιλιάδα,ραψ.Ν 636-639
Προσωρινότητα ( κορεσμός) λοιπόν και νόστος ( γυρεύουμε να τα χαρούμε πάλι), σε έναν κύκλο διαρκούς αναζήτησης. Οι μορφές νόστου όμως μπορεί να είναι πολλές : ανάμνηση, οδυνηρές ενοχές, φαντασία ( μυθοπλασία), φαντασίωση. Παρόμοιους νόστους και ο Καβάφης “βιώνει” πολλούς: “το είδωλον του νέου σώματός μου μ’ηύρε και με θύμισε…”(μνήμη).
“Εδώ ας σταθώ και ας γελασθώ πως βλέπω αυτά…”( φαντασίωση), ” αισθήματα πεθαμένων, τόσον λίγο εκτιμηθέντα…” ( ενοχές οδυνηρές για λάθη μη αναστρέψιμα πλέον)…. Κανένας όμως απ’αυτούς τους νόστους δεν είναι “πηγαιμός για την Ιθάκη “.
Με λιγα λόγια , ο Καβάφης δεν θέλει να σταματήσει σ’ αυτούς τους νόστους. Όσο γοητευτικοί κι αν είναι! Γιατί αυτό θα σήμαινε αποδοχή μιας μοιρολατρικής αντίληψης , με την ( Ομηρική) προσωρινότητα να μετεξελίσσεται σε αίσθηση ματαιότητας:
( “..τί γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν..).
Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν εντελώς ασύμβατο για έναν ( τον κάθε) αληθινό δημιουργό που ενώ ” είναι καμωμένος για τα ωραία και μεγάλα έργα …” , θα άφηνε τον εαυτό του ” να ρημάξει εδώ στην κώχη τούτη την μικρή…” !
¨Ετσι ο Καβάφης παίρνοντας την σκυτάλη από το Όμηρο , μας λέει ότι ο πηγαιμός για την Ιθάκη δεν είναι ( να το ξαναπούμε) ένας συμβατικός νόστος ,αλλά ο νόστος- υπέρβαση του πεπερασμένου , μέσα από την εξατομικευμένη αίσθησή του.
Αυτό που παράγει την Τέχνη και παράγεται από την Τέχνη.
Σε κάθε περίπτωση ο μεγάλος Αλεξανδρινός αποκαλύπτει την πίστη του στην αξία της Ποίησης , όχι ως είδος πολυτελείας, αλλά ως στοιχειακό όρο Ζωής: “Ας αφεθώ σ’αυτήν. Μορφήν της Καλλονής, τον βίον συμπληρούσα” ( Εκόμισα εις την Τέχνη).
Ο Καβάφης δηλώνει στην ταυτότητά του : επάγγελμα ! ΠΟΙΗΤΗΣ.
ΣΗΜ.Για όσους δεν μπορουν να έχουν, σ’ αυτή την δεύτερη ανάγνωση ( νόστο), “την σκέψι τους υψηλή και την συγκίνηση εκλεκτή…” ( Και είμαστε οι πολλοί), για όλους εμάς τους άλλους ,υπάρχει ο Ποιητής . Ο ποιητής – μπροστάρης ,αλλά και ο ποιητής -ισότιμος συνοδός του ( κάθε) αναγνώστη του.
( για να κατανοήσουμε κάπως και πώς εννοεί τον διδακτισμό του ο Καβάφης).
